Luận văn Các nhân tố chính ảnh hưởng đến tình trạng nghèo của các hộ gia đình ở Tây Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM ************** NGUYỄN THỊ MAI CÁC NHÂN TỐ CHÍNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN TÌNH TRẠNG NGHÈO CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH Ở TÂY NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2010 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM ************** NGUYỄN THỊ MAI CÁC NHÂN TỐ CHÍNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN TÌNH TRẠNG NGHÈO CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH Ở TÂY NGUYÊN Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 60.31.05 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HOÀNG BẢO TP. Hồ Chí Minh – Năm 2010 i LỜI CAM ĐOAN Với tư cách là tác giả của nghiên cứu, tôi xin cam đoan những nhận định và luận cứ khoa học đưa ra trong nghiên cứu này hoàn toàn không sao chép từ các công trình khác mà xuất phát từ chính kiến của bản thân tác giả, mọi sự trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Số liệu trích dẫn đều được sự cho phép của các cơ quan, ban ngành. Nếu có sự đạo văn và sao chép tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội Đồng Khoa Học. ii LỜI CẢM ƠN Xin gửi lời cảm ơn chân thành, sâu sắc đến TS. Nguyễn Hoàng Bảo, người hướng dẫn khoa học cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Xin cảm ơn TS. Ngô Quang Thành (Học viện chính trị quốc gia) đã tư vấn và hỗ trợ tôi trong quá trình xử lý số liệu và lựa chọn khung phân tích. Đồng thời, xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô của trường Đại học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh với sự dìu dắt, hướng dẫn, khích lệ trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu, đã truyền đạt những kiến thức quý báu, góp phần thực hiện thành công nghiên cứu này. iii TÓM TẮT Đói nghèo là một trong những vấn đề mang tính toàn cầu. Hầu hết các quốc gia đều quan tâm đến chiến lược tăng trưởng và giảm nghèo. Đối với Việt Nam, giảm nghèo là một trong những chính sách quan trọng, chính sách không mang tính ban phát, ban ơn mà đó là trách nhiệm, đạo lý, truyền thống của dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên, vấn đề giảm nghèo vẫn đang là một thách thức, nhất là những vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Do đó, công tác giảm nghèo phải được thực thi liên tục, lâu dài và thực hiện phải có căn cơ. Với ý nghĩa trên, tác giả thực hiện đề tài nghiên cứu: “Các nhân tố chính ảnh hưởng đến tình trạng nghèo của hộ gia đình ở Tây Nguyên”. Trên cơ sở bộ dữ liệu VHLSS2008, tác giả sử dụng mô hình logistic để đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến tình trạng nghèo của hộ gia đình ở Tây Nguyên. Kết quả nghiên cứu cho thấy nhóm các nhân tố như: tuổi chủ, tuổi chủ bình phương, dân tộc, số năm đi học của chủ hộ, tỷ lệ phụ thuộc, làm trong ngành dịch vụ, khu vực, biến các tỉnh (Kon Tum, Đắk Lắk , Đắk Nông, Lâm Đồng) và biến tương tác (tỷ lệ di dân x đất xã bình quân nhóm 3) có ý nghĩa ở mức 5%; biến loại nhà tạm, mức vay bình quân của hộ, biến tương tác (tỷ lệ di dân x tệ nạn mại dâm), và biến tương tác (tỷ lệ di dân x thất nghiệp) có ý nghĩa ở mức 10%. Tuy nhiên chỉ có tỷ lệ phụ thuộc, tỷ lệ di dân tương tác với diện tích đất xã bình quân theo hộ và tệ nạn mại dâm có tác động mạnh đến khả năng nghèo của hộ gia đình. Vì vậy, thực hiện tốt công tác kế hoạch hóa gia đình, quản lý và kiểm soát tình trạng di dân là giải pháp căn cơ để xóa đói, giảm nghèo ở Tây Nguyên. iv MỤC LỤC Trang phụ bìa Trang Lời cam đoan ........................................................................................................... i Lời cảm ơn .............................................................................................................. ii Tóm tắt .................................................................................................................... iii Mục lục .................................................................................................................... iv Danh mục các bảng biểu .......................................................................................... vii Danh mục các từ viết tắt .......................................................................................... ix LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 2 3. Câu hỏi và giả thiết nghiên cứu ........................................................................... 2 3.1. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................... 2 3.2. Giả thiết nghiên cứu ......................................................................................... 2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 3 4.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 3 4.2. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ........................................................................................... 3 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ................................... 4 1.1. Các quan điểm về nghèo .................................................................................. 4 1.2. Xác định ngưỡng nghèo ................................................................................... 7 1.3. Các chỉ số đánh giá nghèo................................................................................. 9 1.4. Các nguyên nhân dẫn đến nghèo .................................................................... 11 1.4.1. Nhóm các nhân tố thuộc hộ gia đình ........................................................... 15 1.4.1.1. Độ tuổi của chủ hộ ................................................................................... 15 1.4.1.2. Giới tính .................................................................................................. 15 1.4.1.3. Trình độ học vấn của chủ hộ .................................................................... 16 1.4.1.4. Tỷ lệ người sống phụ thuộc ..................................................................... 18 1.4.1.5. Dân tộc ................................................................................................. 19 v 1.4.1.6. Tình trạng việc làm và loại nghề của chủ hộ ........................................ 21 1.4.1.7. Tài sản lâu bền ..................................................................................... 22 1.4.2. Nhóm nhân tố liên quan đến vai trò của Chính phủ (trong phân bổ nguồn lực) ................................................................................................................................ 22 1.4.2.1. Tình trạng sở hữu đất đai ...................................................................... 22 1.4.2.2. Tiếp cận nguồn tín dụng chính thức và phi chính thức......................... 23 1.4.2.3. Tiếp cận hạ tầng cơ sở thiết yếu ........................................................... 24 1.4.2.4. Tình trạng di dân .................................................................................. 25 1.4.2.5. Khoảng cách thành thị - nông thôn ..................................................... 26 1.4.3. Mô hình đề xuất .......................................................................................... 26 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 28 2.1. Sơ lược về đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................. 28 2.2. Phương pháp phân tích ................................................................................... 29 2.2.1. Phương pháp thống kê mô tả........................................................................ 29 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu tương quan ......................................................... 29 2.3. Tiêu chí phân tích nghèo................................................................................. 29 2.4. Cơ sở xác định nghèo...................................................................................... 30 2.5. Nguồn số liệu ................................................................................................. 30 2.6. Mô hình kinh tế lượng .................................................................................... 31 Chương 3: CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TÌNH TRẠNG NGHÈO CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH Ở TÂY NGUYÊN........................................................... 36 3.1. Tổng quan về tình trạng nghèo tại vùng nghiên cứu ...................................... 36 3.2. Nghèo theo vị trí địa lý ................................................................................... 37 3.3. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với tuổi của chủ hộ ................................. 38 3.4. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với giới tính của chủ hộ ......................... 39 3.5. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với số năm đi học của chủ hộ ................. 39 3.6. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với tỷ lệ phụ thuộc trong hộ .................. 40 3.7. Mối quan hệ giữa nghèo với tình trạng dân tộc của chủ hộ ........................... 41 vi 3.8. Mối quan hệ giữa nghèo với nghề nghiệp chính và tình trạng việc làm của chủ hộ ........................................................................................................................... 43 3.9. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với tài sản của của chủ hộ ...................... 46 3.10. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với diện tích đất sản xuất bình quân..... 47 3.11. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với khả năng tiếp cận tín dụng ............ 49 3.12. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với các đặc điểm hạ tầng cơ sở............. 51 3.13. Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với tỷ lệ di dân đến xã .......................... 53 3.14. Kết quả ước lượng mô hình logistic ............................................................. 54 Chương 4: KẾT LUẬN ....................................................................................... 60 Việc làm ................................................................................................................ 60 Số người phụ thuộc ............................................................................................... 61 Dân tộc .................................................................................................................. 61 Giáo dục ................................................................................................................ 63 Tín dụng ................................................................................................................ 63 Tình trạng di dân ................................................................................................... 64 Chính sách giảm nghèo cho các tỉnh và khu vực thành thị - nông thôn ............... 65 Giới hạn của đề tài và hướng nghiên cứu mở rộng ............................................... 66 Kết luận ................................................................................................................. 67 Tài liệu tham khảo Phụ lục vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Những nhân tố ảnh hưởng đến tình trạng nghèo đói ............................ 13 Bảng 2.1: Trích rút dữ liệu .................................................................................... 30 Bảng 2.2: Khai báo các biến trong mô hình .......................................................... 32 Bảng 3.1: Tỷ lệ nghèo và chi tiêu bình quân của một hộ .................................... 36 Bảng 3.2: Tỷ lệ nghèo theo vị trí địa lý ................................................................ 37 Bảng 3.3: Tuổi chủ hộ bình quân của Vùng và cả nước ....................................... 38 Bảng 3.4: Tỷ lệ nghèo, số năm đi học trung bình và chi tiêu bình quân của hộ theo giới tính ................................................................................................................. 39 Bảng 3.5: Trình độ giáo dục phân theo nhóm hộ .................................................. 39 Bảng 3.6: Tỷ lệ phụ thuộc của hộ theo khu vực ................................................... 41 Bảng 3.7: Tỷ lệ hộ nghèo và chi tiêu bình quân theo dân tộc ............................... 41 Bảng 3.8: Tỷ lệ hộ nghèo phân theo dân tộc và khu vực ..................................... 42 Bảng 3.9: Tỷ lệ bằng cấp cao nhất của chủ hộ theo dân tộc ................................ 42 Bảng 3.10: Tình trạng việc làm, nhóm ngành, loại công việc của chủ hộ phân theo nhóm hộ và khu vực ............................................................................................. 44 Bảng 3.11: Kỹ năng lao động phân theo nhóm ngành ......................................... 45 Bảng 3.12: Các nguyên nhân khiến chủ hộ không đi làm ..................................... 45 Bảng 3.13: Diện tích nhà ở bình quân và tình trạng nhà ở của hộ ........................ 46 Bảng 3.14: Tỷ lệ có đất, diện tích đất sản xuất bình quân, loại đất và thu nhập từ đất phân theo hộ .......................................................................................................... 47 Bảng 3.15: Diện tích đất sản xuất trung bình của hộ phân theo khu vực (100m2) .................................................................................................... 48 Bảng 3.16: Khả năng tiếp cận và trị giá khoản vay của hộ ................................... 49 Bảng 3.17: Nguồn vốn vay của hộ ........................................................................ 50 Bảng 3.18: Mục đích sử dụng khoản vay của hộ .................................................. 51 Bảng 3.19: Tỷ lệ nghèo tiếp cận được hạ tầng cơ sở, các dịch vụ và chi tiêu bình quân của hộ theo cấp tỉnh ...................................................................................... 51 viii Bảng 3.20: Nhóm thông tin liên quan đến di dân phân theo cấp tỉnh ................... 53 Bảng 3.21: Kết quả hồi quy logistic ...................................................................... 54 Bảng 3.22: Mô phỏng xác suất nghèo của hộ gia đình (%) .................................. 56