Luận văn Dạy học sinh học ở trường trung học phổ thông theo định hướng giáo dục kinh doanh cho học sinh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ THỦY DẠY HỌC SINH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG GIÁO DỤC KINH DOANH CHO HỌC SINH NGÀNH: LL&PPDH BỘ MÔN SINH HỌC Mã số: 8 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HÀ THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Hà. Các tài liệu trong luận văn đều có nguồn gốc và trích dẫn rõ ràng, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa có ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Thủy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Hà - người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, khoa Sau Đại học, khoa Sinh học trường ĐHSP Thái Nguyên cùng toàn thể các thầy cô giáo đã giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi được học tập và nghiên cứu tại trường. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu, các thầy cô giáo đồng nghiệp và các em học sinh trong trường THPT Nam Sách - tỉnh Hải Dương đã nhiệt tình, tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực nghiệm sư phạm tại trường. Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn đến bạn bè, gia đình và người thân đã động viên và tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thủy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT ......................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. iv DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ............................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do lựa chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................. 3 4. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 8. Những đóng góp mới của đề tài ...................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................. 5 1.1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu ................................................................ 5 1.2. Cơ sở lí luận .................................................................................................. 7 1.2.1. Một số khái niệm liên quan ....................................................................... 7 1.2.2. Các năng lực đặc thù trong môn Sinh học THPT ...................................... 8 1.2.3. Nội dung dạy học theo định hướng giáo dục kinh doanh cho HS trong chương trình Sinh học THPT ................................................................... 11 1.2.4. Vai trò của dạy học theo định hướng giáo dục kinh doanh cho HS ........ 14 1.3. Thực trạng việc dạy học sinh học THPT theo định hướng giáo dục kinh doanh ở một số trường THPT trên địa bàn Tỉnh Hải Dương ............................ 16 Kết luận chương 1 .............................................................................................. 19 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên Chương 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ THEO ĐỊNH HƯỚNG GIÁO DỤC KINH DOANH TRONG DẠY HỌC SINH HỌC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ............................................ 21 2.1. Phân tích cấu trúc nội dung kiến thức trong chủ đề theo định hướng giáo dục kinh doanh cho HS .............................................................................. 21 2.2. Quy trình thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề môn Sinh học theo định hướng giáo dục kinh doanh. .............................................................................. 22 2.3. Xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề1: “Ứng dụng hoạt động của Vi sinh vật trong chế biến và bảo quản thực phẩm” theo định hướng giáo dục kinh doanh cho học sinh THPT ......................................................................... 27 2.4. Xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề 2: "lớp học xanh - đẹp - kinh tế" theo định hướng giáo dục kinh doanh cho HS ...................................................... Kết luận chương 2 .............................................................................................. 62 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 63 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................ 63 3.2. Tiến hành thực nghiệm ............................................................................... 63 3.2.1. Phương án thực nghiệm ........................................................................... 63 3.2.2. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 64 Kết luận chương 3 .............................................................................................. 77 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 80 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Số thứ tự Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ. 1 BGK Ban giám khảo 2 ĐC Đối chứng 3 ĐHSP Đại học Sư phạm 4 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 5 GDKD Giáo dục kinh doanh. 6 GDTX Giáo dục thường xuyên 7 GV Giáo viên. 8 HS Học sinh. 9 NLKD Năng lực kinh doanh 10 SGK Sách giáo khoa 11 STT Số thứ tự 12 TB Trung bình 13 THPT Trung học phổ thông 14 TN Thực nghiệm 15 TTN Trước thực nghiệm 16 VSV Vi sinh vật Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Các nội dung dạy học theo định hướng GDKD cho HS trong chương trình Sinh học THPT........................................................... 13 Bảng 2.1: Bảng phân tích cấu trúc nội dung kiến thức chủ đề .......................... 21 Bảng 2.2: Bảng phân bố thời gian và nội dung, hình thức học tập ................... 29 Bảng 2.3: Bảng tiêu chí đánh giá dự án. ............................................................ 44 Bảng 2.4: Bảng mô tả các mức độ biểu hiện năng lực kinh doanh của HS ...... 47 Bảng 2.5: Bảng phân bố thời gian và nội dung, hình thức học tập chủ đề 2 .... 54 Bảng 2.6: Bảng phân tiêu chí đánh giá sản phẩm thật của HS (chủ đề 2) ........ 57 Bảng 3.1: Phân loại trình độ kiểm tra giai đoạn trước thực nghiệm chủ đề 1 ......... 65 Bảng 3.2: Phân loại trình độ kiểm tra giai đoạn sau thực nghiệm chủ đề 1 ...... 66 Bảng 3.3: Phân loại trình độ kiểm tra theo nhóm (TN và ĐC) giai đoạn trước thực nghiệm (TTN) và giai đoạn thực nghiệm (TN) đối với HS khối 10 ................................................................................. 67 Bảng 3.4: Phân loại trình độ kiểm tra giai đoạn trước thực nghiệm chủ đề 2 ... 68 Bảng 3.5: Phân loại trình độ kiểm tra giai đoạn thực nghiệm HS chủ đề 2 ...... 69 Bảng 3.6: Phân loại trình độ kiểm tra theo nhóm (TN và ĐC) giai đoạn trước thực nghiệm (TTN) và giai đoạn thực nghiệm (TN) đối với HS khối 11 ................................................................................ 70 Bảng 3.7: Bảng kết quả đánh giá dự án nhóm chủ đề 1 (Tổng điểm 100) ........ 73 Bảng 3.8: Bảng kết quả đánh giá dự án nhóm chủ đề 2 (Tổng điểm 100) ........ 73 Bảng 3.9: Bảng kết quả đánh giá dự án nhóm thực nghiệm biểu hiện năng lực kinh doanh chủ đề 1 (Tổng điểm 33) ......................................... 74 Bảng 3.10: Bảng kết quả đánh giá dự án nhóm thực nghiệm biểu hiện năng lực kinh doanh chủ đề 2 (Tổng điểm 43) ......................................... 75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên DANH MỤC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ Hình 2.1: Quy trình xây dựng dạy học theo định hướng GDKD ...................... 23 Hình ảnh 1: Ứng dụng của VSV sản xuất ra rượu vang .................................... 34 Hình ảnh 2: Ứng dụng của VSV sản xuất ranước chấm ................................... 34 Hình ảnh 3: Ứng dụng của VSV sản xuất ra bánh bao, xúc xích ...................... 34 Hình ảnh 4: Ứng dụng của VSV sản xuất ra sữa chua ...................................... 34 Hình ảnh 5: Sơ đồ hệ thống hóa kiến thức ........................................................ 41 Hình ảnh 6: HS thực hiện quy trình làm sữa chua ............................................ 49 Hình ảnh 7: HS báo cáo sản phẩm chủ đề 1 ...................................................... 49 Hình ảnh 8: Bản báo cáo hạch toán kinh tế của HS .......................................... 50 Hình ảnh 9: HS ghép lan càng cua vào cây Thanh long.................................... 23 Hình ảnh 10: HS báo cáo nhân giống cây trồng của nhóm ............................... 23 Hình ảnh 11: HS tiêu thụ các giống cây trồng của nhóm ................................ 231 Biểu đồ 3.1: Phân loại trình độ kiểm tra trước thực nghiệm chủ đề 1 .............. 65 Biểu đồ 3.2: Phân loại trình độ kiểm tra sau thực nghiệm chủ đề 1 .................. 67 Biểu đồ 3.3: So sánh điểm trung bình theo nhóm lớp chủ đề 1 ......................... 68 Biểu đồ 3.4: Phân loại trình độ kiểm tra trước thực nghiệm chủ đề 2 ............... 69 Biểu đồ 3.5: Phân loại trình độ kiểm tra sau thực nghiệm chủ đề 2 .................. 70 Biểu đồ 3.6: So sánh điểm trung bình theo nhóm lớp chủ đề 2 ............71 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài 1.1. Thực hiện nhiệm vụ đổi mới của trường phổ thông Thực hiện theo hướng dẫn số 791/HD-BGDĐT Hà Nội ngày 25/6/2013 cần “Phát triển chương trình Giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh” [3]. Trong hướng dẫn đặc biệt chú ý tới phát triển các năng lực thực hành, vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tế, nâng cao hiểu biết xã hội. Vì vậy nhiệm vụ học tập không chỉ giới hạn thực hiện trên lớp, trong trường, mà cần phải thực hiện ở cả ngoài lớp: ở mọi nơi, mọi lúc. Thực hiện chỉ thị 2699/CT-BGDĐT ngày 8/8/2017 về “đổi mới nội dung, hình thức giáo dục hướng nghiệp gắn với thực tiễn sản xuất, kinh doanh tại địa phương” [7]. Thực hiện chỉ thị trên, tính đến hết hè 2018, nhiều sở giáo dục đã tổ chức tập huấn cho các giáo viên cốt cán, các tổ trưởng thuộc các môn khoa học ứng dụng, trong đó có sở giáo dục và đào tạo Hải Dương. Tuy nhiên việc thực hiện triển khai ở các trường nhiều hạn chế, tùy thuộc điều kiện từng trường, sự đổi mới của từng giáo viên vì cho đến thời điểm hiện tại, cả Bộ Giáo dục và các Sở Giáo dục vẫn chưa có hướng dẫn thực hiện cụ thể. 1.2. Bối cảnh kinh tế - xã hội hiện nay Khi kinh tế - xã hội phát triển sẽ kéo theo sự phát triển của nhiều ngành nghề trong xã hội, trong đó sẽ hình thành rất nhiều ngành nghề mới. Và phải thừa nhận rằng khi kinh tế phát triển, nhu cầu sử dụng và trao đổi các mặt hàng ngày càng tăng, gắn với nó là quá trình cạnh tranh thị trường ngày càng khốc liệt, các địa phương muốn phát triển nhanh và ổn định, bền vững cần nhận biết được thế mạnh đặc trưng của mình, phát triển nó. Bên cạnh đó đất nước ta đang bước vào thời kỳ hội nhập quốc tế và sự làm chủ khoa học, kỹ thuật, công nghệ của lao động trong thời đại 4.0. Trước tình hình đó đã đặt ra một thách thức mới với ngành Giáo dục, đòi hỏi người làm Giáo dục phải trang bị cho học sinh không phải chỉ có kiến thức, mà sự cần Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên thiết phải có các kỹ năng mềm dẻo nhằm thích nghi với sự phát triển của kinh tế - xã hội, với quá trình hội nhập của đất nước. Vì vậy, việc hình thành cho người học năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn là cần thiết, trong đó có năng lực kinh doanh. Điều này giúp cho người học có thể tự khẳng định mình và thích nghi với kinh tế thị trường trong giai đoạn hiện nay. 1.3. Đặc điểm giảng dạy môn sinh học ở trường THPT Sinh học là môn khoa học thực nghiệm được dạy trong chương trình THPT. Nội dung môn Sinh học có nhiều kiến thức gắn liền với cuộc sống hàng ngày như: bảo quản và chế biến thực phẩm, trồng và chăm sóc các loại cây trồng, vật nuôi, chọn - tạo các giống cây trồng, vật nuôi , học sinh học môn Sinh học có thể hình thành được các kỹ năng và năng lực cần thiết cho cuộc sống thông qua các tình huống liên hệ thực tế, các bài học thực hành. Trong quá trình thiết kế và dạy học một số chủ đề trong chương trình Sinh học THPT, nếu GV định hướng cho HS tìm hiểu thị trường, hình thành ý tưởng, lập kế hoạch, thực hành tạo sản phẩm và bước đầu biết hạch toán kinh tế thì những lớp HS này sau khi rời khỏi ghế nhà trường sẽ có thể tự tin bước vào cuộc sống, có thể độc lập, tự chủ về kinh tế, có khát vọng và mong muốn làm giàu từ sản xuất, kinh doanh. Từ những lí do trên, nhận thấy dạy học kết hợp lồng ghép GDKD là cần thiết, là xu thế tất yếu trong nền kinh tế thị trường như giai đoạn hiện nay. Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu “Dạy học Sinh học ở trường trung học phổ thông theo định hướng giáo dục kinh doanh cho học sinh”. 2. Mục tiêu nghiên cứu Thiết kế và tổ chức dạy được một số chủ đề Sinh học theo định hướng giáo dục kinh doanh Bước đầu đánh giá các biểu hiện của năng lực kinh doanh của HS thông qua một số chủ đề môn Sinh học ở trường THPT. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – Đại học Thái Nguyên