Luận văn Các nhân tố tác động đến thu nhập cá nhân – hàm ý cho chính sách công – trường hợp TP HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH PHAN THỊ HỮU NGHĨA CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THU NHẬP CÁ NHÂN – HÀM Ý CHO CHÍNH SÁCH CÔNG – TRƯỜNG HỢP TP.HCM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH KẾ TP.Hồ Chí Minh – Năm 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH PHAN THỊ HỮU NGHĨA CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THU NHẬP CÁ NHÂN – HÀM Ý CHO CHÍNH SÁCH CÔNG – TRƯỜNG HỢP TP.HCM Chuyên ngành: Kinh tế tài chính- Ngân hàng Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH KẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. BÙI THỊ MAI HOÀI TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2011 LỜI CAM ĐOAN  Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình do chính bản thân tôi nghiên cứu và trình bày. Các số liệu thu thập được và kết quả nghiên cứu trình bày trong đề tài này là trung thực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung cuả đề tài nghiên cứu. Tác giả luận văn Phan Thị Hưũ Nghiã LỜI CẢM ƠN  Sau quá trình học tập và nghiên cứu, tôi đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình. Kết quả hôm nay không chỉ do quá trình nỗ lực của bản thân, mà còn nhờ sự hỗ trợ, động viên của mọi người. Vì vậy, tôi xin chân thành gởi lời cám ơn đến: Quý Thầy- Cô trường Đại học Kinh Tế Tp. Hồ Chí Minh đã tận tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức và kinh nghiệm quý báu trong suốt thời gian tôi học tập và nghiên cứu tại trường. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Bùi Thị Mai Hoài, người đã tận tình trực tiếp hướng dẫn và luôn góp ý, phê bình sắc bén trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Xin chân thành cảm ơn tất cả các bạn học viên lớp TCNN K17, những người đã cùng tôi học tập và chia sẻ kinh nghiệm trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại trường. Lãnh đạo và các anh chị em đồng nghiệp tại Văn phòng Cục thuế TP.Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi, cung cấp các tài liệu quý báu. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến ba mẹ và những người thân trong gia đình, tất cả đã luôn động viên, hỗ trợ và giúp đỡ tôi mọi mặt trong suốt thời gian qua, là chỗ dựa quan trọng để tôi có thể tập trung hoàn thành chương trình học và hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Trong quá trình hoàn tất đề tài, mặc dù đã cố gắng hết sức, tham khảo nhiều tài liệu, tranh thủ nhiều ý kiến đóng góp; song thiếu sót là điều không thể tránh khỏi. Rất mong nhận được sự đóng góp quý báu thêm từ phía Thầy Cô, đồng nghiệp và các bạn. Tác giả: Phan Thị Hữu Nghĩa MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Tóm tắt Danh mục các bảng biểu, hình vẽ, đồ thị Phần mở đầu ................................................................................................................. 1 1. Cơ sở hình thành đề tài ..................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cưú ......................................................................................... 2 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi thu thập dữ liệu .......................................... 2 4. Quy trình nghiên cứu ........................................................................................ 2 5. Phương pháp nghiên cứu và cách tiếp cận ....................................................... 3 6. Kết cấu của luận văn ......................................................................................... 4 Chương 1: Cơ sở lý luận về thu nhập và các nhân tố tác động đến thu nhập cá nhân ............................................................................................................................... 5 1.1 Thu nhập ........................................................................................................... 5 1.2 Thu nhập cá nhân .............................................................................................. 6 1.2.1 Trường phái tân cổ điển ........................................................................... 6 1.2.2 Trường phái kinh tế học phúc lợi ............................................................. 7 1.2.3 Trường phái kinh tế học hiện đại ............................................................. 7 1.3 Các nhân tố tác động đến thu nhập cá nhân ..................................................... 8 1.4 Mô hình nghiên cứu và xây dựng các giả thiết .............................................. 14 Chương 2: Các nhân tố tác động đến thu nhập cá nhân : trường hợp TP.HCM 17 2.1 Giới thiệu khái quát về TP.HCM .................................................................. 17 2.2 Nghiên cứu định tính để điều chỉnh thang đo ................................................ 23 2.3 Nghiên cứu định lượng ................................................................................... 24 2.3.1 Mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập thông tin ........................... 24 2.3.2 Thông tin chung về mẫu nghiên cứu .................................................... 26 2.4 Kiểm định phương sai ANOVA ..................................................................... 34 2.4.1 Khái quát về phương pháp kiểm định phương sai ANOVA ................. 34 2.4.2 Kết quả kiểm định cuả nghiên cứu ....................................................... 37 2.5 Mô hình hồi quy với biến độc lập định tính ANCOVA và MLR.................. 38 2.6 Kết quả nghiên cứu ......................................................................................... 40 Chương 3: Gợi ý chính sách ..................................................................................... 42 3.1 Chính sách liên quan đến thu nhập cá nhân .................................................... 42 3.1.1 Cải thiện thu nhập cá nhân về phía người lao động .............................. 42 3.1.2 Tăng cường hoàn thiện chính sách tiền lương về phía quản lý NN ...... 44 3.2 Chính sách liên quan đến giáo dục .................................................................. 45 3.3 Chính sách liên quan đến mức lương tối thiểu ở các loại hình doanh nghiệp . 46 3.4 Chính sách thuế Thu nhập cá nhân ................................................................. 48 3.4.1 Sự cần thiết phải hoàn thiện chính sách thuế TNCN ............................ 48 3.4.2 Quan điểm hoàn thiện chính sách thuế TNCN ở Việt Nam ................. 50 3.4.3 Gợi ý về chính sách thuế TNCN ........................................................... 51 3.5 Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................... 57 Kết luận ....................................................................................................................... 60 Tài liệu tham khảo Phụ lục TÓM TẮT Nghiên cứu này khám phá các nhân tố có tác động đến thu nhập cá nhân nhìn từ góc độ thu nhập từ tiền lương, tiền công, trường hợp tại TP.HCM. Dựa trên cơ sở lý thuyết, một mô hình lý thuyết cùng giả thuyết nghiên cứu được đề nghị. Cuộc khảo sát với số liệu thu nhập của 504 cá nhân có liên quan. Phương pháp kiểm định bằng phân tích phương sai ANOVA, kiểm định Levene, Tukey, Kruskal-Wallis, sử dụng biến chỉ định dummy để điều chỉnh biến định danh. Cuối cùng đánh giá tác động của những nhân tố đến thu nhập cá nhân thông qua mô hình hồi quy với biến độc lập định tính ANCOVA và MLR. Các nhân tố có ảnh hưởng đến thu nhập cá nhân gồm 3 nhóm với 13 nhân tố: Nhóm nhân tố về khác biệt công việc: Nghề nghiệp – Ngành công nghiệp - Cấp độ phân cấp; Nhóm nhân tố về khác biệt cá nhân: Giới tính - Tuổi tác – Giáo dục – Đào tạo – Kinh nghiệm - Nền tảng gia đình về giáo dục – Dân tộc - Chỉ số IQ; Nhóm nhân tố về đặc thù công việc: khu vực và thời gian làm việc. Kết quả nghiên cứu định tính để điều chỉnh thang đo có nhân tố loại hình doanh nghiệp được đưa vào khảo sát. Kết quả cho thấy nhân tố loại hình doanh nghiệp – kinh nghiệm - cấp độ phân cấp và trình độ giáo dục có ảnh hưởng đến thu nhập cá nhân. Trong đó nhân tố cấp độ phân cấp tác động mạnh nhất, kế đến là nhân tố giáo dục, loại hình doanh nghiệp và cuối cùng là kinh nghiệm của cá nhân. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa gợi ý để cải thiện thu nhập đối với chính cá nhân làm công ăn lương và đối với các nhà quản trị trong việc đề ra chính sách về thu nhập, đào tạo, mức lương tối thiểu ở các loại hình doanh nghiệp và chính sách thuế thu nhập cá nhân. DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ VÀ BẢNG BIỂU  HÌNH VẼ Hình 1.1 : Quy trình nghiên cứu. Hình 1.2 : Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến thu nhập cá nhân. BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1 : Tổng sản phẩm trong nước tại TP.HCM và toàn quốc. Biểu đồ 2.2 : Thu nhập bình quân đầu người tại điạ bàn TP.HCM. Biểu đồ 2.3a: Cơ cấu số cơ sở theo loại hình DN tại TP.HCM. Biểu đồ 2.3b: Cơ cấu số lao động theo loại hình DN tại TP.HCM. Biểu đồ 2.4 : Số thu thuế TNCN toàn quốc và TP.HCM. BẢNG BIỂU Bảng 2.1 : Số doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh đến 31/12/2009 phân theo loại hình DN tại TP.HCM. Bảng 2.2 : Lao động trong các DN có đến 31/12/2009 phân theo loại hình DN tại TP.HCM. Bảng 2.3 : Thu Ngân sách Nhà nước trên địa bàn TP.HCM. Bảng 2.4 : Bảng tổng hợp kết quả kiểm định phương sai. Bảng 2.5 : Bảng tổng hợp kết quả kiểm định ANOVA. Bảng 3.1 : Chi tiêu bình quân một người/tháng phân theo khoản chi. Bảng 3.2 : Thu nhập bình quân đầu người theo 5 nhóm cá nhân cư trú. 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Cơ sở hình thành đề tài Thu nhập cá nhân (TNCN) là vấn đề quan trọng trong kinh tế cũng như nghiên cứu học thuật, cho dù đó là quốc gia giàu mạnh hay nghèo đói, từ thành phố lớn đến những địa phương nhỏ. TNCN chính là chỉ báo quan trọng có ý nghĩa kinh tế để đánh giá mức sống, sự phát triển của mỗi khu vực địa lý cũng như nhiều khía cạnh xã hội khác. Muốn tăng tỷ trọng tổng sản lượng quốc gia (GDP) của cả nước và dần dần giảm bớt tình trạng nghèo đói cần phải có một sự quan tâm thích đáng đến vấn đề thu nhập. Thu nhập của người lao động tăng lên sẽ là cơ sở cho sự gia tăng GDP của quốc gia và sự gia tăng này mang tính bền vững hơn. Khi thu nhập của người lao động tăng lên cũng góp phần tăng số thu từ thuế thu nhập cá nhân cho ngân sách Nhà nước. Luật thuế TNCN tại Việt Nam có hiệu lực từ ngày 01/01/2009 thay thế hoàn toàn cho Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao (1990). Tuy nhiên, đến nay thuế đánh vào thu nhập cá nhân chỉ đóng góp được 4,1% tổng thu ngân sách Nhà nước trong khi tỷ lệ đó ở một số nước ASEAN (Thái Lan, Philippines, Malaysia...) là 12 - 17%, các nước phát triển (Đức, Thụy Điển, Nhật, Pháp, Anh...) khoảng 30 - 45%, thuế TNCN của Mỹ chiếm 56% tổng thu nhập ngân sách quốc gia. Thuế TNCN được xem như một sắc thuế gần như là phức tạp nhất trong hệ thống thuế của mỗi quốc gia vì phải đảm bảo hài hoà được lợi ích của người nộp thuế và lợi ích của Nhà nước. Để bảo đảm hài hòa lợi ích này, đối với các khoản thu nhập cần tiến hành phân loại để điều tiết một cách hợp lý, đặc biệt là thu nhập từ tiền lương, tiền công. Bởi vì, bản chất của loại thu nhập từ tiền lương, tiền công là giá cả sức lao động của con người. Như vậy, thu nhập từ tiền lương, tiền công của một cá nhân là do ảnh hưởng của các nhân tố nào? Đề tài “Các nhân tố tác động đến thu 2 nhập cá nhân – Hàm ý cho chính sách công - trường hợp TP.HCM” này được chọn nghiên cứu nhằm đánh giá một cách khách quan và khoa học các nhân tố có ảnh hưởng đến thu nhập cá nhân và nhằm đáp ứng các mục tiêu nghiên cứu dưới đây. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài nghiên cứu được thực hiện với mục tiêu sau: - Đo lường các nhân tố tác động đến thu nhập của cá nhân : trường hợp TP.HCM. - Gợi ý một số chính sách liên quan đến thu nhập cá nhân, chính sách liên quan đến giáo dục, chính sách liên quan đến mức lương tối thiểu ở các loại hình doanh nghiệp và chính sách về thuế Thu nhập cá nhân. 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi thu thập dữ liệu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài này hướng đến là cá nhân làm công ăn lương tại các doanh nghiệp trên địa bàn TP.HCM do Cục thuế quản lý: các cá nhân làm việc tại doanh nghiệp trong nước (doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp ngoài Nhà nước) và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. - Phạm vi thu thập dữ liệu: Do điều kiện công tác và thời gian nghiên cứu có hạn, phạm vi không gian và thời gian thu thập dữ liệu chỉ tập trung vào: + Không gian: cá nhân làm việc tại các doanh nghiệp do Cục thuế TP.HCM quản lý. + Thời gian: thu nhập trong năm 2010 từ tiền lương, tiền công của cá nhân theo số liệu từ cơ sở dữ liệu về thông tin thu nhập và thông tin kê khai thuế của cá nhân tại Cục thuế TP.HCM.