Luận văn Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM ------------------ TRẦN ANH ĐÀO Chuyên ngành: THƯƠNG MẠI Mã số: 60.34.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRIỆU HỒNG CẨM TP. Hồ Chí Minh - Năm 2009 - i - LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Quý Thầy, Cô Khoa Thương Mại Du Lịch và Khoa Sau Đại học của trường Đại Học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu, giúp tôi tiếp cận tư duy khoa học để phục vụ tốt cho công tác và cuộc sống. Xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Triệu Hồng Cẩm đã tận tình hướng dẫn tôi thực hiện luận văn này. Trong quá trình nghiên cứu thực hiện, dưới sự hướng dẫn khoa học của Cô, tôi đã học hỏi được những kiến thức và phương pháp nghiên cứu khoa học bổ ích. Tôi vô cùng cảm ơn gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã động viên và nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành tốt luận văn này. Người viết Trần Anh Đào Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - ii - LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu trong luận văn này là trung thực, được thu thập từ nguồn thực tế đã công bố trên các báo cáo của các cơ quan Nhà nước, được đăng tải trên các tạp chí, báo chí, các website hợp pháp. Các giải pháp và kiến nghị là của cá nhân tôi rút ra từ quá trình nghiên cứu lý luận và kinh nghiệm thực tiễn. Nội dung công trình nghiên cứu này chưa từng được ai công bố. TP. Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 8 năm 2009 Người cam đoan Trần Anh Đào Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - iii - MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................ii MỤC LỤC ..............................................................................................iii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ...................................................................viii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ...........................................................viii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ................................................ix PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1 1. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI....................................................................................1 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU...............................................................................1 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI ĐỀ TÀI ...............................................................2 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................................................2 5. TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI ..................................................................................2 6. BỐ CỤC .............................................................................................................3 6.1 Chương 1: Lý thuyết về bảo hiểm hàng hải ............................................3 6.2 Chương 2: Thực trạng và phân tích SWOT đối với công tác kinh doanh bảo hiểm hàng hải tại các công ty bảo hiểm Việt Nam khi Việt Nam gia nhập WTO.........................................................................3 6.3 Chương 3: Đề xuất giải pháp và kiến nghị..............................................3 CHƯƠNG 1: LÝ THUYẾT VỀ BẢO HIỂM HÀNG HẢI .................................. 4 1.1 LỊCH SỬ BẢO HIỂM HÀNG HẢI ...................................................................4 1.2 VAI TRÒ CỦA BẢO HIỂM HÀNG HẢI .........................................................7 1.2.1 Bù đắp những thiệt hại mất mát vật chất cho người được bảo hiểm.......7 1.2.2 Tạo tâm lý an toàn trong hoạt động kinh tế và đời sống .........................7 1.2.3 Phát triển ngành ngoại thương và đóng tàu.............................................8 1.2.4 Tạo nguồn thu lớn để đầu tư sang lĩnh vực khác.....................................8 Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - iv - 1.2.5 Bổ sung ngân sách Nhà nước ..................................................................9 1.2.6 Củng cố cán cân thanh toán quốc gia ......................................................9 1.2.7 Tạo công ăn việc làm cho người lao động...............................................9 1.3 CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA BẢO HIỂM HÀNG HẢI...........................9 1.3.1 Hợp đồng bảo hiểm hàng hải...................................................................9 1.3.2 Rủi ro hàng hải ......................................................................................10 1.3.3 Đối tượng bảo hiểm hàng hải ................................................................10 1.3.4 Giá trị bảo hiểm và số tiền bảo hiểm.....................................................11 1.3.5 Mức miễn thường ..................................................................................13 1.4 CÁC NGUYÊN TẮC CỦA BẢO HIỂM HÀNG HẢI ....................................13 1.4.1 Quyền lợi có thể bảo hiểm (Insurable interest) .....................................13 1.4.2 Trung thực tuyệt đối (Utmost good faith) .............................................14 1.4.3 Nguyên nhân chính yếu (Proximate cause) ...........................................15 1.4.4 Nguyên tắc bồi thường (Indemnity) ......................................................16 1.4.5 Thế quyền (Subrogation).......................................................................16 1.5 KHÁI NIỆM BẢO HIỂM HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU .....................18 1.5.1 Các loại hình và điều kiện bảo hiểm phổ biến ......................................18 1.5.2 Cách tính phí bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu.................................18 1.5.3 Các rủi ro được bảo hiểm ......................................................................19 1.6 KHÁI NIỆM BẢO HIỂM TÀU BIỂN ............................................................20 1.6.1 Bảo hiểm thân tàu biển ..........................................................................20 1.6.2 Các rủi ro và điều kiện bảo hiểm phổ biến của bảo hiểm P&I:.............22 1.6.3 Các rủi ro bị loại trừ trong bảo hiểm hàng hải ......................................25 1.7 KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN NGHIỆP VỤ BẢO HIỂM HÀNG HẢI Ở MỘT SỐ NƯỚC ..............................................................................................27 1.7.1 Lịch sử phát triển bảo hiểm hàng hải ở Trung Quốc.............................27 1.7.2 Lịch sử phát triển bảo hiểm hàng hải ở Ấn Độ .....................................28 Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - v - 1.7.3 Kinh nghiệm phát triển của các công ty bảo hiểm nội địa Trung Quốc và Ấn độ sau khi gia nhập WTO .................................................29 1.7.4 Các bài học có thể áp dụng cho Việt Nam ............................................33 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VÀ PHÂN TÍCH SWOT ĐỐI VỚI CÔNG TÁC KINH DOANH BẢO HIỂM HÀNG HẢI TẠI CÁC CÔNG TY BẢO HIỂM VIỆT NAM KHI VIỆT NAM GIA NHẬP WTO......................................................................... 37 2.1 KHÁI QUÁT VỀ THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM HÀNG HẢI CỦA VIỆT NAM.................................................................................................................37 2.1.1 Sự hình thành và phát triển....................................................................37 2.1.2 Thành phần tham gia thị trường bảo hiểm hàng hải:.............................38 2.1.3 Kết qủa kinh doanh của thị trường: .......................................................40 2.2 PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG BẢO HIỂM HÀNG HẢI CỦA VIỆT NAM ..46 2.2.1 Tình hình kinh doanh bảo hiểm hàng hóa: ............................................46 2.2.2 Tình hình kinh doanh bảo hiểm tàu biển:..............................................50 2.3 PHÂN TÍCH SWOT ĐỐI VỚI CÁC CÔNG TY BH VIỆT NAM KHI VIỆT NAM GIA NHẬP TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI (WTO)......56 2.3.1 Điểm mạnh ............................................................................................56 2.3.2 Điểm yếu: ..............................................................................................59 2.3.3 Cơ hội: ...................................................................................................67 2.3.4 Thách thức .............................................................................................71 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ.................................................... 81 3.1 CĂN CỨ ĐỂ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP .............................................................81 3.1.1 Cơ sở khoa học ......................................................................................81 3.1.2 Thực trạng của bảo hiểm hàng hải Việt nam.........................................81 3.1.3 Bài học kinh nghiệm từ các quốc gia trên thế giới................................82 3.1.4 Kết luận .................................................................................................82 Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - vi - 3.2 GIẢI PHÁP CHUNG .......................................................................................82 3.2.1 Các giải pháp chính ...............................................................................82 3.2.2 Các giải pháp khác.................................................................................88 3.3 GIẢI PHÁP CHO NGHIỆP VỤ BẢO HIỂM TÀU BIỂN ..............................91 3.3.1 Không giảm phí thấp hơn phí Hội và phí Tái........................................91 3.3.2 Áp dụng các mức khấu trừ hợp lý .........................................................91 3.3.3 Không mở rộng phạm vi bảo hiểm tùy tiện...........................................91 3.3.4 Không để tình trạng nợ phí kéo dài .......................................................92 3.3.5 Chú trọng công tác giám định ...............................................................92 3.3.6 Tổ chức các buổi hội thảo với chủ tàu...................................................92 3.4 GIẢI PHÁP CHO NGHIỆP VỤ BẢO HIỂM HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU...............................................................................................................93 3.4.1 Nâng cao tỷ trọng hàng hóa xuất nhập khẩu được bảo hiểm trong nước .......................................................................................................93 3.4.2 Các công ty bảo hiểm cần hợp tác với nhau trong thị trường ...............93 3.4.3 Thực hiện các biện pháp đánh giá rủi ro và đề phòng hạn chế tổn thất .........................................................................................................93 3.4.4 Thành lập bộ phận dự báo, quản lý, đề phòng, hạn chế rủi ro ..............93 3.4.5 Thận trọng khi nhận bảo hiểm những mặt hàng có tỷ lệ tổn thất cao..........................................................................................................94 3.4.6 Tư vấn cho người được bảo hiểm..........................................................94 3.4.7 Phối hợp chặt chẽ hơn nữa với các công ty giám định..........................94 3.5 KIẾN NGHỊ .....................................................................................................94 3.5.1 Về phía nhà nước...................................................................................94 3.5.2 Về phía ngành........................................................................................97 KẾT LUẬN ............................................................................................ 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................xi Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - vii - PHỤ LỤC ............................................................................................xiii 1. Phụ lục 1: Kết qủa kinh doanh bảo hiểm hàng hóa theo năm tài chính 2004-2008....................................................................................................... xiii 2. Phụ lục 2: Top 7 về doanh thu bảo hiểm hàng hóa trong năm 2008.............. xiii 3. Phụ lục 3: Kết qủa kinh doanh bảo hiểm thân tàu và trách nhiệm dân sự chủ tàu theo năm tài chính 2004-2008 ............................................................xiv 4. Phụ lục 4: Top 5 về doanh thu bảo hiểm thân tàu và trách nhiệm dân sự chủ tàu năm 2008 ............................................................................................xiv 5. Phụ lục 5: Phí bảo hiểm gốc và thị phần bảo hiểm hàng hóa của các công ty có vốn nước ngoài từ năm 2005-2008..........................................................xv 6. Phụ lục 6: Phí bảo hiểm gốc và thị phần bảo hiểm tàu thủy của các công ty có vốn nước ngoài từ năm 2005-2008..............................................................xv 7. Phụ lục 7: Tỷ trọng hàng hóa nhập khẩu tham gia bảo hiểm trong nước .......xvi 8. Phụ lục 8: Tỷ trọng hàng hóa xuất khẩu tham gia bảo hiểm trong nước ........xvi 9. Phụ lục 9: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ hàng hóa 2004- 2008 theo năm tài chính ..................................................................................xvi 10. Phụ lục 10: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ hàng hóa 2004- 2008 theo năm nghiệp vụ ...............................................................................xvii 11. Phụ lục 11: Các vụ tổn thất lớn về hàng hóa gần đây ....................................xvii 12. Phụ lục 12: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ tàu thủy 2004- 2008 theo năm tài chính ............................................................................... xviii 13. Phụ lục 13: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ P&I 2004-2008 theo năm nghiệp vụ ...................................................................................... xviii 14. Phụ lục 14: Các vụ tổn thất lớn về P&I gần đây .............................................xix 15. Phụ lục 15: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ thân tàu 2004- 2008 tính theo năm nghiệp vụ .........................................................................xix 16. Phụ lục 16: Các vụ tổn thất lớn về bảo hiểm thân tàu gần đây ........................xx Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - viii - DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1: Số lượng các doanh nghiệp bảo hiểm Phi nhân thọ trên thị trường Việt Nam..................................................................................................78 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Đồ thị 1.1: Thị phần nghiệp vụ bảo hiểm năm 2006................................................27 Đồ thị 1.2: Cơ cấu doanh thu theo nghiệp vụ 2004 .................................................28 Đồ thị 2.1: Kết qủa kinh doanh bảo hiểm hàng hóa 2004-2008 tính theo năm tài chính .......................................................................................41 Đồ thị 2.2: Top 7 về doanh thu bảo hiểm hàng hóa trong năm 2008.......................41 Đồ thị 2.3: Kết qủa kinh doanh bảo hiểm thân tàu và trách nhiệm dân sự chủ tàu 2004-2008 theo năm tài chính ................................................42 Đồ thị 2.4: Top 5 về doanh thu bảo hiểm Thân tàu và Trách nhiệm dân sự chủ tàu năm 2008 ................................................................................43 Đồ thị 2.5: Thị phần phí bảo hiểm hàng hải của các công ty có vốn đầu tư nước ngoài từ năm 2005-2008 ............................................................44 Đồ thị 2.6: Tỷ trọng hàng hóa xuất nhập khẩu tham gia bảo hiểm trong nước .....................................................................................................46 Đồ thị 2.7: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ hàng hóa 2004- 2008 theo năm tài chính ......................................................................47 Đồ thị 2.8: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ tàu thủy 2004- 2008 theo năm tài chính ......................................................................51 Đồ thị 2.9: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ P&I 2004-2008 theo năm nghiệp vụ .............................................................................52 Đồ thị 2.10: Số liệu về khai thác và bồi thường nghiệp vụ thân tàu 2004- 2008 tính theo năm nghiệp vụ .............................................................54 Đồ thị 2.11: Định vị các doanh nghiệp trên thị trường bảo hiểm Việt nam ............61 Đồ thị 2.12: Chênh lệch giữa phí gốc và phí Hội ....................................................63 Đồ thị 3.1: Chiến lược phát triển của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam .........86 Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - ix - DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT AR: All Risks – Bảo hiểm mọi rủi ro CIF: Cost, Insurance, Freight: Tiền hàng, bảo hiểm và cước phí FD&D: Freight, Demurrage and Defence – Nhóm bảo hiểm cước phí, phạt lưu trì và biện hộ. FOB: Free on Board – Giao hàng lên tàu FPA: Free from Particular Average –Bảo hiểm miễn tổn thất riêng IBC: Institute Clause for Builders’ Risks: Điều khỏan bảo hiểm rủi ro của Nhà thầu đóng tàu của Hiệp hội các nhà bảo hiểm Luân Đôn ICC: Institute Cargo Clauses – Điều khỏan bảo hiểm hàng hóa của Hiệp hội các nhà bảo hiểm Luân Đôn ILU: Institute of London Underwriters - Hiệp hội các nhà Bảo hiểm Luân Đôn ISM: International safety Management – Hệ thống quản lý an tòan quốc tế ITC – Hull : Institute Time Clauses – Hull: Điều khỏan bảo hiểm thân tàu định hạn của Hiệp hội các nhà bảo hiểm Luân Đôn IUA: International Underwriters Association – Hiệp hội bảo hiểm quốc tế Luân đôn IVC – Hull: Institute Voyage Clauses – Hull: Điều khỏan bảo hiểm thân tàu chuyến của Hiệp hội các nhà bảo hiểm Luân Đôn. MIA: Marine Insurance Act – Luật hàng hải Anh Quốc MAR: Marine form – Mẫu đơn bảo hiểm hàng hải mới P&I: Protection and Indemnity - Nhóm bảo vệ và bồi thường S.G: The Ship and Goods Form – Mẫu hợp đồng bảo hiểm hàng - tàu Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - x - SWOT: Strength, weakness, opportunities, threat - Ma trận các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và nguy cơ TLO: Institute Time Clauses – Hull Total Loss Only: Institute Time Clauses – Hull: Điều khỏan bảo hiểm tổn thất tòan bộ thân tàu định hạn của Hiệp hội các nhà bảo hiểm Luân Đôn. WA: With Average – Bảo hiểm tổn thất riêng WTO: World Trade Organization – Tổ chức thương mại Thế giới XNK: Xuất nhập khẩu VINARE: VietNam National Reinsurance Corporation - Tổng Công ty Cổ phần Tái bảo hiểm Quốc gia Việt Nam WOE: The West of England Ship Owners Mutual Insurance Association - Hội bảo hiểm chủ tàu Miền Tây nước Anh Trần Anh Đào – Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải cho các công ty bảo hiểm Việt Nam trong thời kỳ hậu WTO - 1 - PHẦN MỞ ĐẦU 1. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI