Luận văn Bất bình đẳng giới trong thu nhập của người lao động ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ MINH TUYỀN BẤT BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG THU NHẬP CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh, 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ MINH TUYỀN BẤT BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG THU NHẬP CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh Tế Phát Triển Mã số: 60310105 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. Lê Ngọc Uyển TP. Hồ Chí Minh, 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều đƣợc dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi. Học viên thực hiện Lê Thị Minh Tuyền LỜI CÁM ƠN Để hoàn thành đề tài này một cách hoàn chỉnh, bên cạnh sự nổ lực cố gắng của bản thân còn có sự hƣớng dẫn nhiệt tình của Quý thầy cô, cũng nhƣ sự động viên ủng hộ của gia đình, bạn bè trong suốt thời gian học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến Cô Lê Ngọc Uyển, ngƣời đã tận tình giúp đỡ, góp ý và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành đề tài. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến toàn thể quý Thầy Cô trong khoa Kinh tế Phát triển đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu cũng nhƣ tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, những ngƣời đã không ngừng động viên, hỗ trợ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian học tập. Cuối cùng, tôi xin chân thành bày tỏ lòng cảm ơn đến các anh chị và các bạn đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh. Đặc biệt, gửi lời cám ơn chân thành đến anh Nguyễn Ngọc Thuyết học viên K19 KTPT và anh Châu về những kiến thức trao đổi cũng nhƣ dữ liệu đã chia sẻ cùng tôi, giúp tôi hoàn thành đề tài thật tốt. Mặc dù tôi đã có nhiều cố gắng hoàn thiện luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của mình, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận đƣợc những đóng góp chân thành từ quý thầy cô và các bạn. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ TÓM TẮT LUẬN VĂN PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT, MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM VÀ PHƢƠNG PHÁP THỰC HIỆN NGHIÊN CỨU .................................................... 6 1.1 Các khái niệm ................................................................................................ 6 1.2 Các yếu tố ảnh hƣởng đến bất bình đẳng giới trong thu nhập ....................... 8 1.2.1. Yếu tố phi kinh tế - Các quan niệm và tƣ tƣởng truyền thống ............... 8 1.2.2. Yếu tố kinh tế .......................................................................................... 9 1.3 Mô hình nghiên cứu thực nghiệm ............................................................... 10 1.3.1. Mô hình hàm thu nhập Mincer ............................................................. 11 1.3.2. Phƣơng pháp phân tách Oaxaca ............................................................ 12 1.4 Khung phân tích ........................................................................................... 14 1.5 Cách tính và quy đổi một số biến trong mô hình ........................................ 15 1.5.1. Thu nhập bình quân theo giờ ................................................................ 15 1.5.2. Biến số năm đi học................................................................................ 15 1.5.3. Biến năm kinh nghiệm .......................................................................... 16 1.5.4. Quy đổi một số biến định tính .............................................................. 16 1.6 Quy trình trích lọc dữ liệu ........................................................................... 18 1.6.1. Giới thiệu bộ dữ liệu và phần mềm sử dụng ......................................... 18 1.6.2. Mô tả các biến ....................................................................................... 18 1.6.3. Tinh lọc dữ liệu ..................................................................................... 20 1.6.4. Cách thức ƣớc lƣợng ............................................................................. 20 1.6.5. Trình tự thực hiện ................................................................................. 21 1.7 Một số kết quả chính của các nghiên cứu đã thực hiện ............................... 21 TÓM LƢỢC Ý CHÍNH CHƢƠNG 1 ....................................................................... 25 CHƢƠNG 2 : THỰC TRẠNG VÀ YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG THU NHẬP TẠI VIỆT NAM. ........................................ 26 2.1 Tổng quan về bất bình đẳng giới trong thu nhập tại Việt Nam ................... 26 2.2 Các yếu tố ảnh hƣởng đến bất bình đẳng giới trong thu nhập ..................... 31 2.2.1. Nhóm yếu tố đặc tính của ngƣời lao động: ........................................... 31 2.2.2. Nhóm yếu tố về giáo dục, trình độ đào tạo ........................................... 33 2.2.3. Nhóm yếu tố lao động-việc làm ............................................................ 35 2.2.4. Yếu tố khu vực địa lý ............................................................................ 37 2.2.5. Môi trƣờng và chính sách liên quan đến thu nhập và vấn đề giới ........ 38 TÓM TẮT Ý CHÍNH CHƢƠNG 2 .......................................................................... 40 CHƢƠNG 3 : KIỂM CHỨNG ĐỊNH LƢ NG VỀ CÁC NH N TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG THU NHẬP TẠI VIỆT NAM NĂM 2010. ................................................................................................................................................... 41 3.1 Dữ liệu nghiên cứu và mô hình thực nghiệm .............................................. 41 3.1.1 Dữ liệu nghiên cứu................................................................................ 41 3.1.2 Mô hình hồi quy hàm thu nhập Mincer ................................................ 41 3.1.3 Mô hình phân tách Oaxaca ................................................................... 44 3.1.4 Mô hình tƣơng tác ................................................................................. 45 3.2 Kết quả phân tích hàm hồi quy thu nhập Mincer ........................................ 45 3.2.1. Kiểm định mô hình ............................................................................... 45 3.2.2. Kết quả hồi quy hàm thu nhập Mincer ................................................. 46 3.3 Kết quả phân tách tiền lƣơng ....................................................................... 51 TÓM TẮT Ý CHÍNH CỦA CHƢƠNG 3 ................................................................. 57 CHƢƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ G I Ý CHÍNH SÁCH ........................................ 58 4.1 Kết luận ........................................................................................................ 58 4.2 Gợi ý chính sách .......................................................................................... 60 4.3 Ƣu điểm và hạn chế của nghiên cứu, hƣớng nghiên cứu mới của đề tài ....... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU - KSMS : Khảo sát mức sống hộ gia đình Việt Nam - THPT: Trung học phổ thông - Tp.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh - UNDP: Chƣơng trình phát triển Liên Hiệp Quốc - VHLSS 2010: Bộ số liệu Khảo sát mức sống hộ gia đình Việt Nam năm 2010 - (CEDAW): Công ƣớc xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối với phụ nữ - CMKT: Chuyên môn kỹ thuật - HDI: Chỉ số phát triển con ngƣời - GII : Chỉ số bất bình đẳng giới DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Số năm đại học quy đổi cho bậc giáo dục đại học ..................................... 15 Bảng 1.2 Số năm đại học quy đổi cho bậc dạy nghề ................................................ 15 Bảng 1.3 Thông tin nguồn dữ liệu đƣợc trích lọc ..................................................... 19 Bảng 1.4 Tổng hợp kết quả một số nghiên cứu chính .............................................. 22 Bảng 2.1 So sánh thứ hạng HDI và GII của Việt Nam và các nƣớc ASEAN, 2011 ..... 27 Bảng 2.2 Lao động phân theo chuyên môn kỹ thuật ................................................. 27 Bảng 2.4 Thu nhập bình quân theo giờ của nam và nữ theo nhóm tuổi ................... 29 Bảng 2.5 Tuổi kết hôn trung bình lần đầu (SAMA), t trọng đã từng kết hôn của các nhóm tuổi, giới tính và chênh lệch SAMA, 1999-2010 ............................................ 32 Bảng2.6 Lao động phân theo giới tính và bằng cấp chuyên môn ............................. 34 Bảng 3.1: Biến độc lập và kì vọng dấu ..................................................................... 42 Bảng 3.2 Tổng hợp các biến trong mô hình .............................................................. 43 Bảng 3.3 Kết quả hồi quy của mô hình hồi quy hàm thu nhập Mincer cho cả lao động nam và nữ ......................................................................................................... 46 Bảng 3.4 Kết quả hồi quy hàm Mincer đối với lao động nam .................................. 50 Bảng 3.5 Kết quả hồi quy hàm Mincer đối với lao động nữ ..................................... 51 Bảng 3.6 Kết quả phân tích Oaxaca ......................................................................... 52 Bảng 3.7 Kết quả phân tích Oaxaca theo độ tuổi ...................................................... 53 Bảng 3.8 Kết quả hồi quy mô hình Mincer với các biến tƣơng tác. ......................... 55 DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Sơ đồ 1.1: Khung phân tích đề tài ............................................................................. 14 Sơ đồ 1.2 Quy trình phân tích của đề tài ................................................................... 21 Hình 2.1 Thu nhập bình quân theo bằng cấp của nam và nữ .................................... 30 Hình 2.2 Thu nhập bình quân theo giờ của nam và lao động nữ ở các nhóm tuổi ....... 31 Hình 2.3 Thu nhập bình quân/giờ theo giới tính và khu vực kinh tế ........................ 35 Hình 2.4 Thu nhập bình quân theo chuyên môn kỹ thuật của nam và nữ ................ 36 Hình 2.5 Thu nhập bình quân theo vùng địa lý của nam và nữ ................................ 37 TÓM TẮT LUẬN VĂN Bài viết này đóng góp vào dòng nghiên cứu về vấn đề bất bình đẳng giới trong thu nhập tiền lƣơng của ngƣời lao động Việt Nam. Kết quả tổng hợp số liệu thống kê và phân tích mở rộng sử dụng phƣơng pháp tách biệt Oaxaca, dựa trên một mẫu chọn lọc trong bộ số liệu điều tra khảo sát mức sống hộ gia đình năm 2010 cho thấy bằng chứng về sự phân biệt đối xử theo giới trong khoảng cách thu nhập của ngƣời lao động ở Việt Nam tuy nhiên khoảng cách chênh lệch này không đáng kể. Bài viết đề xuất một số chính sách nhằm cải thiện tình trạng phân biệt đối xử và khác biệt giới trong thu nhập của ngƣời lao động trong khu vực làm công ăn lƣơng nói riêng và trên thị trƣờng lao động nói chung.