Luận văn Các yếu tố tác động đến di cư việc làm của người dân tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM HUỲNH HIỀN HẢI CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN DI CƯ VIỆC LÀM CỦA NGƯỜI DÂN TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH Năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM HUỲNH HIỀN HẢI CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN DI CƯ VIỆC LÀM CỦA NGƯỜI DÂN TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế Phát triển Mã số: 60310105 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ NGỌC UYỂN TP.HỒ CHÍ MINH Năm 2013 i LỜI CAM ĐOAN Luận văn “Các yếu tố tác động đến di cư việc làm của người dân tại Việt Nam” được chính tôi thực hiện, dựa trên kiến thức được học từ các môn học của nhiều thầy/cô, từ cơ sở nghiên cứu các lý thuyết liên quan, kế thừa, phát huy những điểm tốt và khai thác những điểm mới từ nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước, sử dụng Bộ dữ liệu Điều tra Mức sống Hộ gia đình 2010 của Tổng cục Thống kê. Luận văn được chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Lê Ngọc Uyển, không phải là một luận văn sao chép của tác giả khác. Tôi xin cam kết những điều nêu trên đây là đúng sự thật và tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung có trong luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn của TS. Lê Ngọc Uyển, quý Thầy/Cô trong khoa Kinh tế, Trường Đại học Kinh tế TP.HCM, Trường Đại học Lao động – Xã hội (CSII) nơi tôi công tác, bạn bè và người thân đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. TP.HCM, ngày 03 tháng 10 năm 2013 Tác giả HUỲNH HIỀN HẢI ii MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................................................1 ĐẶT VẤN ĐỀ: ................................................................................................................................... 1 MỤC TIÊU NgHIÊN CỨU: ............................................................................................................... 2 PHƯƠNg PHÁP NgHIÊN CỨU: ...................................................................................................... 2 Ý NgHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ...............................................................................................3 KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI .....................................................................................................................3 Chương I: CƠ SỞ LÝ LUẬN: ............................................................................................................... 5 1.1. LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ..........................................................................................................5 1.1.1. Những vấn đề cơ bản về di cư ................................................................................................5 1.1.2. Mô hình Harris – Todaro ..................................................................................................... 13 1.1.3. Lý thuyết Eg. Ravenstein (1885) ........................................................................................ 16 1.1.4. Lý thuyết về di cư của Everett S.Lee (1966) ....................................................................... 17 1.2. NgHIÊN CỨU LIÊN QUAN .................................................................................................... 19 1.2.1. Nghiên cứu “Từ nông thôn ra thành phố, tác động kinh tế xã hội của việc di cư tại Việt Nam” (2011) của Lê Bạch Dương và Nguyễn Thanh Liêm .......................................................... 19 1.2.2. Nghiên cứu về “giới tính, di cư và xu hướng nghề nghiệp ở Malaysia” (2011) của Arpita Chatto Padhyay ............................................................................................................................. 21 1.2.3. “Di cư việc làm ở các nước đang phát triển: Trường hợp của Paraguay và Argentina” (2003) của Emilio A. Parrado sử dụng mô hình ............................................................................ 22 KẾT LUẬN CHƯƠNg I .................................................................................................................. 24 Chương II: PHƯƠNg PHÁP NgHIÊN CỨU ..................................................................................... 26 2.1. TỔNg QUAN DI CƯ Ở VIỆT NAM ........................................................................................ 26 2.1.1. Di cư giữa các vùng ............................................................................................................. 26 2.1.2. Di cư giữa các tỉnh .............................................................................................................. 29 2.1.3. Luồng di cư thành thị nông thôn ....................................................................................... 31 2.1.4. Di cư theo giới tính, tuổi và tình trạng hôn nhân ................................................................ 32 2.1.5. Đặc điểm của di cư tại Việt Nam giai đoạn 19892009 ...................................................... 34 2.2. PHƯƠNg PHÁP ........................................................................................................................ 37 2.3. KHUNg PHÂN TÍCH ............................................................................................................... 40 KẾT LUẬN CHƯƠNg II ................................................................................................................. 41 iii CHƯƠNg III: KẾT QUẢ, KẾT LUẬN VÀ KIẾN NgHỊ ................................................................... 43 3.1. THỐNg KÊ MÔ TẢ .................................................................................................................. 43 3.2. KẾT QUẢ HỒI QUY ................................................................................................................. 51 3.3. KẾT LUẬN ................................................................................................................................ 55 3.4. KIẾN NgHỊ ............................................................................................................................... 57 3.5. HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI ........................................................................................................... 62 KẾT LUẬN CHƯƠNg III ................................................................................................................ 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................................... 64 PHỤ LỤC .............................................................................................................................................. 66 iv DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Hình 1.1: Mô hình về di dân của Everett S. Lee ... 18 Biểu 2.1. Di cư giữa các vùng trong điều tra biến động dân số & kế hoạch hóa gia đình 1/4/2010 . ...26 Biểu 2.2. Nơi thực tế thường trú tại 1/4/2009 và 1/4/2010 chia theo các vùng kinh tế xã hội .. 28 Bản đồ 2.1. Tỷ suất di cư thuần túy giữa các tỉnh .. ...30 Biểu 2.3. Nơi thực tế thường trú tại 1/4/2009 và 1/4/2010 chia theo thành thị/nông thôn . ..31 Biểu 2.4. Tỷ suất nhập cư chia theo thành thị/nông thôn 20072010 . .. .32 Hình 3.1: Tỷ suất di cư đặc trưng theo tuổi và giới tính, 2010 .........32 Biểu 2.5. Tỷ suất di cư của dân số từ 5 tuổi trở lên trong 12 tháng trước thời điểm điều tra theo giới tính và trình độ học vấn, 2010 ... 33 Biểu 2.6. Tỷ suất di cư của dân số từ 15 tuổi trở lên trong 12 tháng trước thời điểm điều tra chia theo giới tính và tình trạng hôn nhân, 2010 ................ .. 34 Sơ đồ 2.1: Khung phân tích về di cư việc làm .. ... .40 1 PHẦN MỞ ĐẦU ĐẶT VẤN ĐỀ: Cùng với sự năng động của nền kinh tế và sự đa dạng của đời sống dân cư, quá trình vận động của dân cư nước ta đang diễn ra nhanh chóng trên phạm vi cả nước, cùng với quá trình đô thị hóa là sự mở rộng hoặc phát triển mới các đô thị, các vùng nông thôn bị thu hẹp, bên cạnh đó là sự dịch chuyển của người dân giữa các vùng. Người dân có thể di cư từ nông thôn ra thành thị, thành thị này đến thành thị khác, nông thôn này đến nông thôn khác, và có thể di cư một lần hay nhiều lần trong đời. Hiện tượng di cư luôn chiếm nhiều mối quan tâm của các nhà kinh tế cũng như xã hội học do các vấn đền nảy sinh kèm theo. Di cư kéo theo nguồn cung lao động giảm đi ở nơi người di cư ra đi và tăng lên ở nơi họ chuyển đến. Bên cạnh sự thay đổi lực lượng lao động chân tay, di cư còn kéo theo sự di chuyển của lượng chất xám, nhân lực trí tuệ từ khu vực này đến khu vực khác. Di cư giúp cân bằng hoặc giảm cầu lao động tại khu vực có người di cư đến, làm giảm chi phí lao động và góp phần tăng lợi nhuận cho người sử dụng lao động. Tuy nhiên, di cư cũng làm gia tăng các vấn đề xã hội như bất ổn về an ninh, y tế, chính trị, Lợi ích và chi phí của hiện tượng di cư tại nơi di cư đi và nơi di cư đến luôn ở trạng thái thiên lệch. Ở nước ta thời gian qua, việc di cư cũng có nhiều sự thay đổi. Vào năm 2010, các tỉnh có tỷ suất di cư thuần dương cao nhất thuộc về Hà Nội, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương và Đồng nay thì đến năm 2012 có sự thay đổi và các tỉnh có to suất di cư thuần dương cao nhất thuộc về Lai Châu, Đà Nẵng, Đắk Nông, Bình Dương và Đồng Nai. Tỷ lệ người di cư ở các độ tuổi người trẻ trưởng thành chiếm to lệ lớn và hiện tượng nữ di cư nhiều hơn nam cũng tiếp tục được duy trì. Điều này cho thấy vấn đề di cư đang thật sự có nhiều thay đổi và chuyển biến không ngừng. Mỗi vấn đề cần được quan tâm và nghiên cứu nhiều hơn. Mỗi việc người dân di cư tại Việt Nam có thể chịu ảnh hưởng của một hoặc nhiều yếu tố khác nhau, vậy những ai và những yếu tố nào của một cá nhân hoặc từ gia 2 đình họ có nhiều tác động đến việc di cư đi làm việc của họ, những yếu tố nào có ảnh hưởng đến di cư việc làm? MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU:
Mục tiêu của nghiên cứu này là phân tích hiện tượng di cư việc làm của người dân tại Việt Nam và phân tích các yếu tố tác động đến di cư việc làm của một cá nhân Cụ thể là tìm ra mối liên hệ giữa các vấn đề tuổi, giới tính, tình trạng hôn nhân, trình độ học vấn, quy mô hộ gia đình, diện tích nhà ở của hộ, thu nhập thuần của hộ ảnh hưởng đến di cư việc làm của thành viên trong hộ. Từ đó, luận văn kiến nghị những giải pháp liên quan đến quản lý dân số, thị trường lao động, chính sách cư trú, hạ tầng đô thị hay những vấn đề về quản lý nhà nước khác, cũng như những chính sách kinh tế xã hội có liên quan. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: Trong luận văn này, đối tượng nghiên cứu là di cư việc làm của người dân tại Việt Nam. Đối tượng cụ thể là từng cá nhân người dân tại Việt Nam có sự di cư việc làm hoặc không di cư việc làm để phân tích các đặc tính cá nhân hay điều kiện sống cũa hộ gia đình liên quan đến di cư việc làm của họ. PHẠM VI NGHIÊN CỨU: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu về di cư của người dân tại Việt Nam (loại trừ di cư quốc tế ra khỏi nghiên cứu này). Đối tượng nghiên cứu là những người di cư việc làm (đi làm ăn xa và giúp việc), với những người không di cư việc làm dựa vào dữ liệu Khảo sát mức sống Hộ gia đình của Việt Nam năm 2010. Đề tài này nghiên cứu di cƣ trong phạm vi quốc gia bằng cách trích dữ liệu người di cư việc làm và dữ liệu người không di cư việc làm một cách ngẫu nhiên dựa trên bộ dữ liệu. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Phương pháp được sử dụng trong nghiên cứu này bao gồm phân tích mô tả các yếu tố cá nhân như giới tính, tuổi, trình độ học vấn, tình trạng hôn nhân, cũng như các 3 yếu tố của hộ gia đình như quy mô thành viên hộ, diện tích nhà ở, thu nhập thuần của hộ, phân tích tương quan giữa các biến độc lập với biến phụ thuộc là di cư việc làm. Bằng phần mềm SPSS 16, sử dụng hồi quy Binary Logistic và sử dụng biến phụ thuộc dạng nhị phân để ước lượng xác suất sự kiện di cư việc làm xảy ra với những thông tin biến độc lập có được từ việc xử lý bộ dữ liệu thô về Khảo sát mức sống hộ gia đình (VHLSS RESULT oF THE VIET NAM HoUSEHoLD LIVING STANDARDS SURVEY) năm 2010 Số quan sát được lấy trực tiếp từ danh sách 1.221 người di cư đi làm ăn xa hoặc giúp việc (gọi chung là di cư việc làm), và lấy số liệu 1.221 người cư ngụ trong hộ từ 37.012 người không di chuyển khỏi hộ (không di cư) theo phương pháp đánh số thứ tự và lấy dữ liệu quan sát ngẫu nhiên để phân tích, các thông tin cần quan tâm là tuổi, giới tính, tình trạng hôn nhân, trình độ học vấn, quy mô thành viên hộ, diện tích nhà ở của hộ và thu nhập thuần của hộ Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI Luận văn tập trung phân tích những yếu tố hành vi cá nhân và yếu tố về điều kiện sống của hộ để đánh giá tác động đến xác suất di cư việc làm, điều này có ích cho hoạt động nghiên cứu hành vi con người, xu hướng di chuyển của dân cư và những hành vi có tác động đến di cư để kịp điều chỉnh, định hướng và hoạch định phát triển nguồn lực con người, nguồn lực quan trọng nhất cho quá trình phát triển kinh tế xã hội của quốc gia. Đồng thời quan tâm điều chỉnh các chính sách liên quan. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI Luận văn ngoài phần mở đầu, các phụ lục, bao gồm 3 chương: Chương I: trình bày cơ sở lý luận, bao gồm các lý thuyết liên quan, một số nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài đã được thực hiện. Chương II: Phương pháp nghiên cứu, bao gồm tổng quan về tình hình di cư tại Việt Nam, phương pháp nghiên cứu và khung phân tích 4 Chương III: sẽ trình bày kết quả thông qua các thống kê mô tả, trình bày kết quả hồi quy, nêu kết luận và kiến nghị. Phần này sẽ trình bày phần kết luận tóm lược những vấn đề mà đề tài đã giải quyết được. Đồng thời, đưa ra một số khuyến nghị về những nghiên cứu tiếp theo hoặc chi tiết hơn về di cư tại Việt Nam.