Luận án Giải pháp hình thành và phát triển quỹ đầu tư chỉ số tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH __________________________________ DƯƠNG HÙNG SƠN GIẢI PHÁP HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH __________________________________ DƯƠNG HÙNG SƠN GIẢI PHÁP HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: KINH TẾ TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG Mã số : 62.31.12.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS, TS TRẦN HUY HOÀNG 2. TS LẠI TIẾN DĨNH TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2011 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và nội dung trong luận án là trung thực. Kết quả của luận án chưa từng ñược ai công bố trong bất kì công trình nào. Tác giả Dương Hùng Sơn i MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU MỞ ĐẦU............................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ ................................ 5 1.1. Quỹ ñầu tư: ............................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm quỹ ñầu tư: ....................................................................... 5 1.1.2. Phân loại quỹ ñầu tư: ......................................................................... 5 1.1.2.1. Quỹ ñầu tư dạng ñóng:................................................................ 5 1.1.2.2. Quỹ ñầu tư dạng mở (open-end fund): ....................................... 6 1.1.2.3. Quỹ ñầu tư dạng ETF (Exchange Traded Fund): ....................... 6 1.1.2.4. Quỹ ñại chúng:............................................................................ 7 1.1.2.5. Quỹ thành viên:........................................................................... 8 1.2. Chỉ số chứng khoán:................................................................................. 8 1.2.1. Khái niệm chỉ số chứng khoán: ......................................................... 8 1.2.2. Phương pháp tính toán chỉ số: ........................................................... 9 1.2.2.1. Phương pháp bình quân số học giản ñơn:................................... 9 1.2.2.2. Phương pháp bình quân gia quyền theo giá thị trường cổ phiếu niêm yết: ..................................................................................... 10 1.2.2.3. Phương pháp tính chỉ số theo giá thị trường cổ phiếu sẵn sàng giao dịch:..................................................................................... 13 1.2.2.4. Chỉ số toàn thu nhập (total return index): ................................. 14 1.2.3. Phân loại chỉ số chứng khoán: ......................................................... 15 1.2.3.1. Dựa trên tiêu chí danh mục hàng hóa: ...................................... 15 1.2.3.2. Dựa trên tiêu chí có tái ñầu tư cổ tức (trái tức):........................ 16 1.2.4. Ý nghĩa của chỉ số chứng khoán:..................................................... 16 1.3. Quỹ ñầu tư chỉ số (index fund): ............................................................. 16 1.3.1. Định nghĩa quỹ ñầu tư chỉ số:.......................................................... 16 1.3.2. Phân loại quỹ ñầu tư chỉ số theo hình thức pháp lý:........................ 18 1.3.2.1. Quỹ ñầu tư chỉ số dạng mở (open-end fund): ........................... 18 1.3.2.2. Quỹ ñầu tư chỉ số dạng ETF (exchange traded fund):.............. 18 ii 1.3.2.3. So sánh giữa quỹ ñầu tư chỉ số dạng mở và dạng ETF: ........... 20 1.3.4. Phân loại quỹ ñầu tư chỉ số theo tiêu chí chỉ số: ............................. 22 1.3.4.1. Theo tiêu chí thành phần của chỉ số:......................................... 22 1.3.4.2. Theo tiêu chí khu vực ñịa lý: .................................................... 23 1.3.5. Các tiêu chuẩn kĩ thuật ñối với quỹ ñầu tư chỉ số: .......................... 24 1.3.5.1. Tính thích hợp và khả năng hiện thực hóa:............................... 24 1.3.5.2. Tính ổn ñịnh:............................................................................. 24 1.3.5.3. Phí: ............................................................................................ 25 1.3.5.4. Giá trị vốn hóa thị trường: ........................................................ 25 1.3.5.5. Định nghĩa thành phần trong chỉ số: ......................................... 26 1.3.5.6. Kĩ thuật bổ sung, sửa ñổi, ñiều chỉnh danh mục ñầu tư:........... 27 1.3.5.7. Kỹ thuật về thuế trong việc quản lý quỹ ñầu tư chỉ số: ............ 27 1.3.5.8. Kỹ thuật chọn chứng khoán ñại diện: ....................................... 28 1.4. Sự cần thiết, vai trò, ưu nhược ñiểm của quỹ ñầu tư chỉ số: .................. 29 1.4.1. Sự cần thiết và tính tất yếu của quỹ ñầu tư chỉ số: .......................... 29 1.4.2. Vai trò của quỹ ñầu tư chỉ số: .......................................................... 30 1.4.2.1. Tối thiểu hóa rủi ro: .................................................................. 30 1.4.2.2. Khắc phục hạn chế của việc dự ñoán giá chứng khoán: ........... 30 1.4.2.3. Tiết kiệm chi phí cho nhà ñầu tư : ............................................ 31 1.4.2.4. Khắc phục khó khăn hoặc thua lỗ của việc ñầu cơ:.................. 32 1.4.2.5. Công cụ bảo vệ nhà ñầu tư khỏi lạm phát................................. 34 1.4.2.6. Làm giảm hoặc hoãn nộp thuế:................................................. 34 1.4.2.7. Thu hút vốn ñầu tư và gia tăng hiệu quả sử dụng vốn của nền kinh tế: ........................................................................................ 35 1.4.3. Ý nghĩa của quỹ ñầu tư chỉ số: ........................................................ 35 1.4.4. Hạn chế của quỹ ñầu tư chỉ số: ........................................................ 36 CHƯƠNG 2: BÀI HỌC KINH NGHIỆM TỪ QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ TRÊN THẾ GIỚI VÀ ĐÁNH GIÁ ĐIỀU KIỆN HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ TẠI VIỆT NAM........................................................ 38 2.1. Bài học kinh nghiệm từ quỹ ñầu tư chỉ số trên thế giới: ........................ 38 2.1.1. Bài học từ lịch sử hình thành quỹ ñầu tư chỉ số: ............................. 38 iii 2.1.1.1. Bài học từ lịch sử hình thành quỹ ñầu tư chỉ số dạng mở: ....... 38 2.1.1.2. Bài học từ lịch sử hình thành quỹ ETF:.................................... 39 2.1.2. Bài học kinh nghiệm từ hoạt ñộng của quỹ ñầu tư chỉ số tại Hoa Kỳ: ................................................................................................................... 41 2.1.2.1. Quỹ ñầu tư chỉ số dạng mở tại Hoa Kỳ: ................................... 42 2.1.2.2. Quỹ ñầu tư chỉ số dạng ETF tại Hoa Kì: .................................. 45 2.1.2.3. Bài học kinh nghiệm từ quỹ ñầu tư chỉ số Hoa Kỳ: ................. 48 2.1.3. Quỹ ñầu tư chỉ số nước ngoài ñầu tư vào Việt Nam: ...................... 51 2.1.3.1. Quỹ FTSE Vietnam Index ETF: ............................................... 51 2.1.3.2. Quỹ ñầu tư chỉ số Market Vectors Vietnam ETF: ................... 54 2.1.4. Kinh nghiệm từ quỹ ñầu tư chỉ số nước ngoài: ............................... 58 2.2. Phân tích khả năng hình thành và phát triển quỹ ñầu tư chỉ số tại Việt Nam: .............................................................................................................. 60 2.2.1. Thị trường chứng khoán Việt Nam phát triển ñến mức ñộ nhất ñịnh: ................................................................................................................... 60 2.2.1.1. Thực trạng thị trường cổ phiếu Việt Nam: ............................... 61 2.2.1.2. Thực trạng thị trường trái phiếu Việt Nam:.............................. 65 2.2.2. Các chỉ số chứng khoán tại Việt Nam: ............................................ 68 2.2.2.1. Chỉ số VNIndex, HNX, UpCom:.............................................. 69 2.2.2.2. Chỉ số của Công ty Chứng khoán Woori CBV (Biển Việt): .... 71 2.2.2.3. Chỉ số VIR: ............................................................................... 72 2.2.2.4. Chỉ số FTSE Vietnam Index Series: ......................................... 73 2.2.2.5. Chỉ số S&P Vietnam 10 Index:................................................. 76 2.2.3. Hạn chế của quỹ ñầu tư dạng ñóng: ................................................ 79 2.2.3.1. Cơ chế huy ñộng vốn không linh hoạt, quỹ thường thời hạn giải thể:............................................................................................... 79 2.2.3.2. Chênh lệch giá và giá trị tài sản ròng của một chứng chỉ quỹ:. 80 2.2.3.4. Phí và thưởng của quỹ ñầu tư dạng ñóng: ................................ 81 2.2.4. Điều kiện về pháp lý cho quỹ ñầu tư chỉ số: ................................... 82 2.2.5. Nền tảng vật chất - công nghệ- nhân lực: ........................................ 84 2.2.6. Rủi ro khi ñầu tư chứng khoán: ....................................................... 87 iv 2.2.7. Khảo sát nhu cầu về quỹ ñầu tư chỉ số: ........................................... 89 2.2.7.1. Khảo sát nhà ñầu tư, khách hàng công ty chứng khoán, quỹ ñầu tư: ................................................................................................ 89 2.2.7.2. Khảo sát chuyên viên ngân hàng, chứng khoán, quỹ ñầu tư: ... 91 2.2.8. Thuận lợi và thử thách ñối với việc ra ñời quỹ ñầu tư chỉ số tại Việt Nam............................................................................................................ 93 2.2.8.1. Thuận lợi ñối với việc thành lập quỹ ñầu tư chỉ số: ................. 93 2.2.8.2. Thử thách ñối với sự ra ñời của quỹ ñầu tư chỉ số:................... 96 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ TẠI VIỆT NAM.................................................................................. 99 3.1. Sự cần thiết của quỹ ñầu tư chỉ số:......................................................... 99 3.2. Lộ trình triển khai các giải pháp thành lập quỹ ñầu tư chỉ số: ............. 100 3.3. Những giải pháp chính: ........................................................................ 102 3.3.1. Hoàn thiện chỉ số chứng khoán: .................................................... 102 3.3.1.1. Hoàn thiện chỉ số VNIndex theo phương pháp cổ phần sẵn sàng giao dịch:................................................................................... 103 3.3.1.2. Chỉ Số VN 40 Index: .............................................................. 105 3.3.1.3. Chỉ số ngành của VNIndex theo số cổ phần sẵn sàng giao dịch: ................................................................................................... 108 3.3.1.4. Một số chỉ số ñề xuất: ............................................................. 110 3.2.2. Hoàn thiện hệ thống pháp lý cho sự ra ñời của quỹ ñầu tư chỉ số: 113 3.3.3. Đào tạo nguồn nhân lực cho quỹ ñầu tư chỉ số: ............................ 116 3.3.4. Mô hình và tiến trình thành lập quỹ ñầu tư chỉ số:........................ 117 3.3.4.1. Mục tiêu cơ bản khi thành lập quỹ ñầu tư chỉ số: ................... 117 3.3.4.2. Thách thức ñối với thiết lập bộ máy vận hành quỹ ñầu tư chỉ số: ................................................................................................... 118 3.3.4.3. Mô hình quỹ ñầu tư chỉ số ...................................................... 118 3.3.4.4. Cấu trúc của quỹ ñầu tư chỉ số:............................................... 121 3.3.4.5. Tiến trình thực hiện:................................................................ 123 3.4. Những giải pháp hỗ trợ: ....................................................................... 129 3.4.1. Đánh giá xếp hạng quỹ ñầu tư: ...................................................... 129 v 3.4.2. Cung cấp dịch vụ tư vấn cho các nhà ñầu tư: ................................ 130 3.4.3. Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp:............................... 135 3.4.4. Tiếp tục tiến trình cổ phần hóa: ..................................................... 136 3.4.5. Hiện ñại hóa Sở giao dịch chứng khoán:....................................... 136 3.4.6. Phát huy vai trò của Ủy Ban Chứng Khoán Nhà Nước:................ 137 3.4.7. Tinh gọn hóa thủ tục về quản lý ngoại hối: ................................... 139 3.4.8. Hoàn thiện việc công bố thông tin:................................................ 141 3.4.9. Chính sách về thuế:........................................................................ 143 3.4.10. Nâng cao nhận thức của nhà ñầu tư về quỹ ñầu tư chỉ số: .......... 144 3.4.10.1. Dùng quỹ chỉ số hỗ trợ chiến lược ñầu tư giá trị: ................. 144 3.4.10.2. Kỹ thuật giao dịch chứng chỉ quỹ của nhà ñầu tư: ............... 145 3.4.10.3. Ổn ñịnh tâm lý nhà ñầu tư: ................................................... 146 KẾT LUẬN..................................................................................................... 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ ...................................................... 150 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 151 PHỤ LỤC........................................................................................................ 160 vi DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1. LÝ THUYẾT DANH MỤC MARKOWITZ............................ 160 PHỤ LỤC 2: QUỸ CHỈ SỐ BIẾN THỂ (ALTERNATIVE FUND): ............ 161 PHỤ LỤC 3: CÁC LOẠI PHÍ CỦA QUỸ ĐẦU TƯ DẠNG MỞ VÀ ETF.. 165 PHỤ LỤC 4: CHỈ SỐ CHỨNG KHOÁN TRÊN THẾ GIỚI......................... 167 PHỤ LỤC 5: MỘT SỐ CHỈ SỐ TRÁI PHIẾU HOA KỲ TIÊU BIỂU ......... 180 PHỤ LỤC 6: CÁC PHƯƠNG PHÁP TÍNH CHỈ SỐ S&P KHÁC PHƯƠNG PHÁP GIÁ TRỊ THỊ TRƯỜNG CỔ PHIẾU SẴN SÀNG GIAO DỊCH 182 PHỤ LỤC 7: CHỈ SỐ RUSSELL ................................................................... 184 PHỤ LỤC 8. CHỈ SỐ MORGAN STANLEY CAPITAL INTERNATIONAL (MSCI) ..................................................................................................... 186 PHỤ LỤC 9: CHỈ SỐ MORNINGSTAR ....................................................... 188 PHỤ LỤC 10. CHỈ SỐ DOW JONES ............................................................ 190 PHỤ LỤC 11. QUỸ CHỈ SỐ TRÁI PHIẾU CHI PHÍ THẤP THEO CHUẨN LEHMAN BOND INDEX ...................................................................... 196 PHỤ LỤC 12. CÁC CHỈ SỐ CỦA SGDCK TOKYO ................................... 197 PHỤ LỤC 13. TỔNG TÀI SẢN RÒNG VÀ DÒNG TIỀN MỚI VÀO QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ DẠNG MỞ TẠI HOA KỲ ........................................ 211 PHỤ LỤC 14. QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ DẠNG MỞ TẠI HOA KỲ: SỐ LƯỢNG QUỸ VÀ SỐ LOẠI CHỨNG CHỈ QUỸ ................................. 212 PHỤ LỤC 15: QUỸ CHỈ SỐ DẠNG MỞ TẠI HOA KỲ: PHÁT HÀNH MỚI VÀ SỰ CHUYỂN ĐỔI CHỨNG CHỈ GIỮA CÁC QUỸ CÙNG CÔNG TY QUẢN LÝ QUỸ ............................................................................... 213 PHỤ LỤC 16: MUA LẠI CHỨNG CHỈ VÀ TRAO ĐỔI CHỨNG CHỈ QUỸ CHỈ SỐ DẠNG MỞ TẠI HOA KỲ ĐƯỢC MUA LẠI ......................... 214 PHỤ LỤC 17: TỔNG TÀI SẢN RÒNG PHÂN THEO DẠNG QUỸ ETF HOA KỲ............................................................................................................ 215 PHỤ LỤC 18: SỐ LƯỢNG QUỸ ETF HOA KỲ PHÂN THEO DẠNG QUỸ ................................................................................................................. 216 PHỤ LỤC 19: PHÁT HÀNH RÒNG QUỸ ETF HOA KỲ PHÂN THEO DẠNG QUỸ ............................................................................................ 217 PHỤ LỤC 20: BỘ CHỈ SỐ NGÀNH CỦA CHỈ SỐ DOW JONES .............. 218 PHỤ LỤC 21: MỘT SỐ CHỈ SỐ TIÊU BIỂU TẠI HOA KỲ....................... 219 PHỤ LỤC 22: TỈ SUẤT SINH LỢI CỦA QUỸ MỞ QUY MÔ HÀNG ĐẦU HOA KỲ .................................................................................................. 221 vii PHỤ LỤC 23: TỔNG QUAN VỀ QUỸ CHỈ SỐ THỊ TRƯỜNG THEO PHONG CÁCH ĐẦU TƯ ....................................................................... 223 PHỤ LỤC 24: MỘT SỐ QUỸ ETF TẠI HOA KỲ ....................................... 225 PHỤ LỤC 25: CÁC DẠNG QUỸ ETF KHÁC.............................................. 227 PHỤ LỤC 26. QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ TẠI TRUNG QUỐC:...................... 229 PHỤ LỤC 27. DANH SÁCH CÔNG TY QUẢN LÝ QUỸ TẠI VIỆT NAM ................................................................................................................. 235 PHỤ LỤC 28. QUỸ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI ĐẦU TƯ VÀO TRÁI PHIẾU VIỆT NAM.............................................................................................. 237 PHỤ LỤC 29. MỘT SỐ QUỸ NƯỚC NGOÀI ĐẦU TƯ VÀO CỔ PHIẾU VIỆT NAM.............................................................................................. 238 PHỤ LỤC 30: QUỸ ĐẦU TƯ CHỈ SỐ FTSE VIETNAM ETF.................... 239 PHỤ LỤC 31: QUỸ MARKET VECTOR VIETNAM ETF ......................... 240 PHỤ LỤC 32: PHÍ VÀ THƯỞNG CỦA QUỸ ĐẦU TƯ CHỨNG KHOÁN NIÊM YẾT .............................................................................................. 242 PHỤ LỤC 33: MỘT SỐ CHỈ SỐ WOORI CBV............................................ 245 PHỤ LỤC 34: HỢP ĐỒNG ĐẦU TƯ VTG-VNINDEX............................... 246 PHỤ LỤC 35: CÂU HỎI NGHIÊN CỨU DÀNH CHO NHÀ ĐẦU TƯ ...... 247 PHỤ LỤC 36: CÂU HỎI NGHIÊN CỨU DÀNH CHO CHUYÊN VIÊN.... 250 PHỤ LỤC 37: CHỈ SỐ VNINDEX THEO PHƯƠNG PHÁP CỔ PHẦN SẴN SÀNG GIAO DỊCH................................................................................. 253 PHỤ LỤC 38: CHỈ SỐ NGÀNH CỦA VNINDEX THEO GIÁ TRỊ THỊ TRƯỜNG CỔ PHIẾU SẴN SÀNG GIAO DỊCH .................................. 259 viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AMEX: Sở giao dịch chứng khoán Mỹ CIC: Trung tâm thông tin tín dụng thuộc Ngân hàng Nhà Nước Việt Nam EPS: (earning per share) thu nhập trên mỗi cổ phần ETF: (exchange traded fund) quỹ ñầu tư chỉ số dạng ETF FDI: (foreign direct investment) ñầu tư trực tiếp nước ngoài ICB: (industry classification benchmark) hệ thống phân loại ngành công nghiệp MSCI: Morgan Stanley Capital International NASDAQ: (National Association of Securities Dealers Automated Quotation System) hệ thống báo giá tự ñộng của hiệp hội quốc gia của nhà kinh doanh chứng khoán. NAV: (net asset value) tài sản ròng của quỹ NYSE: Sở giao dịch chứng khoán New York ODA: (Official Development Assistance) hỗ trợ phát triển chính thức QĐTCS: quỹ ñầu tư chỉ số SEC (US Securities and Exchange Commission): Ủy ban chứng khoán và thị trường chứng khoán Hoa kỳ SGDCK: sở giao dịch chứng khoán STT: số thứ tự TSE: Sở giao dịch chứng khoán Tokyo USD: ñô la Mỹ ix DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU BMV: giá trị thị trường cơ sở (base market value) CMV: giá trị thị trường hiện tại (current market value) D: số chia Di: cổ tức trả cho mỗi cổ phần (dividend) DCS: ñiểm cơ sở FFW: tỉ trọng cổ phiếu sẵn sàng giao dịch ID: cổ tức trong chỉ số(index dividend) IL: chỉ số (index level) IWF: tỉ lệ số cổ phiếu tự do chuyển nhượng so với số cổ phiếu niêm yết P: giá chứng khoán Q: khối lượng chứng khoán TDD: tổng cổ tức hàng ngày (total daily dividend) TRI: chỉ số toàn thu nhập (total return index) DTR: tổng thu nhập của chỉ số hàng ngày (daily return for the index) x DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Bảng tính quyền số theo số cổ phần sẵn sàng giao dịch................... 14 Bảng 1.2: So sánh các loại phí giữa quỹ mở và quỹ ETF................................. 22 Bảng 2.1: Quỹ ñầu tư chỉ số dạng mở hàng ñầu Hoa Kỳ xếp theo tài sản ròng45 Bảng 2.2: Một vài chi tiết về quỹ FTSE Vietnam Index ETF .......................... 52 Bảng 2.3. Số liệu của quỹ Mark