Luận án Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ******** TRẦN THỊ MINH HƯƠNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH TẠI TỔNG CÔNG TY HÀNG KHÔNG VIỆT NAM Chuyên ngành : Kế toán, Kiểm toán và Phân tích Mã số : 62.34.30.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. NGUYỄN NĂNG PHÚC 2. PGS.TS. NGUYỄN MINH PHƯƠNG HÀ NỘI - 2008 ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Trần Thị Minh Hương iii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................................vii DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ ...............................................................................................ix MỞ ĐẦU...............................................................................................................................1 CHƯƠNG 1-NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP VÀ HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH TRONG NGÀNH DỊCH VỤ HÀNG KHÔNG.................................................................................6 1.1. Tài chính doanh nghiệp và phân tích tài chính doanh nghiệp...................6 1.1.1. Bản chất, vai trò của tài chính doanh nghiệp và nội dung của quản lý tài chính doanh nghiệp..............................................................................................6 1.1.2. Khái niệm, vai trò, mục tiêu của phân tích tài chính doanh nghiệp ........12 1.1.3. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp ................................16 1.1.3.1. Căn cứ xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp ........................................................................................................................16 1.1.3.2. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp .........................17 1.1.4. Các phương pháp phân tích .....................................................................38 1.1.5. Cơ sở dữ liệu và tổ chức công tác phân tích............................................44 1.2. Đặc điểm hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính áp dụng trong ngành dịch vụ hàng không......................................................................................................50 1.2.1. Khái niệm, phân loại và đặc điểm của ngành kinh doanh dịch vụ ..........50 1.2.2. Đặc điểm kinh doanh ngành dịch vụ hàng không ...................................54 1.2.3. Đặc điểm của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính áp dụng trong ngành dịch vụ hàng không............................................................................................59 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1....................................................................................................63 CHƯƠNG 2-THỰC TRẠNG HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH TẠI TỔNG CÔNG TY HÀNG KHÔNG VIỆT NAM ...........................................................64 iv 2.1. Đặc điểm kinh doanh của Tổng công ty Hàng không Việt Nam và ảnh hưởng của nó đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính..................................64 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của ngành Hàng không Việt Nam ....64 2.1.2. Mô hình tổ chức quản lý của Tổng công ty Hàng không Việt Nam........67 2.1.3. Những đặc điểm kinh doanh chủ yếu của Tổng công ty Hàng không Việt Nam và ảnh hưởng của nó đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính................70 2.2. Thực trạng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam...................................................................................................73 2.2.1. Thực trạng tại cấp 1- Tổng công ty Hàng không Việt Nam....................75 2.2.2. Thực trạng tại cấp 2- Khối thuộc Tổng công ty.......................................79 2.2.3. Thực trạng tại cấp 3- Đơn vị trực thuộc ..................................................87 2.3. Đánh giá thực trạng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam ....................................................................................95 2.3.1. Ưu điểm ...................................................................................................95 2.3.2. Nhược điểm .............................................................................................97 2.4. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính áp dụng trong một số hãng hàng không nước ngoài ..............................................................................................106 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2..................................................................................................109 CHƯƠNG 3-HOÀN THIỆN HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH TẠI TỔNG CÔNG TY HÀNG KHÔNG VIỆT NAM .........................................................111 3.1. Tính cấp thiết và những yêu cầu cơ bản của việc hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam .................111 3.1.1. Chiến lược phát triển của Tổng công ty Hàng không Việt Nam...........111 3.1.2. Tính cấp thiết và những yêu cầu cơ bản của việc hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam....................113 3.2. Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam.................................................................................................115 3.2.1. Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam...............................................................................................115 v 3.2.2. Áp dụng hệ thống chỉ tiêu được hoàn thiện trong phân tích tài chính ..134 3.3. Hoàn thiện phương pháp, cơ sở dữ liệu và tổ chức công tác phân tích 148 3.3.1. Hoàn thiện phương pháp phân tích........................................................148 3.3.2. Hoàn thiện cơ sở dữ liệu phục vụ cho phân tích ...................................157 3.3.2.1. Hoàn thiện báo cáo tài chính phục vụ cho phân tích ......................157 3.3.2.2. Hoàn thiện hệ thống thông tin phục vụ cho phân tích ....................159 3.3.3. Hoàn thiện tổ chức công tác phân tích...................................................161 3.3.3.1. Xây dựng quy trình phân tích kết hợp với lựa chọn loại hình phân tích phù hợp..................................................................................................161 3.3.3.2. Tổ chức bộ máy thực hiện...............................................................163 3.4. Những điều kiện cơ bản nhằm hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam ...............................................164 3.4.1. Về phía Nhà nước ..................................................................................164 3.4.2. Về phía Tổng công ty ............................................................................167 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3..................................................................................................169 KẾT LUẬN.......................................................................................................................170 CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...........................................................................................................................................172 TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................173 PHỤ LỤC................................................................................Error! Bookmark not defined. vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Đầy đủ tiếng Việt Đầy đủ tiếng Anh DNNN Doanh nghiệp nhà nước EBIT Lợi nhuận trước thuế và chi phí lãi vay Earning before interest and tax NVBQ Nguồn vốn bình quân ROA Tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản Return on assets ROE Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu Return on equity TNBQ Thu nhập bình quân TNDN Thu nhập doanh nghiệp TSCĐ Tài sản cố định VCSH Vốn chủ sở hữu VCSHBQ Vốn chủ sở hữu bình quân VVBQ Vốn vay bình quân vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính áp dụng tại cấp 1-Tổng công ty.....76 Bảng 2.2: Số liệu về các chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam ...................................................................................................................78 Bảng 2.3: Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính áp dụng tại cấp 2- Khối thuộc Tổng công ty .......................................................................................................................81 Bảng 2.4: Số liệu về các chỉ tiêu phân tích tài chính tại cấp 2- Khối thuộc Tổng công ty .......................................................................................................................84 Bảng 2.5: Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính áp dụng tại cấp 3- Hãng Hàng không Quốc gia Việt Nam....................................................................................................91 Bảng 2.6: Số liệu về các chỉ tiêu phân tích tài chính tại cấp 3- Hãng Hàng không Quốc gia Việt Nam....................................................................................................92 Bảng 3.1: Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam ......................................................................................................123 Bảng 3.2: Các chỉ tiêu phân tích khái quát tài sản, nguồn vốn của Tổng công ty Hàng không Việt Nam ............................................................................................134 Bảng 3.3: Các chỉ tiêu phân tích tình hình công nợ và khả năng thanh toán của Tổng công ty Hàng không Việt Nam................................................................................136 Bảng 3.4: Các chỉ tiêu phân tích luồng tiền của Tổng công ty Hàng không Việt Nam .................................................................................................................................139 Bảng 3.5: Các chỉ tiêu phân tích hiệu quả sử dụng tài sản của Tổng công ty Hàng không Việt Nam ......................................................................................................140 Bảng 3.6: Các chỉ tiêu phân tích doanh thu, chi phí và năng lực hoạt động theo đặc điểm riêng trong ngành của Tổng công ty Hàng không Việt Nam.........................141 Bảng 3.7: Các chỉ tiêu phân tích khả năng sinh lãi của Tổng công ty Hàng không Việt Nam .................................................................................................................143 Bảng 3.8: Các chỉ tiêu phân tích mức độ tăng trưởng của Tổng công ty Hàng không Việt Nam .................................................................................................................146 viii Bảng 3.9: Các chỉ tiêu phân tích rủi ro tài chính của Tổng công ty Hàng không Việt Nam .........................................................................................................................147 Bảng 3.10: Kết cấu tài sản và nguồn vốn của Tổng công ty Hàng không Việt Nam .................................................................................................................................154 Bảng 3.11: Một số chỉ tiêu phân tích khả năng sinh lãi của Tổng công ty Hàng không Việt Nam được minh họa bằng đồ thị ..........................................................155 Bảng 3.12: Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu của một số hãng hàng không trong khu vực...........................................................................................................................156 ix DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ Đồ thị 3.1: Kết cấu tài sản của Tổng công ty Hàng không Việt Nam năm 2006....154 Đồ thị 3.2: Kết cấu nguồn vốn của Tổng công ty Hàng không Việt Nam năm 2006 .................................................................................................................................155 Đồ thị 3.3: Xu hướng biến động khả năng sinh lãi của Tổng công ty Hàng không Việt Nam .................................................................................................................156 Đồ thị 3.4: So sánh tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu của một số hãng hàng không trong khu vực ..........................................................................................................157 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Trong hoạt động sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp phải huy động và sử dụng vốn với hiệu quả cao nhất trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc tài chính. Phân tích tài chính là một công cụ đắc lực giúp cho các doanh nghiệp thấy rõ thực trạng hoạt động tài chính và dự đoán tiềm năng tài chính trong tương lai, xác định đầy đủ và đúng đắn nguyên nhân và giải pháp hữu hiệu để ổn định và củng cố hoạt động tài chính của doanh nghiệp. Trong phân tích tài chính, hệ thống chỉ tiêu phân tích có vai trò đặc biệt quan trọng. Với một hệ thống chỉ tiêu phù hợp, phân tích tài chính sẽ giúp doanh nghiệp cũng như các đối tượng có liên quan ra các quyết định đúng đắn trong hoạt động của mình nhằm đạt hiệu quả cao nhất trong kinh doanh. Vận tải hàng không là một ngành kinh tế quan trọng, được Nhà nước chủ trương xây dựng thành một ngành kinh tế lớn mạnh ngang tầm với các nước trong khu vực. Mặt khác, trong xu thế hội nhập kinh tế hiện nay, các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp ngành Hàng không nói riêng có những điều kiện thuận lợi trong hợp tác kinh tế nhưng cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn thách thức, đặc biệt là trong cạnh tranh. Để đứng vững, phát triển và thực hiện thắng lợi chủ trương của Nhà nước, Tổng công ty Hàng không Việt Nam cần phấn đấu không ngừng nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh, lớn mạnh về quy mô và có uy tín về chất lượng. Nâng cao hiệu quả quản lý là điều kiện thiết yếu để đạt được các mục tiêu trên. Với chức năng là công cụ của quản lý tài chính doanh nghiệp, phân tích tài chính cần được chú trọng tổ chức thực hiện với hệ thống chỉ tiêu phân tích phù hợp giúp cho nhà quản lý điều hành hoạt động của doanh nghiệp với hiệu quả cao nhất. Trên thực tế, công tác phân tích tài chính đã được thực hiện tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam nhưng vẫn chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu của quản lý do hệ thống chỉ tiêu phân tích chưa được xây dựng một cách phù hợp. Xuất phát từ nhận thức trên, luận án đã chọn đề tài “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam”. 2 2. Tổng quan Các vấn đề về phân tích tài chính trong các doanh nghiệp nói chung đã được nhiều tác giả quan tâm, đề cập đến trong các sách báo, tạp chí, công trình nghiên cứu. Các tài liệu này có thể được chia làm hai loại, loại thứ nhất gồm các công trình chuyên về phân tích tài chính và loại thứ hai gồm các công trình trong đó phân tích tài chính chỉ là một phần bên cạnh nhiều chủ đề khác. Các công trình chuyên về nghiên cứu phân tích tài chính đã đề cập đến các vấn đề cơ bản của phân tích như hệ thống chỉ tiêu phân tích, phương pháp, cơ sở dữ liệu và tổ chức công tác phân tích. TS Nguyễn Viết Lợi (năm 2003) trong luận án “Hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính nhằm cung cấp thông tin phục vụ cho phân tích tài chính doanh nghiệp ở Việt Nam” đã nghiên cứu về cơ sở dữ liệu phục vụ cho phân tích. PGS. Nguyễn Năng Phúc, PGS. Nghiêm Văn Lợi, TS. Nguyễn Ngọc Quang (năm 2006) trong tác phẩm “Phân tích tài chính công ty cổ phần” đã trình bày hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công ty cổ phần cùng các phương pháp được áp dụng và quy trình phân tích. Trong các công trình chuyên về nghiên cứu phân tích tài chính cũng có một số công trình đặc biệt nghiên cứu sâu về hệ thống chỉ tiêu phân tích, chẳng hạn TS Nguyễn Trọng Cơ (năm 1999) đã nghiên cứu về “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong doanh nghiệp cổ phần phi tài chính ở Việt Nam”. TS Nguyễn Ngọc Quang (năm 2002) cũng nghiên cứu về hệ thống chỉ tiêu phân tích trong ngành xây dựng trong luận án “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam”. Các công trình trong đó có đề cập đến phân tích tài chính bên cạnh nhiều chủ đề khác bao gồm nhiều loại như giáo trình trong các trường đại học, các cuốn sách viết về phương pháp lập, đọc, kiểm tra và phân tích báo cáo tài chính hay các cuốn viết về kế toán, kiểm toán và phân tích ở trong nước cũng như ở nước ngoài. Trong cuốn “Kế toán, kiểm toán và phân tích tài chính doanh nghiệp” (năm 1995), ngoài các nội dung về kế toán và kiểm toán, GS Ngô Thế Chi, PGS Đoàn Xuân Tiên, PGS Vương Đình Huệ đã đề cập đến nội dung và các chỉ tiêu phân tích các báo cáo tài chính. PGS. Nguyễn Văn Công, PGS. Nguyễn Năng Phúc, TS. Trần Quý Liên trong 3 tác phẩm “Lập, đọc, kiểm tra và phân tích báo cáo tài chính” (năm 2002) bên cạnh các vấn đề về nội dung, cách thức lập báo cáo tài chính đã đề cập đến nội dung, phương pháp phân tích và các chỉ tiêu được sử dụng trong phân tích báo cáo tài chính. Tác giả Josette Peyrard (năm 1994) trong cuốn sách “Quản lý tài chính doanh nghiệp” ngoài các vấn đề về vai trò, nội dung quản lý tài chính doanh nghiệp đã đề cập đến phân tích tài chính doanh nghiệp trên các khía cạnh như nội dung phân tích, cơ sở dữ liệu và phương pháp phân tích. Tuy nhiên, trong tất cả các công trình nghiên cứu về phân tích tài chính doanh nghiệp nói chung và hệ thống chỉ tiêu phân tích nói riêng đã được công bố, chưa có công trình nào nghiên cứu về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính áp dụng trong ngành dịch vụ Hàng không là một ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam đang rất cần được quan tâm về vấn đề này. Chính vì vậy, luận án đã tập trung nghiên cứu xây dựng một hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính phù hợp cho Tổng công ty Hàng không Việt Nam là tổ chức nòng cốt của ngành Hàng không Việt Nam trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận cơ bản về hệ thống chỉ tiêu phân tích, thực trạng của hệ thống này tại Tổng công ty và kinh nghiệm vận dụng của các hãng hàng không nước ngoài, đặc biệt là các hãng trong khu vực có tính tương đồng về môi trường và phạm vi hoạt động. 3. Mục đích và ý nghĩa nghiên cứu của luận án Tổng hợp và hệ thống các vấn đề lý luận cơ bản về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong ngành dịch vụ nói chung và ngành Hàng không nói riêng. Trên cơ sở đó, luận án góp phần phát triển lý thuyết phân tích tài chính trong nền kinh tế thị trường. Phân tích đặc điểm kinh doanh của Tổng công ty Hàng không Việt Nam và ảnh hưởng của nó đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính. Xem xét và đánh giá thực trạng hệ thống chỉ tiêu tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam, qua đó nhận biết các ưu điểm và các nhược điểm của hệ thống. Xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính phù hợp cũng như các điều kiện cơ bản để áp dụng hệ thống này tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam, tạo cơ 4 sở để phân tích tài chính thực sự trở thành một công cụ quan trọng của nhà quản lý cũng như các đối tượng quan tâm đến hoạt động của Tổng công ty. 4. Phạm vi nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu của luận án - Phạm vi nghiên cứu Luận án nghiên cứu hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính và các điều kiện áp dụng tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam qua các giai đoạn phát triển từ trước đến nay. - Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu các vấn đề lý luận cơ bản và thực tiễn về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam. 5. Phương pháp nghiên cứu Luận án dựa trên phương pháp l