Tố Hữu là tác gia có vị trí đặc biệt trong n ền thơ ca cách m ạng Việt
Nam thế kỷ 20. Trong hơn nửa thế kỷ qua, thơ ông gắn liền với các giai đoạn, các
mục tiêu của cuộc đấu tranh cách m ạng, có sức cổ vũ to l ớn với đông đảo quần
chúng và thu hút sự quan tâm sâu sắc của giới ph ê bình, nghiên cứu văn học ở
Việt Nam. Bộ tuy ển tập Tố Hữu - Về tác giả và tác phẩm, do Nh à xuất bản Gi áo
dục in năm 2003 gồm 929 trang, thu ộc loại l ớn nhất, đã tuy ển chọn những bài
viết, những công trình nghiên cứu về giá trị tư tưởng, gi á tr ị giáo dục và giá trị
nghệ thu ật trong th ơ ông.
Thế nhưng sau khi chi ến tranh kết thúc (1975), cho đến khi đất n ước bước
sang thời kỳ đổi m ới dường như th ơ Tố Hữu có nhạt dần đi vị trí và vai trò của
mình trong nền thơ ca dân tộc. Từ tập thơ Một tiếng đờn (1992), cho đến Ta với
ta (2000) trong đời sống học đường hầu như không có một lu ận văn nào nghiên
cứu về th ơ ông. Các tác phẩm trước đó trong h ành trình sáng tác của ông cũng í t
được nhắc tới. Để bù đắp vào chỗ trống thi ếu đó chúng tôi mu ốn góp m ột ph ần
nhỏ bé để nhìn nhận lại gi á tr ị của thơ Tố Hữu nói chung v à tập thơ Việt Bắc nói
ri êng trong nền thơ ca dân tộc.
1.2.Trong hành trì nh thơ Tố Hữu, tập th ơ Việt Bắc (1954) và t ập th ơ Từ ấy
l úc t ái bản l ần thứ nhất (1959), đã t ạo nên hai cuộc tranh luận sôi n ổi trong gi ới
sáng tác v à phê bì nh. Đáng chú ý l à cuộc tranh luận về t ập thơ Việt Bắc di ễn ra
ngay sau 1954, v ới những ý kiến nghiêng về phủ định nhằm hạ th ấp giá tr ị th ơ Tố
Hữu, trên vấn đề đánh giá giá trị hiện thực, tí nh giai cấp, tính đảng của tập thơ, v à
cũng có nhiều ý ki ến khẳng định giá tr ị cơ bản của tập Việt B ắc theo chi ều hướng
ngược l ại . Do v ậy chúng tôi m ạnh dạn nghi ên cứu để định lại giá tr ị của t ập thơ v ới
ti êu đề: Giá tr ị và vị trí của tập thơ" Việt B ắc" trong hành trì nh thơ Tố Hữu.
1.3. Tôi được sinh ra và lớn lên ở chiếc nôi quê hương cách mạng, gắn
với cảnh quan thiên nhiên, và những con người bình dị đã làm nên lịch sử. Đó
là mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào; là rừng cọ, đồi chè, bến nước Bình
Ca những địa danh in đậm dấu ấn lịch sử của dân tộc ta trong chín nă m
kháng chiến chống thực dân Pháp. Lịch sử nơi đây đã trở thành kỷ niệm gắn
bó sâu nặng với Tố Hữu, và được kết đọng lại trong các vần thơ của ông, trước
hết là tập thơ Việt Bắc.
Là người con của quê hương cách mạng, và l à giáo viên một trường phổ
th ông mang tên địa danh lị ch sử Tân Trào, tôi rất y êu thí ch và có nhiều cảm xúc
đối với th ơ Tố Hữu, đặc biệt l à tập thơ Việt Bắc, bởi ông đã ghi lại m ột cách chân
th ực những nét đẹp m ộc m ạc, giản dị của con người và cảnh quan thiên nhiên một
miền sơn cước - nơi tôi sống và công tác. Vì vậy nếu đề tài được thực hiện thành
công, chúng tôi hy v ọng sẽ góp phần để tác phẩm Việt Bắc mãi m ãi nhận được
sự đón đợi v à mến mộ của đông đảo bạn đọc, trong đó có người đọc là các thế hệ
trẻ của quê hương tô
110 trang |
Chia sẻ: vietpd | Lượt xem: 2504 | Lượt tải: 1
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Giá trị và vị trí tập thơ "Việt Bắc" trong hành trình thơ Tố Hữu, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
------------- o0o ----------
NGUYỄN THỊ MỸ
GIÁ TRỊ VÀ VỊ TRÍ TẬP THƠ "VIỆT BẮC"
TRONG HÀNH TRÌNH THƠ TỐ HỮU
CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM
MÃ SỐ : 60.22.34:
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN
m· sè : 60. 22. 34
Người hướng dẫn khoa học: GS. Phong Lê
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS. Phong Lê
Thái Nguyên - 2009
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến GS. Phong Lê, thầy đã tận
tình giúp đỡ và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian làm luận
văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa Ngữ Văn, cùng gia
đình, bạn bè người thân đã tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn này.
Thái Nguyên, ngày... tháng... năm 2009
Nguyễn Thị Mỹ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................ 2
2.1. Những bài nghiên cứu về thơ Tố Hữu nói chung ......................... 2
2.2. Những bài nghiên cứu về các tập thơ của Tố Hữu ........................ 3
2.3. Xung quanh tập thơ "Việt Bắc" .................................................... 4
2.4. Khảo sát văn bản tập thơ Việt Bắc ............................................... 6
3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................ 10
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 10
6. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 10
7. Cấu trúc của luận văn ........................................................................... 10
Chƣơng 1: "VIỆT BẮC" TRONG NỀN THƠ VIỆT NAM TỪ 1945 ĐẾN 1954 ............ 11
1.1. Tổng quan về thơ Việt Nam 1945 đến 1954....................................... 11
1.2. Con đường thơ Tố Hữu từ tập thơ Từ ấy sang tập thơ Việt Bắc ......... 18
1.2.1. Từ tập thơ "Từ ấy"... ............................................................. 18
1.2.2... đến tập thơ "Việt Bắc" ......................................................... 21
Chƣơng 2: GIÁ TRỊ NỘI DUNG CỦA TẬP THƠ“ VIỆT BẮC” ................................... 25
2.1. Khát vọng và niềm vui giải phóng Đất nước qua các chặng đường .... 25
2.1.1. Cách mạng Tháng Tám năm 1945.......................................... 25
2.1.2. Kháng chiến chín năm ............................................................ 27
2.1.3. Chiến thắng Điện Biên phủ ..................................................... 29
2.2. Cái "tôi" tác giả gắn với cái "ta"quần chúng trong bức tranh nhân dân
kháng chiến .............................................................................................. 31
2.2.1. Hình ảnh người lính ................................................................ 31
2.2.2. Hình ảnh người phụ nữ ........................................................... 45
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
2.3. Tình yêu quê hương đất nước ............................................................ 53
2.4. Tình cảm gắn bó với lãnh tụ và quê hương cách mạng ...................... 59
Chƣơng 3: GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT CỦA TẬP THƠ “ VIỆT BẮC” ............................ 72
3.1. Sự gắn bó khăng khít giữa tính dân tộc và tính đại chúng .................. 72
3.1.1. Thể thơ, câu thơ ...................................................................... 72
3.1.2. Nhạc điệu ................................................................................ 78
3.1.3. Ngôn ngữ, hình ảnh ................................................................ 88
3.1.4. Niêm luật và vần ..................................................................... 92
3.2. Sự kết hợp giữa tính dân tộc và âm hưởng hiện đại ........................... 96
KẾT LUẬN................................................................................................................... 100
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 102
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Tố Hữu là tác gia có vị trí đặc biệt trong nền thơ ca cách mạng Việt
Nam thế kỷ 20. Trong hơn nửa thế kỷ qua, thơ ông gắn liền với các giai đoạn, các
mục tiêu của cuộc đấu tranh cách mạng, có sức cổ vũ to lớn với đông đảo quần
chúng và thu hút sự quan tâm sâu sắc của giới phê bình, nghiên cứu văn học ở
Việt Nam. Bộ tuyển tập Tố Hữu - Về tác giả và tác phẩm, do Nhà xuất bản Giáo
dục in năm 2003 gồm 929 trang, thuộc loại lớn nhất, đã tuyển chọn những bài
viết, những công trình nghiên cứu về giá trị tư tưởng, giá trị giáo dục và giá trị
nghệ thuật trong thơ ông.
Thế nhưng sau khi chiến tranh kết thúc (1975), cho đến khi đất nước bước
sang thời kỳ đổi mới dường như thơ Tố Hữu có nhạt dần đi vị trí và vai trò của
mình trong nền thơ ca dân tộc. Từ tập thơ Một tiếng đờn (1992), cho đến Ta với
ta (2000) trong đời sống học đường hầu như không có một luận văn nào nghiên
cứu về thơ ông. Các tác phẩm trước đó trong hành trình sáng tác của ông cũng ít
được nhắc tới. Để bù đắp vào chỗ trống thiếu đó chúng tôi muốn góp một phần
nhỏ bé để nhìn nhận lại giá trị của thơ Tố Hữu nói chung và tập thơ Việt Bắc nói
riêng trong nền thơ ca dân tộc.
1.2.Trong hành trình thơ Tố Hữu, tập thơ Việt Bắc (1954) và tập thơ Từ ấy
lúc tái bản lần thứ nhất (1959), đã tạo nên hai cuộc tranh luận sôi nổi trong giới
sáng tác và phê bình. Đáng chú ý là cuộc tranh luận về tập thơ Việt Bắc diễn ra
ngay sau 1954, với những ý kiến nghiêng về phủ định nhằm hạ thấp giá trị thơ Tố
Hữu, trên vấn đề đánh giá giá trị hiện thực, tính giai cấp, tính đảng của tập thơ, và
cũng có nhiều ý kiến khẳng định giá trị cơ bản của tập Việt Bắc theo chiều hướng
ngược lại. Do vậy chúng tôi mạnh dạn nghiên cứu để định lại giá trị của tập thơ với
tiêu đề: Giá trị và vị trí của tập thơ" Việt Bắc" trong hành trình thơ Tố Hữu.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2
1.3. Tôi được sinh ra và lớn lên ở chiếc nôi quê hương cách mạng, gắn
với cảnh quan thiên nhiên, và những con người bình dị đã làm nên lịch sử. Đó
là mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào; là rừng cọ, đồi chè, bến nước Bình
Ca…những địa danh in đậm dấu ấn lịch sử của dân tộc ta trong chín năm
kháng chiến chống thực dân Pháp. Lịch sử nơi đây đã trở thành kỷ niệm gắn
bó sâu nặng với Tố Hữu, và được kết đọng lại trong các vần thơ của ông, trước
hết là tập thơ Việt Bắc.
Là người con của quê hương cách mạng, và là giáo viên một trường phổ
thông mang tên địa danh lịch sử Tân Trào, tôi rất yêu thích và có nhiều cảm xúc
đối với thơ Tố Hữu, đặc biệt là tập thơ Việt Bắc, bởi ông đã ghi lại một cách chân
thực những nét đẹp mộc mạc, giản dị của con người và cảnh quan thiên nhiên một
miền sơn cước - nơi tôi sống và công tác. Vì vậy nếu đề tài được thực hiện thành
công, chúng tôi hy vọng sẽ góp phần để tác phẩm Việt Bắc mãi mãi nhận được
sự đón đợi và mến mộ của đông đảo bạn đọc, trong đó có người đọc là các thế hệ
trẻ của quê hương tôi.
2. Lịch sử vấn đề
Trong hơn năm thập kỷ qua, thơ Tố Hữu đã trở thành một đối tượng
nghiên cứu lớn của giới học thuật, thu hút đông đảo các nhà nghiên cứu, phê bình
tên tuổi.
2.1. Những bài nghiên cứu về thơ Tố Hữu nói chung
Ngay từ khi thơ Tố Hữu mới xuất hiện rải rác trên báo chí cách mạng vào
những năm cuối thời kỳ Mặt trận dân chủ Đông Dương, cùng với sự đón nhận
nồng nhiệt của công chúng, giới văn học cách mạng đã đánh giá cao thơ ông.
Trong bài viết đầu tiên giới thiệu về thơ Tố Hữu ( báo Mới, số 1, ngày 1-5-1939)
tác giả K và T đã khẳng định:“ Thơ Tố Hữu là cả một nguồn sinh lực đem phụng
sự cho lý tưởng”, “ Với Tố Hữu, chúng ta có một nhà thơ cách mạng có tài”, “nhà
thơ chiến sĩ”, “ nhà thơ của tương lai”…
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3
Từ sau 1954 cho đến sau 1975, có rất nhiều bài viết về thơ Tố Hữu. Đặc
biệt có ba công trình biên khảo chuyên sâu về thơ ông. Đó là: Thơ Tố Hữu của Lê
Đình Kỵ (1979), Thơ Tố Hữu, tiếng nói đồng ý, đồng tình, tiếng nói đồng chí của
Nguyễn Văn Hạnh (1985) và Thi pháp thơ Tố Hữu của Trần Đình Sử (1987). Hai
công trình đầu tiếp cận thơ Tố Hữu theo phương pháp truyền thống, kết hợp khảo
cứu công phu, khoa học với cảm thụ nghệ thuật tinh tế. Hai tác giả đã lần đầu tiên
nghiên cứu thơ Tố Hữu như một chỉnh thể toàn vẹn, có hệ thống, với nhiều phát
hiện và đánh giá quý báu theo phương pháp nghiên cứu mác xít.
Công trình Thi pháp thơ Tố Hữu của Trần Đình Sử tiếp cận thơ Tố Hữu
theo hướng thi pháp học đem đến những cảm nhận và đánh giá mới mẻ về thơ Tố
Hữu khác với cách phân tích truyền thống.
Hà Minh Đức, cũng là một người bền bỉ, chuyên tâm nghiên cứu về thơ
Tố Hữu qua hai Lời giới thiệu công phu cho hai Tuyển tập thơ Tố Hữu vào các
năm 1979 (Nxb Văn học) và 1995 ( Nxb Giáo dục).
Ngoài ra còn có rất nhiều bài nghiên cứu về thơ Tố Hữu ở trong và ngoài
nước, tiêu biểu như của Đặng Thai Mai, Hoài Thanh, Hoàng Trung Thông,
Nguyễn Đăng Mạnh, Vũ Đức Phúc,...Nhìn chung các bài nghiên cứu đều có sự
nhìn nhận đánh giá những giá trị cơ bản và nổi bật của thơ Tố Hữu.
2.2. Những bài nghiên cứu về các tập thơ của Tố Hữu
Từ tập thơ đầu tay Từ ấy, đến các tập Việt Bắc, Gió lộng, Ra trận, Máu và
Hoa,…đã có hàng trăm bài viết, công trình nghiên cứu phê bình phong phú, đa
dạng dọc theo đời thơ Tố Hữu suốt nửa thế kỷ qua.
Tập thơ Từ ấy có các bài viết tiêu biểu của Đặng Thai Mai, Phan Cự Đệ,
Vũ Đức Phúc, Hoài Thanh,…
Tập thơ Việt Bắc có các bài viết tiêu biểu của Vũ Đức Phúc, Hoài Thanh,
Hoàng Trung Thông,..
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4
Tập thơ Gió lộng có các bài viết tiêu biểu của Hoài Thanh, Lê Đình Kỵ,
Nguyễn Văn Long, Hà Xuân Trường…
Các tập thơ khác có các bài viết của Hà Minh Đức, Nguyễn Văn Hạnh,
Hoài Thanh, …
2.3. Xung quanh tập thơ "Việt Bắc"
Có nhiều bài phê bình, đánh giá về tập Việt Bắc, đặc biệt xuất hiện tập
trung trong cuộc tranh luận diễn ra vào năm 1954- 1955 với hai luồng cảm hứng.
Luồng cảm hứng phủ định với những bài viết của Hoàng Yến, Hoàng Cầm, Lê
Đạt… Hoàng Yến phủ định“chủ nghĩa hiện thực trong tập thơ Việt Bắc". Nhận
xét về bài thơ Bắn Hoàng Yến viết:“ Tác giả đã tổng kết sự việc trên tài liệu chứ
chưa kinh qua thực tế của cuộc sống để tổng kết chất thơ”. “ Khi Tố Hữu nói về
cái Việt Bắc oai hùng, cái đất thần thánh, thiêng liêng của cách mạng thì hơi thơ
đuối, khí thơ đoản, cái nhiệt tình nóng cháy trên kia tưởng như giảm sút đi”...
Cũng như Hoàng Yến, Hoàng Cầm nhận xét:“ Tập thơ Việt Bắc thiếu chất sống
thực tế”, là“ thùng nước loãng”, là“ không hiện thực”, cụ thể khi nhận xét về bài
Cá nước Hoàng Cầm viết: “Tình cảm gặp gỡ giữa anh cán bộ và anh bộ đội cũng
chỉ nhẹ nhàng lớt phớt”. Ở bài Bắn“ Bài thơ tuy có vẻ sôi nổi giục bắn, mà thực ra
bàng quan lạnh lùng”… Lê Đạt nhận xét:“ Tính chất tiểu tư sản và xa thực tế là
hai khuyết điểm căn bản nó cản trở khả năng hiện thực của Tố Hữu. Nó là nguyên
nhân của cái buồn, cái công thức, cái hời hợt rải rác trong tập thơ".
Bác lại các ý kiến trên là những bài viết khẳng định giá trị cơ bản và nổi
bật của tập thơ Việt Bắc, như của Hoài Thanh, Nguyễn Đình Thi, Vũ Đức Phúc,
Xuân Diệu,… cùng một số bạn đọc. Vũ Đức Phúc nhận xét về tập thơ Việt Bắc,
cụ thể bài thơ Em bé Triều Tiên “những dòng thơ của Tố Hữu, ngoài việc tả
những cảnh thảm thiết, điển hình, có thực, cũng không có một chữ nào nói quá đi
để làm cho người đọc ghê rợn”. Hoài Thanh khẳng định “Cả tập thơ Việt Bắc xây
dựng trên một tình yêu lớn: tình yêu nước. Giá trị tập thơ, tác dụng tập thơ là ở
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5
đó”. Nguyễn Đình Thi cũng đánh giá cao thơ Tố Hữu“ Thơ Tố Hữu đi vào thực
tế quần chúng”. Xuân Diệu rất nhạy cảm để chỉ ra nét riêng của thơ Tố Hữu là“
Tiếng thơ của tình thương mến” làm nên“ hương vị của thơ Tố Hữu” và là nét
chủ đạo trong phong cách nghệ thuật của ông.
Cuộc thảo luận kết thúc với bài tổng kết của Hoàng Trung Thông về tập
thơ Việt Bắc ( Báo Nhân dân, 11-1955).
Năm 2005, Lại Nguyên Ân tập hợp những bài viết trong cuộc thảo luận,
thành một ấn phẩm sưu tầm và biên soạn có tên: Tư liệu thảo luận 1955 về tập
thơ" Việt Bắc".
Nhìn chung, trong quan niệm văn học và cách phê bình lúc này, tính chất
xã hội học là nét khá đậm, ở cả những ý kiến đề cao lẫn những ý kiến hạ thấp giá
trị tập thơ. Qua hai luồng cảm hứng phủ định và khẳng định giá trị cơ bản của tập
thơ, ta thấy những bài viết mang quan điểm phủ định quy chiếu tác phẩm văn học
vào các nội dung xã hội, chính trị, đồng nhất văn học với chính trị, vận dụng quan
điểm giai cấp một cách máy móc để phân tích văn học. Thậm chí đôi khi còn
cường điệu, không nói đúng những gì tác phẩm vốn có, dẫn đến nhận định mang
tính chủ quan cho rằng thơ Tố Hữu là“ bản chất tiểu tư sản cách mạng, chủ nghĩa
ái quốc trong tập thơ Việt Bắc là chủ nghĩa ái quốc lãng mạn tiểu tư sản”.
Trong cuộc thảo luận này ngoài hai luồng ý kiến ngược nhau như trên,
cũng đã có nhiều bài phê bình thực sự có giá trị, khám phá và phân tích những giá
trị nổi bật của tập thơ Việt Bắc. Để nhìn nhận đúng giá trị, vị trí của tập thơ, ta
phải đặt tập thơ trong hoàn cảnh lịch sử xã hội lúc đó. Cụ thể là trong thời kỳ
kháng chiến chống thực dân Pháp (1946- 1954), thơ Tố Hữu giữ một vị trí quan
trọng trong thơ kháng chiến, và được phổ biến rộng rãi, bởi thơ ông đáp ứng được
sớm nhất và tốt nhất cho hai yêu cầu cơ bản của văn học cách mạng và kháng
chiến- đó là dân tộc hoá và đại chúng hoá như đã được đặt ra trong Đề cương về
văn hoá Việt Nam 1943; và hai phương châm: Cách mạng hoá tư tưởng và quần
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6
chúng hoá sinh hoạt, trong những năm sau đó khi cả dân tộc bước vào cuộc
kháng chiến thần thánh chống thực dân Pháp. Trong nền thơ kháng chiến chống
Pháp không có một tên tuổi nhà thơ nào có được vị trí xứng đáng như nhà thơ Tố
Hữu. Các tác giả khác tên tuổi họ thường chỉ gắn với một hoặc vài bài thơ như
Hoàng Lộc với Viếng bạn, Hồng Nguyên với Nhớ, Tân Sắc với Lên Cấm Sơn,
Trần Hữu Thung với Thăm lúa, Hồ Vi với Lời quê, Quang Dũng với Tây
tiến…Riêng Tố Hữu là sự xuất hiện liên tục, đều đặn những bài thơ được quần
chúng yêu mến, cho đến bài thơ dài Việt Bắc được chọn làm tên chung cho tập
thơ gồm 37 bài được ấn hành ngay sau hoà bình lặp lại 1954.
2.4. Khảo sát văn bản tập thơ Việt Bắc
Tìm hiểu giá trị tập thơ Việt Bắc, trên từng bài riêng lẻ, hoặc chung cho cả
tập thơ, chúng ta không thể không kháo sát quá trình nhà thơ sửa chữa trên từng
bài, và thêm bớt qua mỗi lần tái bản; qua đó thấy nhà thơ đã dụng công như thế
nào để cho Việt Bắc luôn luôn đạt được sự hoàn thiện tối ưu trong tiếp nhận và
cảm xúc thẩm mỹ của người đọc. Chưa có điều kiện khảo sát kỹ tất cả các bài; ở
đây chúng tôi mới chỉ nêu hai trường hợp ghi nhận sự sửa chữa cẩn trọng của tác
giả, từ khi in báo, và được đưa vào sách- đó là bài Lên Tây Bắc và bài Lượm.
● Bài Lên Tây Bắc, đăng lần đầu trên Tạp chí Văn nghệ (số 8, 9 ), tháng 1,
2 năm 1949; với mở đầu:
Các anh đi trước, tôi đi sau
Cũng lá che lưng lá lợp đầu
Bỡ ngỡ anh trông người lính lạ
Theo anh không biết để đi đâu
Sáng nay ra trận lên Tây Bắc
Hai đứa ta cùng đi đánh giặc
Tay anh cắp súng vai đeo dao
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7
Tôi có gì đâu, chỉ cái xắc
Tôi đi như đứa trẻ thơ ngây
Được mẹ cho theo dự cỗ đầy...
Khi đưa vào tập thơ Việt Bắc, theo văn bản in xong ngày 15.4.1955 bốn
câu thơ đầu đã bị lược bỏ và sáu câu thơ sau rút lại còn bốn câu thơ:
Sáng nay ra trận lên Tây Bắc
Hai đứa ta cùng đi đánh giặc
Tay dao tay súng, gạo đầy bao
Chân cứng đạp rừng gai đá sắc.
● Bài Lượm, đăng lần đầu trên báo Cứu quốc ngày 15.4.1948, với đoạn mở
đầu như sau:
Cháu Nha Trang ra
Gặp chú ở Huế
Chú hỏi : Còn ba?
Cháu rằng: Mặc kệ !
Cháu không thương ba?
Có. Nhưng ba sợ
Ba chẳng chịu ra
Ba làm cho nó.
Cháu theo ông nội
Cháu lên Xuân Trường
Ông theo bộ đội
Ông nội, cháu thương!
Rồi Huế đổ máu...
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8
Khi đưa vào tập Việt Bắc theo văn bản in xong ngày 15.4.1955, thì 12 câu
thơ đầu được cắt bỏ và bài thơ được bắt đầu từ câu thơ:
Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè...
Phần cuối bài Lượm in xong ngày 15.4.1948 như sau:
Thư đề "thượng khẩn"
Chú ngã : Ruột phèo
Chú đã chết
Chết.
Chết thật rồi...
Lượm ơi!
A chú cười
Híp mí
Chú đồng chí
Chắc bây giờ
Chú nửa ngờ
Chú chưa biết
Chú chết...
Chú bé loắt choắt
Phần cuối bài Lượm in xong ngày 15.4.1955 được thay bằng một đoạn thơ khác:
Vụt qua mặt trận
Đạn bay vèo vèo
Thư đề" Thượng khẩn"
Sợ chi hiểm nghèo!
Đường quê vắng vẻ
Lúa trổ đòng đòng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9
Ca- lô chú bé
Nhấp nhô trên đồng...
Bỗng loè chớp đỏ
Thôi rồ, Lượm ơi!
Chú đồng chí nhỏ
Một dòng máu tươi!
Cháu nằm trên lúa
Tay nắm chặt bông
Lúa thơm mùi sữa
Hồn bay giữa đồng.
Lượm ơi còn không?
● Số lượng bài của Việt Bắc từ lần in đầu đến các lần in sau cũng có thay đổi.
* Văn bản in xong ngày 15.4.1955, gồm 24 bài thơ.
* Văn bản in xong tháng 12 năm 1998, gồm 27 bài thơ.
- Thêm: 7 bài thơ ( Đêm xanh, Tình khoai sắn, Trường tôi, Lạnh lạt, Sợ, Bà
bủ, Mưa rơi)
- Bỏ : 4 bài thơ ( Em bé Triều Tiên, Bao giờ hết giặc, Bài ca tháng Mười,
Đời đời nhớ Ông)
Nhìn vào sự thay đổi này, chúng ta cũng có thể thấy những biến động lớn
của thời cuộc đã quy định chặt chẽ giá trị của tác phẩm như thế nào.
Trên đây là khảo sát bước đầu của chúng tôi (chưa thật đầy đủ) về văn bản
tập thơ Việt Bắc đã được in và sửa chữa ở những thời gian khác nhau. Khi nghiên
cứu chúng tôi dựa theo văn bản in xong tháng 12 năm 1998.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 10
3. Mục đích nghiên cứu
Luận văn nhằm chỉ rõ những giá trị về nội dung và nghệ thuật của tập
thơ Việt Bắc, đồng thời khẳng định vai trò của tập thơ Việt Bắc trong nền thơ
ca kháng chiến chống Pháp và rộng ra là nền thơ ca hiện đại Việt Nam.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
Để thực hiện luận văn, chúng tôi đã được tham khảo và nghiên cứu các tài
liệu sau.
- Toàn bộ thơ ca kháng chiến chống Pháp (1945- 1954)
- Tập thơ Việt Bắc từ văn bản 1 đến văn bản cuối cùng.
- Trong khi tập trung khảo sát tập thơ Việt Bắc, chúng tôi chú ý hai tập thơ
có mối liên hệ kề cận là tập thơ Từ ấy và tập thơ Gió lộng.
- Các công trình, bài viết xung quanh giá trị tập thơ Việt Bắc và về thơ Tố
Hữu nói chung.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Luận văn chỉ ra những giá trị nội dung và nghệ thuật của tập thơ Việt Bắc.
- Khẳng định vị trí của tập thơ trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp so sánh- đối chiếu.
- Phương pháp phân tích- tổng hợp.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, luận văn có cấu trúc gồm 3 chương:
Chương 1: Việt Bắc trong nền thơ Việt Nam từ 1945->1954.
Chương 2: Giá trị nội dung của tập thơ Việt Bắc.
Chương 3: Giá trị nghệ thuật của tập thơ Việt Bắc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 11
CHƢƠNG I
"VIỆT BẮC" TRONG NỀN THƠ VIỆT NAM TỪ 1945 ĐẾN 1954
1.1. Tổng quan về thơ Việt Nam 1945 đến 1954
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 chấm dứt ngót tám mươi năm nô lệ
dưới ách chủ nghĩa thực dân Pháp, mở ra một kỷ n