Luận án So sánh các quy định về hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự Cộng hòa Pháp

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ HỒNG HẠNH SO SÁNH CÁC QUY ĐỊNH VỀ HÌNH PHẠT CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ CỘNG HÒA PHÁP LUẬN ÁN TIẾN SĨ: LUẬT HỌC HÀ NỘI – NĂM 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ HỒNG HẠNH SO SÁNH CÁC QUY ĐỊNH VỀ HÌNH PHẠT CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ CỘNG HÒA PHÁP Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 938.01.04 LUẬN ÁN TIẾN SĨ: LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS VÕ KHÁNH VINH HÀ NỘI – NĂM 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan. Tôi xin cam đoan luận án được tiến hành nghiên cứu một cách nghiêm túc và kết quả nghiên cứu của các nhà nghiên cứu đi trước đã được tiếp thu một cách chân thực, cẩn trọng, có trích nguồn dẫn cụ thể trong luận án. Hà Nội, ngày 10 tháng 11 năm 2018 Tác giả luận án Nguyễn Thị Hồng Hạnh LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới GS.TS Võ Khánh Vinh, là thầy giáo hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ bảo cho tôi nhiều kiến thức vô cùng quý báu. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn tới Học viện khoa học xã hội, các thầy cô Khoa Luật, Phòng Quản lý đào tạo và các đồng nghiệp đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi trong thời gian tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Cám ơn lãnh đạo Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo những điều kiện tốt nhất để tôi tham gia chương trình nghiên cứu sinh tại học viện Khoa học xã hội (Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam). Cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên khích lệ tạo điều kiện và động lực để tôi hoàn thành luận án này. Hà Nội, ngày 10 tháng 11 năm 2018 Tác giả luận án Nguyễn Thị Hồng Hạnh MỤC LỤC MỞ ĐẦU.............................................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ................................................................................................................................. 9 1.1. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước ....................................................................... 9 1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước .........................................................................17 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu .............................................................................24 1.4. Các giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu..............................................26 CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ HÌNH PHẠT TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ CỘNG HÒA PHÁP .....................................................................................29 2.1. Lý luận về so sánh quy định của pháp luật hình sự về hình phạt .....................29 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng và đặc điểm của so sánh quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam và Cộng hòa Pháp .........................................................49 CHƯƠNG 3: NHỮNG TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT TRONG CÁC QUY ĐỊNH VỀ HÌNH PHẠT CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ CỘNG HOÀ PHÁP .......................................................................................................................69 3.1. Nguồn luật quy định hình phạt .............................................................................69 3.2. Quy định khái niệm và mục đích của hình phạt .................................................71 3.3. Quy định về hệ thống hình phạt ...........................................................................74 3.4. Quy định về các loại hình phạt .............................................................................81 3.5. Quy định về hình phạt đối với các chủ thể đặc biệt ........................................ 103 3.6. Các quy định về quyết định hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự Cộng hòa Pháp ............................................................................. 109 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ SO SÁNH VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI CHÍNH SÁCH HÌNH PHẠT TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ............ 118 4.1. Nhận xét kết quả so sánh quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam và Cộng hoà Pháp.............................................................................................. 118 4.2. Những vấn đề đặt ra đối với chính sách hình phạt của Việt Nam................. 125 KẾT LUẬN .................................................................................................................... 149 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 152 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự CH Pháp : Cộng hoà Pháp CSHS : Chính sách hình sự HP : Hình phạt LHSSS : Luật hình sự so sánh LSS : Luật so sánh NCS : Nghiên cứu sinh PLHS : Pháp luật hình sự TNHS : Trách nhiệm hình sự 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hình phạt là chế định quan trọng của pháp luật hình sự. Hình phạt vừa thể hiện thái độ của Nhà nước đối với người có hành vi phạm tội vừa là hậu quả pháp lý mà người có hành vi phạm tội phải gánh chịu. Sự hình thành và phát triển của hệ thống hình phạt ở mỗi quốc gia gắn liền với lịch sử của mỗi quốc gia đó. Ngày nay, hội nhập quốc tế mang lại nhiều lợi ích cho các quốc gia trong phát triển kinh tế. Tuy nhiên, bên cạnh đó, sự di trú của các nhóm, tổ chức tội phạm từ quốc gia này sang quốc gia khác càng làm cho tình hình tội phạm xuyên quốc gia phức tạp hơn. Như vậy, tội phạm có yếu tố nước ngoài ngày càng diễn biến phức tạp cùng với sự hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu. Để chống lại tội phạm có yếu tố nước ngoài hiệu quả, các quốc gia buộc phải có sự hợp tác chặt chẽ với nhau. Để có thể hợp tác hiệu quả, các quốc gia phải có sự am hiểu về pháp luật hình sự của nhau trong đó có chế định hình phạt. Sự hiểu biết về pháp luật hình sự trong đó có hình phạt của nhau cũng tạo sự thuận lợi cho các quốc gia trong ký kết các điều ước quốc tế về hình sự và tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự. Việc tham gia các điều ước quốc tế về hình sự và tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự còn là một trong những giải pháp quan trọng để các quốc gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân của nước mình ở nước ngoài. “Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân Việt Nam nói chung và công dân Việt Nam ở nước ngoài nói riêng là nguyên tắc cơ bản, xuyên suốt trong hệ thống pháp luật của Việt Nam. Tuy nhiên, việc thực hiện nguyên tắc này sẽ kém hiệu lực, hiệu quả nếu không có sự bổ trợ của tập quán và pháp luật quốc tế. Thực tế trên đòi hỏi Việt Nam phải tăng cường hơn nữa hoạt động hợp tác quốc tế thông qua việc đàm phán, ký kết và thực hiện các điều ước quốc tế song phương và đa phương nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc bảo hộ công dân Việt Nam ở nước ngoài, đảm bảo cho người di cư có được đầy đủ các quyền và lợi ích chính đáng cả về vật chất lẫn tinh thần.”[10, tr.71] Hiện nay, số lượng người Việt học tập, làm ăn, sinh sống tại Pháp rất lớn. 2 Bên cạnh đó, Pháp cũng là địa điểm đến lý tưởng của người nhập cư trái phép từ Việt Nam [93, tr.4]. Bởi vì Pháp là một quốc gia phát triển, cái nôi của tri thức nhân loại nên có sức hút lớn đối với người Việt Nam sang học tập, làm việc và định cư. Ngược lại, số lượng người Pháp đang làm việc và sinh sống ở Việt Nam cũng rất lớn. Như vậy, sự hợp tác giữa Việt Nam và cộng hoà Pháp trong ngăn ngừa, phòng và chống các tội phạm có yếu tố nước ngoài là cần thiết. Hiện nay, hai nước đã ký kết hiệp định về dẫn độ tội phạm và tương trợ tư pháp hình sự. Tuy nhiên, hiệp định này vẫn đang trong quá trình thực hiện các thủ tục pháp lý để có hiệu lực pháp luật. Để việc hợp tác hiệu quả và thuận lợi, rất cần những công trình khoa học nghiên cứu một cách toàn diện dưới góc độ so sánh về tội phạm và hình phạt theo pháp luật hình sự của Việt Nam và cộng hoà Pháp. Công trình khoa học này có nhiệm vụ chỉ ra sự tương đồng và khác biệt giữa pháp luật của Việt Nam và cộng hoà Pháp về tội phạm và hình phạt để các nhà đàm phán hai bên tìm ra được tiếng nói chung nhằm thống nhất các nội dung của điều ước quốc tế song phương. Ngoài ra, sự hiểu biết pháp luật của nhau cũng giúp cho các cơ quan tiến hành tố tụng của hai bên phối hợp nhịp nhàng, hiệu quả, tránh những xung đột hoặc vướng mắc không cần thiết. Bên cạnh đó việc so sánh các quy định về hình phạt của Việt Nam và Cộng hoà Pháp sẽ góp phần nâng cao nhận thức lý luận về hình phạt, đúc rút kinh nghiệm quý báu trong hoạt động lập pháp về hình phạt của Cộng hoà Pháp, từ đó góp phần hoàn thiện các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam. Việc Việt Nam nghiên cứu và học tập kinh nghiệm lập pháp và thực tiễn của cộng hoà Pháp cũng xuất phát từ mối quan hệ đặc biệt giữa hai quốc gia. Mặc dù pháp luật hình sự của Việt Nam có những đặc thù riêng, tuy nhiên do Việt Nam đã từng là thuộc địa của cộng hoà Pháp, cho nên những tư tưởng và học thuyết pháp luật Châu Âu lục địa vẫn còn ảnh hưởng sâu đậm đến pháp luật Việt Nam. Vì vậy, so với pháp luật hình sự của các nước thuộc họ pháp luật Châu Âu lục địa, thì pháp luật hình sự của cộng hoà Pháp trong đó có chế định hình phạt ít nhiều gần gũi với pháp luật hình sự Việt Nam hơn. Vì vậy, việc học hỏi kinh nghiệm và cấy ghép 3 pháp luật (nếu có) của cộng hoà Pháp sẽ dễ dàng được chấp nhận hơn so với việc học hỏi kinh nghiệm và cấy ghép pháp luật của các nước họ pháp luật Châu Âu lục địa khác. Cho đến nay, mặc dù đã có một số công trình khoa học ít nhiều so sánh một hoặc một số khía cạnh của pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Pháp nhưng chưa có một công trình khoa học nào ở cấp độ tiến sĩ luật học nghiên cứu một cách toàn diện và đầy đủ dưới khía cạnh so sánh luật học về hình phạt theo pháp luật hình sự của Việt Nam và cộng hoà Pháp. Vì lẽ đó, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài: “So sánh các quy định về hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự Cộng hòa Pháp” để làm đề tài luận án tiến sĩ luật học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án đặt ra mục đích nghiên cứu sau đây: rút ra được những bài học kinh nghiệm trong lập pháp và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về hình phạt của cộng hoà Pháp để từ đó đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về hình phạt của Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được các mục đích nêu trên, luận án phải thực hiện được các nhiệm vụ cụ thể sau đây: Thứ nhất, giải quyết những vấn đề lý luận về so sánh các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam và pháp luật hình sự của Cộng hoà Pháp. Thứ hai , làm sáng tỏ những điểm tương đồng và khác biệt giữa các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam và pháp luật hình sự của Cộng hoà Pháp. Bên cạnh đó, luận án sẽ nỗ lực đưa ra một số nguyên nhân của sự tương đồng và khác biệt trong quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam và pháp luật hình sự của Cộng hoà Pháp. Thứ ba, chỉ ra những bài học kinh nghiệm quý báu trong lập pháp và áp dụng pháp luật về hình phạt của Cộng hoà Pháp, từ đó đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định về hình phạt của Việt Nam. 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án là các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam và Cộng hòa Pháp. Vì đây là một đề tài rộng lớn và phức tạp, nên nghiên cứu sinh chỉ thực hiện luận án này trong phạm vi những vấn đề được nhìn nhận từ góc độ khoa học luật hình sự. Luận án không nghiên cứu các hình phạt áp dụng cho từng tội phạm cụ thể mà chỉ tập trung nghiên cứu các quy định chung về hình phạt. Ngoài ra, luận án chỉ tập trung so sánh các quy định về mục đích của hình phạt, hệ thống hình phạt, một số hình phạt cơ bản và quyết định hình phạt. Về thời gian nghiên cứu, luận án tập trung nghiên cứu so sánh các quy định thực định về hình phạt của Việt Nam và Cộng hoà Pháp trong giai đoạn từ năm 2000 cho đến nay. Để làm cơ sở khoa học cho việc so sánh các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam và Cộng hoà Pháp, luận án sẽ làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về so sánh các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự Cộng hoà Pháp. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đồng thời vận dụng các quan điểm của Đảng về xây dựng pháp luật và cải cách tư pháp trong nhà nước pháp quyền để nghiên cứu về hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam và Cộng hoà Pháp. Đặc biệt, Luận án còn dựa trên phương pháp luận nghiên cứu Luật so sánh đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước phát triển. Tác giả Michael Bogdan (1994) trong tác phẩm Luật so sánh của nhà xuất bản Kluwer Norstedts Juridik Tanto (Người dịch: PGS.TS Lê Hồng Hạnh, Ths. Dương Thị Hiền) đã nhận định “Hạt nhân của luật so sánh là so sánh, nghĩa là xem xét các yếu tố có tính chất so sánh của hai hay nhiều hệ thống luật và xác định các điểm tương đồng và khác biệt giữa các yếu tố đó”[4, tr.44]. Theo tác giả, điều thú vị nhất của luật so sánh là cố gắng giải thích những điểm tương đồng và khác biệt ấy. Các yếu tố tạo nên sự 5 tương đồng và khác biệt giữa các hệ thống pháp luật là: (1) hệ thống kinh tế; (2) hệ thống chính trị và hệ tư tưởng; (3) tôn giáo; (4) yếu tố lịch sử và địa lý; (5) yếu tố dân số học; (6) tác động phối hợp của các biện pháp kiểm soát khác; (7) những yếu tố ngẫu nhiên. GS.TS Võ Khánh Vinh (2012) trong tác phẩm Giáo trình luật so sánh của Nhà xuất bản Công an nhân dân, năm 2012 đã chỉ ra khách thể của Luật so sánh bao gồm: (1) hiện thực pháp luật; (2) các hiện tượng và thiết chế pháp luật; (3) các học thuyết, các quan điểm và các quan niệm pháp luật; (4) các hệ thống pháp luật của các quốc gia; (5) các văn bản và tổng thể pháp luật được hình thành trong các liên minh quốc gia; (6) các văn bản quy phạm pháp luật của quốc gia; (7) các ngành, tiểu ngành và các loại văn bản quy phạm pháp luật; (8) các chế định pháp luật; (9) các quy phạm pháp luật; (10) kỹ thuật pháp lý [44, tr.120]. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp so sánh luật học được sử dụng xuyên suốt trong toàn bộ nội dung của luận án. Khi áp dụng phương pháp này. Thông qua phương pháp so sánh, những tương đồng và khác biệt giữa các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam và cộng hoà Pháp sẽ được làm sáng tỏ và lý giải cụ thể. Phương pháp so sánh luật học cũng giúp luận án tìm ra những bài học có giá trị từ pháp luật về hình phạt của Cộng hoà Pháp để đưa ra những kiến nghị góp phần hoàn thiện các quy định về hình phạt theo pháp luật hình sự của Việt Nam. Bên cạnh đó, phương pháp lịch sử cũng được sử dụng thường xuyên. Theo đó, những vấn đề lý luận, pháp luật thực định về hình phạt của Việt Nam và Cộng hoà Pháp được nghiên cứu, đối chiếu với sự vận động không ngừng của hoàn cảnh kinh tế, xã hội và văn hóa ở cả hai nước. Phương pháp lịch sử giúp hiểu sâu sắc hơn chính sách hình phạt của Cộng hoà Pháp và Việt Nam, để từ đó có những luận giải và kiến nghị có ý nghĩa thực tế cho việc hoàn thiện pháp luật về hình phạt của Việt Nam. Ngoài ra, luận án còn sử dụng phương pháp xã hội học pháp luật và phương pháp kinh tế luật để lý giải mối quan hệ của hình phạt với các yếu tố kinh tế, xã hội, cũng như xác định xu hướng vận động của các quy định về hình phạt của Việt Nam và Cộng hoà Pháp. 6 Ngoài các phương pháp vừa nêu trên, luận án còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu truyền thống của luật học, đó là phương pháp nghiên cứu phân tích pháp lý, tổng hợp và phương pháp thống kê, so sánh số liệu. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Luận án có những điểm mới sau đây trong khoa học và thực tiễn: Thứ nhất, luận án là công trình nghiên cứu đầy đủ và toàn diện những vấn đề lý luận về so sánh các quy định của hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự của Cộng hoà Pháp. Trong đó, luận án làm sáng tỏ đối tượng so sánh, mục đích so sánh, mục tiêu so sánh, vai trò của việc so sánh, mối liên giữa pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Cộng hoà Pháp, các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách hình sự của Việt Nam và Cộng hoà Pháp. Thứ hai , luận án chỉ ra được những điểm tương đồng và khác biệt trong các quy định về mục đích của hình phạt, hệ thống hình phạt, mối quan hệ giữa các hình phạt, quyết định hình phạt. Bên cạnh đó, luận án cũng chỉ ra một số nguyên nhân của sự tương đồng và khác biệt đó. Thứ ba, đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định về hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam và nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt, đặc biệt là hình phạt tiền. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Ý nghĩa lý luận: Các kết quả nghiên cứu của luận án sẽ cung cấp một hệ thống tri thức, hiểu biết phong phú và toàn diện hơn về quy định hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam và Cộng hoà Pháp. Luận án cũng xây dựng khung lý thuyết cơ bản ban đầu về luật hình sự so sánh đặc biệt là các vấn đề về so sánh chế định hình phạt trong pháp luật hình sự của Việt Nam và Cộng hoà Pháp qua đó cung cấp những luận cứ khoa học cho việc nghiên cứu và hoàn thiện chính sách hình phạt của Việt Nam. Ngoài ra, luận án cũng gợi mở một số hướng nghiên cứu mới về so sánh các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam với các quốc gia khác. Trong nghiên cứu và giảng dạy pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng, các nhà khoa học pháp lý Việt Nam đều khẳng định vai trò quan trọng của so 7 sánh luật học. Thông qua so sánh luật học, các lý thuyết, học thuyết pháp lý, pháp luật thực định và thực tiễn áp dụng pháp luật của các hệ thống pháp luật được đối chiếu, so sánh. Từ đó, những tinh hoa trong khoa học pháp lý của mỗi nước sẽ được chắt lọc, phát triển nhằm làm hoàn thiện hơn nữa lý thuyết và học thuyết pháp lý chung trên toàn thế giới, cũng như bản thân khoa học pháp lý của mỗi nước. Trong công tác đào tạo, việc để sinh viên tiếp cận các chuyên ngành pháp lý dưới khía cạnh so sánh luật học sẽ giúp các em có được kiến thức toàn diện của chuyên ngành, nâng cao năng lực tư duy pháp lý và khả năng tiếp cận và giải quyết vấn đề ở nhiều môi trường pháp lý khác nhau. Vì vậy, trong chuyên ngành luật hình sự, luật hình sự so sánh là một bộ môn khoa học không thể thiếu đối với tất cả các sinh viên. Trong các nội dung của luật hình sự so sánh thì so sánh về hình phạt là một trong những nội dung quan trọng nhất. Ý nghĩa thực tiễn: Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 (sau đây gọi là Bộ luật hình sự năm 2015) đã được ban hành để thay thế Bộ luật hình sự năm 1999. So với Bộ luật hình sự năm 1999, các quy định về hình phạt và hệ thống hình phạt trong Bộ luật hình sự năm 2015 có nhiều điểm tiến bộ và phù hợp với xu thế chung của thời đại. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là các quy định về hình phạt và hệ thống hình phạt trong Bộ luật hình sự năm 2015 đã hoàn thiện. Trong thế giới hiện đại, với sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ, dẫn đến các nhân tố của đời sống kinh tế - xã hội cũng thay đổi theo. Hình phạt cũng không nằm ngoài xu thế vận động đó. Ngoài ra, sự tăng lên nhanh chóng về dân số, sự ô nhiễm môi trường, gánh nặng ngân sách quốc gia, sự tăng lên của các tội phạm kinh tế và tội phạm công nghệ caocũng đã làm cho các nhà làm luật đã có những thay đổi trong quan niệm và chính sách hình phạt. Các hình phạt ngh