Luận án Nghiên cứu khả năng vượt qua căng thẳng thanh khoản và tín dụng của ngân hàng thương mại Việt Nam

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ------------------------------- LÊ THỊ THANH HUYỀN NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG VƯỢT QUA CĂNG THẲNG THANH KHOẢN VÀ TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2021 NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ------------------------------- LÊ THỊ THANH HUYỀN NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG VƯỢT QUA CĂNG THẲNG THANH KHOẢN VÀ TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng MÃ SỐ: 9 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN ĐỨC TRUNG TS. PHẠM THỊ THANH XUÂN TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2021 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Nghiên cứu khả năng vượt qua căng thẳng thanh khoản và tín dụng của ngân hàng thương mại Việt Nam” chưa từng được trình nộp để lấy học vị Tiến sĩ tại bất cứ một cơ sở đào tạo nào. Luận án là công trình nghiên cứu riêng của nghiên cứu sinh, dưới sự hướng dẫn của PGS. TS Nguyễn Đức Trung và TS. Phạm Thị Thanh Xuân, kết quả nghiên cứu là trung thực. Không có sản phẩm/ nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận án mà không được trích dẫn theo quy định. Tp. Hồ Chí Minh, ngày ..tháng năm 2021. Nghiên cứu sinh Lê Thị Thanh Huyền ii LỜI CẢM ƠN Lời cảm ơn đầu tiên, tôi xin trân trọng gửi đến PGS. TS. Nguyễn Đức Trung và TS. Phạm Thị Thanh Xuân đã tận tình định hướng nghiên cứu, góp ý, chỉnh sửa luận án và luôn động viên tôi nỗ lực trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy/Cô trong Hội đồng các cấp đã cho tôi nhiều ý kiến góp ý tận tâm, quý báu giúp tôi hoàn thiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy/Cô các thế hệ của Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã trang bị cho tôi đầy đủ kiến thức, kỹ năng, phương pháp giúp tôi hoàn thành tốt việc nghiên cứu trong suốt thời gian học tập và làm nghiên cứu sinh tại trường. Tôi trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo Trường và Khoa Sau đại học đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã hỗ trợ tôi trong quá trình học tập cũng như trong thời gian thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Nghiên cứu sinh Lê Thị Thanh Huyền iii TÓM TẮT LUẬN ÁN Hệ thống ngân hàng luôn đóng vai trò quan trọng trong việc cung ứng vốn cho nền kinh tế và thực thi chính sách tiền tệ của Ngân hàng Trung ương. Do vậy, việc đảm bảo sựổn định và phát triển an toàn cho cả hệ thống ngân hàng là một nhiệm vụ quan trọng củaNgân hàng Trung ương và chính phủ các quốc gia trên thế giới. Nhiều biến động trên thị trường tiền tệ trong thời gian qua, cụ thể là cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008 – 2010 đều bắt nguồn từ hệ thống tài chính. Hòa chung xu hướng toàn cầu hóa của nền kinh tế, hệ thống tài chính ngân hàng Việt Nam đang từng bước mở cửa sâu rộng với hệ thống tài chính ngân hàng khu vực và trên thế giới. Sự phát triển đa dạng các công cụ tài chính và hoạt động ngânhàng cũng đưa các ngân hàng đối mặt với nhiều rủi ro khác nhau từ rủi ro tỷ giá, lãi suất, thanh khoản cho đến RRTD và nguy cơ gia tăng nợ xấu. Vì vậy, vấn đề đặt ra cho các ngân hàng thương mại tại Việt Nam là phát triển và áp dụng những kỹ thuật quản trị rủi ro tiêntiếnđể nâng cao khả năng phát triển bền vững của mình và ứng phó trước những tình huống bấtlợi trong tương lai. Tuy được nhiều người quan tâm, nhưng mức độ hiểu biết và ápdụngcác công cụ đo lường khả năng chịu đựng cú sốc rủi ro (Stress Test) ở ngay đơn vị quản lý cũng như ở các ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng nội địa ở Việt Nam còn rất nhiều hạn chế. Vềphía NHNN, việc nghiên cứu và ứng dụng các công cụ này trong hoạt động quản lý hệ thống ngân hàng là một yêu cầu tất yếu. Trong thời gian tới, Việt Nam sẽ cho phép Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế thực hiện các chương trình FSAP. Do vậy, việc thành lập một bộ phận nghiên cứu và phối hợp thực hiện với họ về Stress Test là nhiệm vụ rất quan trọng. Ngoài ra, với định hướng thực hiện chuẩn Basel II, tiến đến Basel III đối với hệ thống ngân hàng Việt Nam, Stress Test là một nội dung không thể thiếu. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, khi vừa phục hồi từ cuộc khủng hoảng tài chính không lâu, nền kinh tế thế giới và cả Việt Nam đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng mới – đại dịch Covid-19, được dự báo có thể nghiêm trọng hơn ảc khủng hoảng tài chính 2008. Với vai trò là xươngố s ng của nền kinh tế, hệ thống ngân hàng ở các quốc gia cũng phải gánh chịu những ảnh hưởng nghiêm trọng. Với những lập luận và lý do nêu trên, tác giả chọn đề tài Nghiên cứu khả năng vượt qua căng thẳng thanh khoản và tín dụng của ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Bằng các kịch bản được giả định ở ba cấp độ căng thẳng khác nhau từ thấp đến cao cho cả hai rủi ro thanh khoản và rủi ro tín dụng, kết quả của nghiên cứu chỉ ra rằng phần lớn các ngân hàng vượt qua được cú sốcRRTK theo kịch bản có mức độ nghiêm trọng thấp nhất iv với số ngày thanh khoản là 20 ngày; tuy nhiên đối với cú sốc với mức độ nghiêm trọng trung bình và cao nhất thì chỉ có số ít ngân hàng đảm bảo duy trì khả năng thanh khoản trong20 ngày giao dịch liêp tiếp. Tương tự,đối với RRTD cho thấy đa số các ngân hàng trong số 26 ngân hàng thương mại cổ phần thuộc mẫu nghiên cứu có hệ số CAR lớn hơn 9%, đảmbảo mức quy định về hệ số an toàn vốn của ngân hàng thương mại cổ phần khi trải quacúsốc RRTD làm giảm giá trị tài sản đảmv bảo à cú sốc làm tăng tỷ lệ nợ xấu ở mức thấp. Tuy nhiên với kịch bản có mức độ nghiêm trọng trung bình và cao nhất,một số ngân hàng cho kết quả hệ số CAR nhỏ hơn 8%, nghĩa là không đáp ứng được yêu cầu về duy trì hệ số an toànvốnở mức an toàn 9% củaN gân hàng Nhà nước. Trong khi đó, phần lớn các ngân hàng còn lại đều có hệ số CAR lớn hơn 8% và nhỏ hơn 9% khi trải qua kịch bản cú sốcRRTD có mức độ nghiêm trọng trung bình và cao nhất. Kết quả nghiên cứu này là cơ ởs cho các hàm ý chính sách đối với các ngân hàng thương mại, Ngân hàng Nhà nước nhằm kiểm tra sức khỏe hiện tại của các ngân hàng để cung cấp đánh giá toàn diện trong việc hoạch định chính sách và kế hoạch ứng phó với hai loại hình rủi ro chính là rủi ro tín dụng và rủi ro thanh khoản trong thời gian tới. Từ khóa: Stress Test, rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, ngân hàng thươngạ m i, Việt Nam v ABSTRACT The banking system has always played an important role in providing capital for the economy and implementing the Central Bank's monetary policy. Therefore, ensuring the stability and safe development of the whole banking system is an important task of central banks and governments around the world. Many fluctuations in the money market in recent years, especially the global financial crisis of 2008-2010, all originated from the financial system. In line with the globalization trend of the economy, Vietnam's financial and banking system is gradually opening up to the regional and international financial and banking systems. The diversified development of financial instruments and banking activities also exposes banks to various risks from exchange rate risk, interest rate risk, liquidity risk to credit risk and, increased risk of non-performing loans. Therefore, the problem for commercial banks in Vietnam is to develop and apply advanced risk management techniques to improve their ability to develop sustainably and respond to unexpected situations in the future. Although many people are interested, the level of understanding and application of tools to measure the risk tolerance (Stress Test) at the management unit as well as in banks, especially domestic banks in Vietnam still have many limitations. On the side of the State Bank of Vietnam, the research and application of these tools in the management of the banking system is an indispensable requirement. In the coming time, Vietnam will allow the World Bank and the International Monetary Fund to implement FSAP programs. Therefore, it is very important to establish a research department and coordinate with them on Stress Tests. In addition, with the orientation of implementing Basel II standards, approaching Basel III for the Vietnamese banking system, the Stress Test is an inevitable content. Especially, in the current period, when it has just recovered from the financial crisis not long ago, the world economy and Vietnam are facing a new crisis - the Covid-19 pandemic, which is predicted to be a new crisis that could be more serious than the 2008 financial crisis. As the backbone of the economy, the banking system in many countries also suffered serious effects. With the above arguments and reasons, the author chooses the topic of Research on the ability to overcome the liquidity and credit stress of commercial banks in Vietnam. By assuming scenarios of three different stress levels from low to high for both liquidity risk and credit risk, the results of the study indicate that the majority of banks survive the liquidity risk shock under the lowest severity scenario with 20 days of liquidity; However, vi for shocks with medium and highest severity, only a few banks can guarantee to maintain liquidity for 20 consecutive trading days. Similarly, for credit risk, it is found that the majority of banks among the 26 joint-stock commercial banks in the sample have a CAR of more than 9%, ensuring the prescribed level of the safety factor. The capital of a joint-stock commercial bank when experiencing a credit risk shock reduces the value of collateral assets with a low decline rate, similar to the results of the Stress Test according to the shock scenario that increases the debt ratio bad at a low level. However, with the scenario of the medium and highest severity, some banks give a CAR of less than 8%, that is, it does not meet the requirement of maintaining capital adequacy ratio at 9% of the State Bank of Vietnam. Meanwhile, most of the remaining banks have CARs greater than 8% and less than 9% when experiencing the credit risk shock scenario of the medium and highest severity. The results of this study are the basis for policy implications for commercial banks, the State Bank of Vietnam to examine the current health of banks to provide a comprehensive assessment in policy making and a plan to deal with two main types of risks, namely credit risk and liquidity risk in the coming time. Keywords: Stress test, credit risk, liquidity risk, commercial banks, Vietnam. vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tên tiếng Anh Tên tiếng Việt BCBS Basel Committee on Banking Ủy ban Basel về Giám sát Ngân hàng Supervision BHD Bank Holding Company Công ty chủ quản ngân hàng CEBS Committee of European Ủy ban Giám sát ngân hàng châu Âu Banking Supervisors ECB European Central Bank Ngân hàng Trung ương Châu Âu EU European Union Liên minh Châu Âu FED Federal Reserve System Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ FSAP Financial Sector Assessment Chương trình đánh giá khu vực tài chính Program GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm nội địa IMF International Monetary Fund Quỹ Tiền tệ Quốc tế KB Kịch bản NH Ngân hàng NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NHTW Ngân hàng Trưng ương NPL Non Performing Loan Nợ xấu QTDNDTW Quỹ Tín dụng nhân dân Trung ương RRTD Rủi ro tín dụng RRTK Rủi ro thanh khoản SCAP Supervisory Capital Chương trình giám sát quản lý vốn Assessment Program ST Stress Test Đánh giả khả năng chịu đựng cú sốc rủi ro/sức chịu đựng TCTD Tổ chức tín dụng TSĐB Tài sản đảm bảo UBGSNHQT Uỷ ban giám sát ngân hàng quốc tế VAMC Vietnam Asset Management Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức Company tín dụng Việt Nam WB World Bank Ngân hàng Thế giới viii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. ii TÓM TẮT LUẬN ÁN ................................................................................................ iii ABSTRACT ................................................................................................................. v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................... vii MỤC LỤC ................................................................................................................. viii DANH MỤC BẢNG BIỂU SỐ LIỆU ...................................................................... xii DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH .............................................................................. xiv CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU .............................................. 1 1.1 Lý do nghiên cứu ........................................................................................... 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 6 1.2.1 Mục tiêu tổng quát ....................................................................................... 6 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ............................................................................................. 6 1.3 Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 6 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 7 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 7 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 7 1.5 Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 7 1.6 Các đóng góp và điểm mới của nghiên cứu................................................. 8 1.7 Kết cấu của luận án ....................................................................................... 8 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 10 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ STRESS TEST THANH KHOẢN VÀ TÍN DỤNG ................................................................................................................. 11