Luận án Đánh giá kết quả phẫu thuật Nuss có nội soi hỗ trợ điều trị bệnh lõm ngực bẩm sinh tại Bệnh viện hữu nghị Việt Đức

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI NGUYỄN THẾ MAY §¸NH GI¸ KÕT QU¶ PHÉU THUËT NUSS Cã NéI SOI Hç TRî §IÒU TRÞ BÖNH LâM NGùC BÈM SINH T¹I BÖNH VIÖN H÷U NGHÞ VIÖT §øC LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC HÀ NỘI - 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI NGUYỄN THẾ MAY §¸NH GI¸ KÕT QU¶ PHÉU THUËT NUSS Cã NéI SOI Hç TRî §IÒU TRÞ BÖNH LâM NGùC BÈM SINH T¹I BÖNH VIÖN H÷U NGHÞ VIÖT §øC Chuyên ngành : Ngoại khoa Mã số : 9720104 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đoàn Quốc Hưng HÀ NỘI - 2021 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các Thầy, Cô, Anh, Chị và các bạn đồng nghiệp công tác tại các Bộ môn, Khoa, Phòng của Nhà trường, Bệnh viện...đã dày công đào tạo, giúp đỡ và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình học tập, công tác cũng như khi thực hiện và hoàn thành luận án này: Trường Đại học Y Hà Nội Bệnh viện Hữu Nghị Việt Đức, Hà Nội Sở Y tế Thành phố Hải Phòng Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp, Hải Phòng Bộ môn Ngoại, Phòng Quản lý Đào tạo sau đại học, Thư viện Trường Đại học Y Hà Nội Trung tâm Tim mạch – Lồng ngực, Khoa Gây mê hồi sức, Khoa Chẩn đoán hình ảnh, phòng KHTH, thư viện Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức Liên khoa Ngoại, Phòng TCCB, Phòng TCKT, Phòng Hành chính, Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp, Hải Phòng Khoa Phẫu thuật Lồng ngực - Tim mạch, Khoa Ngoại Tổng hợp, Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp, Hải Phòng Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Phó giáo sư, tiến sĩ Đoàn Quốc Hưng, người Thầy trực tiếp hướng dẫn, tận tâm giúp đỡ và khích lệ tôi thực hiện luận án. Thầy là một tấm gương mẫu mực về đức độ, người thầy thuốc, người thầy giáo, người bác sĩ với kinh nghiệm nghề nghiệp phong phú, phương pháp làm việc khoa học, nghiêm túc để tôi suốt đời phấn đấu học tập, noi theo. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Giáo sư Đặng Hanh Đệ, Giáo sư, tiến sĩ Lê Ngọc Thành, Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Hữu Ước, Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Văn Huy, Phó giáo sư, tiến sĩ Bùi Văn Giang, Tiến sĩ Phạm Hữu Lư, Tiến sĩ Phùng Duy Hồng Sơn, Tiến sĩ Vũ Ngọc Tú, Bác sĩ Nguyễn Việt Anh - những người thầy, người anh, đồng nghiệp đã tận tình chỉ bảo cho tôi những điều quí báu về kinh nghiệm chuyên môn, nghiên cứu khoa học và kinh nghiệm trong cuộc sống. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ, nhân viên Trung tâm Tim mạch - Lồng ngực, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức đã ủng hộ, giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể nhân viên khoa Phẫu thuật Tim mạch và Lồng ngực, tập thể nhân viên khoa Ngoại tổng hợp, Bệnh viện Hữu nghị Việt Tiệp đã ủng hộ, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tôi học tập và hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn người bệnh, gia đình người bệnh đã đồng ý thực hiện phẫu thuật và tích cực giúp tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn vô hạn tới công lao trời biển của tứ thân phụ mẫu, Bố mẹ đã hết lòng hy sinh, chăm lo, động viên, cổ vũ và tạo điều kiện cho tôi không ngừng học tập, rèn luyện và phấn đấu trở thành một người bác sĩ tốt, một người có ích cho xã hội. Xin chân thành cảm ơn những người thân yêu trong gia đình, những người bạn thân hữu đã luôn đồng hành, gắn bó, động viên, tạo mọi điều kiện cho tôi trong cuộc sống và học tập. Xin chân thành cảm ơn người vợ yêu thương Vũ Thị Quỳnh Phương cùng hai con trai Nguyễn Vũ Minh và Nguyễn Vũ Quang - là tình yêu, hậu phương và động lực cho tôi trong cuộc sống, học tập và công tác. Hà Nội, ngày 18 tháng 3 năm 2021 Nguyến Thế May LỜI CAM ĐOAN Tôi là Nguyến Thế May, nghiên cứu sinh khoá 36 Trường Đại học Y Hà Nội, chuyên ngành Ngoại khoa, xin cam đoan: 1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của Thầy PGS.TS. Đoàn Quốc Hưng. 2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã được công bố tại Việt Nam. 3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này. Hà Nội, ngày 18 tháng 3 năm 2021 Người viết cam đoan Nguyến Thế May DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VIẾT TẮT TIẾNG ANH BMI Body Mass Index Chỉ số khối cơ thể EF Ejection Fraction Phân suất tống máu FEF Forced Expiratory Flow Lưu lượng thở ra g ng sức FEF25-75 Forced Expiratory Flow Lưu lượng thở ra g ng sức 25-75% 25-75% FEV1 Forced Expiratory Volume in Thể t ch kh thở ra g ng sức 1st second trong 1 giây đầu ti n FVC Forced vital capacity Dung t ch sống g ng sức HI Haller Index Chỉ số Haller MMV Maximum Voluntary Th ng kh tự ý tối đa Ventilation OR Odds Ratio Tỉ số số ch nh VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT BN Bệnh nhân CLVT C t lớp vi tính LNBS Lõm ngực bẩm sinh NMC Ngoài màng cứng NS Nội soi PT Phẫu thuật PTV Phẫu thuật vi n TKL Thanh kim loại MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU........................................................ 3 1.1. Sơ lược giải phẫu lồng ngực ứng dụng trong phẫu thuật Nuss .............. 3 1.2. Ph i thai học phát triển hệ xương lồng ngực ......................................... 4 1.3. Hình thái học các dị dạng thành ngực trước .......................................... 5 1.3.1. Ngực ức gà ....................................................................................... 6 1.3.2. Hội chứng Poland ............................................................................. 7 1.3.3. Hội chứng Jeune ............................................................................... 8 1.3.4. Khe hở xương ức .............................................................................. 8 1.3.5. Khuyết lỗ xương ức .......................................................................... 9 1.3.6. Dị dạng xương sườn ......................................................................... 9 1.4. Lõm ngực bẩm sinh .............................................................................. 10 1.4.1. Nguy n nhân và cơ chế bệnh sinh lõm ngực bẩm sinh .................. 10 1.4.2. Diễn tiến bệnh lõm ngực bẩm sinh ................................................ 12 1.5. Đặc điểm bệnh lý lõm ngực bẩm sinh ................................................. 12 1.5.1. Đặc điểm lâm sàng ......................................................................... 12 1.5.2. Đặc điểm cận lâm sàng .................................................................. 15 1.5.3. Phân loại lõm ngực bẩm sinh ......................................................... 19 1.6. Điều trị lõm ngực bẩm sinh .................................................................. 22 1.6.1. Lịch sử điều trị lõm ngực bẩm sinh................................................ 22 1.6.2. Phẫu thuật Nuss .............................................................................. 26 1.6.3. Những biến chứng có thể gặp trong phẫu thuật Nuss .................... 31 1.7. Một số nghi n cứu trong nước và thế giới ........................................... 34 CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......... 37 2.1. Đối tượng nghi n cứu .......................................................................... 37 2.1.1. Ti u chuẩn lựa chọn bệnh nhân ..................................................... 37 2.1.2. Ti u chuẩn loại trừ ......................................................................... 37 2.2. Phương pháp nghi n cứu ...................................................................... 37 2.2.1. Thiết kế nghi n cứu ........................................................................ 37 2.2.2. Cỡ mẫu nghi n cứu ........................................................................ 38 2.2.3. Phương pháp chọn mẫu .................................................................. 38 2.3. Các bước nghi n cứu ............................................................................ 38 2.4. Quy trình phẫu thuật Nuss có nội soi hỗ trợ điều trị lõm ngực bẩm sinh tại Trung tâm Tim mạch và Lồng ngực, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức .. 39 2.4.1. Chỉ định phẫu thuật ........................................................................ 39 2.4.2. Chuẩn bị bệnh nhân trước mổ ........................................................ 40 2.4.3. Trang thiết bị và dụng cụ phẫu thuật .............................................. 41 2.4.4. Quy trình kỹ thuật tại bệnh viện hữu nghị Việt Đức ..................... 42 2.5. Biến số và chỉ số nghi n cứu ............................................................... 52 2.5.1. Đặc điểm bệnh lý ............................................................................ 52 2.5.2. Nội dung nghi n cứu thu thập trong mổ đặt thanh kim loại .......... 56 2.5.3. Nội dung nghi n cứu thu thập sau mổ đặt thanh kim loại ............. 57 2.5.4. Đặc điểm phẫu thuật rút thanh kim loại ......................................... 58 2.5.5. Theo dõi và khám lại bệnh nhân sau ra viện .................................. 58 2.5.6. Đánh giá kết quả phẫu thuật ........................................................... 59 2.5.7. Sơ đồ nghi n cứu ............................................................................ 61 2.6. Quản lý và phân t ch số liệu ................................................................. 62 2.7. Đạo đức trong nghi n cứu .................................................................... 62 CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................... 64 3.1. Đặc điểm chung của nhóm nghi n cứu ................................................ 64 3.1.1. Giới t nh.......................................................................................... 64 3.1.2. Tuổi ................................................................................................ 65 3.1.3. Thời điểm phát hiện dị tật .............................................................. 65 3.1.4. Tiền sử và bệnh kèm theo .............................................................. 66 3.2. Phân loại lõm ngực bẩm sinh ............................................................... 66 3.2.1. Phân loại theo hình dạng lõm ngực ................................................ 66 3.2.2. Phân loại theo t nh đối xứng và chiều dài hố lõm .......................... 67 3.2.3. Phân loại lõm ngực theo Hyung Joo Park ...................................... 67 3.3. Đặc điểm lâm sàng trước phẫu thuật đặt thanh kim loại ..................... 68 3.3.1. Đặc điểm BMI ................................................................................ 68 3.3.2. Triệu chứng lâm sàng ..................................................................... 68 3.4. Đặc điểm cận lâm sàng ........................................................................ 69 3.4.1. Điện tâm đồ .................................................................................... 69 3.4.2. Đặc điểm si u âm tim - doppler màu ............................................. 69 3.4.3. Đặc điểm chức năng h hấp ........................................................... 70 3.4.4. Đặc điểm hình ảnh CLVT ngực ..................................................... 70 3.5. Phẫu thuật đặt thanh kim loại ............................................................... 72 3.5.1. Chỉ định phẫu thuật đặt thanh kim loại .......................................... 72 3.5.2. Đặc điểm phẫu thuật đặt thanh kim loại ........................................ 73 3.5.3. Biến chứng phẫu thuật đặt thanh kim loại ..................................... 75 3.6. Phẫu thuật rút thanh kim loại ............................................................... 76 3.7. Kết quả theo dõi và khám lại bệnh nhân .............................................. 78 3.7.1. Theo dõi trung hạn ......................................................................... 79 3.7.2. Theo dõi dài hạn ............................................................................. 81 3.8. Đánh giá các mối li n quan .................................................................. 83 CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN ............................................................................ 89 4.1. Đặc điểm dịch tễ học ............................................................................ 89 4.1.1. Giới t nh.......................................................................................... 89 4.1.2. Tuổi ................................................................................................ 90 4.1.3. Thời điểm phát hiện bệnh ............................................................... 92 4.2. Tiền sử lõm ngực bẩm sinh và bệnh kèm theo .................................... 93 4.3. Phân loại lõm ngực ............................................................................... 94 4.4. Đặc điểm lâm sàng trước phẫu thuật.................................................... 96 4.4.1. Nhanh mệt, thiếu sức chịu đựng khi tập luyện............................... 96 4.4.2. Đau ngực khi vận động .................................................................. 97 4.4.3. Khó thở khi g ng sức ..................................................................... 98 4.4.4. Ảnh hưởng tâm lý - xã hội, phát triển thể chất - tr tuệ.................. 98 4.5. Đặc điểm cận lâm sàng trước phẫu thuật đặt thanh kim loại ............. 100 4.5.1. Đặc điểm về chức năng h hấp và tim mạch ............................... 100 4.5.2. Đặc điểm hình ảnh CLVT và X-quang ngực ............................... 101 4.6. Chỉ định phẫu thuật ............................................................................ 105 4.7. Đặc điểm phẫu thuật đặt thanh kim loại ............................................ 106 4.7.1. Tạo hình thanh kim loại ............................................................... 106 4.7.2. Số lượng thanh kim loại được đặt ................................................ 107 4.7.3. Nội soi lồng ngực hỗ trợ ............................................................... 109 4.7.4. Cách cố định thanh kim loại ......................................................... 112 4.7.5. Thời gian phẫu thuật và nằm viện sau đặt thanh kim loại ........... 113 4.8. Phẫu thuật rút thanh kim loại ............................................................. 114 4.9. Biến chứng ......................................................................................... 116 4.9.1. Tai biến trong phẫu thuật ............................................................. 116 4.9.2. Biến chứng sớm ............................................................................ 118 4.9.3. Biến chứng muộn ......................................................................... 122 4.10. Kết quả trung hạn, dài hạn ............................................................... 126 4.10.1. Kết quả trung hạn ....................................................................... 127 4.10.2. Kết quả dài hạn ........................................................................... 128 4.10.3. Đánh giá các mối li n quan ........................................................ 131 KẾT LUẬN .................................................................................................. 132 KIẾN NGHỊ ................................................................................................. 134 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC