Luận văn Giáo dục văn hóa học đường trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở các trường Trung học phổ thông Thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– TRẦN THU HẰNG GIÁO DỤC VĂN HÓA HỌC ĐƯỜNG TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Lan THÁI NGUYÊN - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực chưa hề được sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được xác định rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 20 tháng 9 năm 2018 Tác giả Trần Thu Hằng i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn “Giáo dục văn hóa học đường trong dạy học Giáo Dục Công Dân lớp 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên” trước hết tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Trần Thị Lan, người đã tận tình hướng dẫn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy, cô giáo Khoa Giáo Dục Chính Trị, phòng Đào tạo và đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khoá học đã tạo điều kiện, đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ, góp ý cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn anh em, bạn bè, gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Trần Thu Hằng ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..................................................................................... vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ........................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ............................................................ 3 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài .......................................................................... 4 6. Ý nghĩa khoa học của đề tài ...................................................................................... 4 7. Kết cấu của đề tài ...................................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA GIÁO DỤC VĂN HÓA HỌC ĐƯỜNG TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................................................................... 5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài ............................................................ 5 1.2. Cơ sở lý luận về giáo dục văn hóa học đường trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ..................................................................................................................... 8 1.2.1. Quan niệm về văn hóa học đường ...................................................................... 8 1.2.2. Giáo dục văn hóa học đường ............................................................................ 14 1.2.3. Cấu trúc và đặc điểm chương trình Giáo dục công dân lớp 10 .......................... 18 1.2.4. Vai trò và sự cần thiết của giáo dục văn hóa học đường trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở các trường trung học phổ thông ................................. 25 1.3. Cơ sở thực tiễn của giáo dục văn hóa học đường trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ..... 30 iii 1.3.1. Khái quát đặc điểm học sinh của của các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.......................................................................................... 30 1.3.2. Thực trạng giáo dục văn hóa học đường ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên và một số vấn đề đặt ra ........................................... 33 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 45 Chương 2: QUI TRÌNH VÀ ĐIỀU KIỆN GIÁO DỤC VĂN HÓA HỌC ĐƯỜNG TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, ....... 47 TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................................................................. 47 2.1. Nguyên tắc giáo dục văn hóa học đường trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ..................... 47 2.2. Quy trình giáo dục văn hóa học đường trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ........................... 51 2.2.1. Lập kế hoạch dạy học ....................................................................................... 51 2.2.2. Xác định nội dung dạy học ............................................................................... 51 2.2.3. Thiết kế bài giảng ............................................................................................. 52 2.2.4. Thực hiện dạy học trên lớp ............................................................................... 53 2.2.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh .............................................. 54 2.3. Những điều kiện cần thiết để giáo dục văn hóa học đường trong dạy học Giáo dục công dân lớp 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ............ 57 2.3.1. Điều kiện đối với giáo viên ............................................................................... 57 2.3.2. Điều kiện đối với học sinh ................................................................................ 59 2.3.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý giáo dục ...................................................... 60 2.3.4. Điều kiện đối với các tổ chức khác trong Nhà trường ......................................... 61 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 62 Chương 3: THỰC NGHIỆM GIÁO DỤC VĂN HÓA HỌC ĐƯỜNG TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN ..................................... 63 3.1. Kế hoạch thực nghiệm ......................................................................................... 63 3.1.1. Giả thuyết thực nghiệm ..................................................................................... 63 iv 3.1.2. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................... 63 3.1.3. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng .............................. 64 3.2. Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 65 3.2.1. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm ..................................................... 65 3.2.3. Thiết kế giáo án thực nghiệm ........................................................................... 66 3.2.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh .............................................. 96 3.3. Kết quả thực nghiệm ............................................................................................ 99 3.3.1. Khảo sát trình độ ban đầu của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................... 99 3.3.2. Phân tích, đánh giá kết quả sau thực nghiệm .................................................. 100 Kết luận chương 3 ..................................................................................................... 111 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 112 1. Kết luận ................................................................................................................. 112 2. Kiến nghị ............................................................................................................... 113 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 116 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐC: Đối chứng GDCD: Giáo dục công dân GV: Giáo viên HS: Học sinh TB: Trung bình THPT: Trung học phổ thông TN: Thực nghiệm iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Nhận thức của học sinh về nội dung quy định về văn hóa học đường ..... 34 Bảng 1.2. Mức độ thực hiện được những quy định về văn hóa học đường của học sinh ..................................................................................................... 36 Bảng 1.3. Ý kiến học sinh thừa nhận còn tồn tại biểu hiện vi phạm văn hóa học đường trong trường học ............................................................................ 39 Bảng 1.4. Đánh giá của học sinh về nguyên nhân dẫn đến những hành vi lệch chuẩn về văn hóa học đường .................................................................... 42 Bảng 1.5. Đánh giá của giáo viên về nguyên nhân dẫn đến những hành vi lệch chuẩn về văn hóa học đường .................................................................... 43 Bảng 3.1. Ý kiến giáo viên về sự lựa chọn đơn vị kiến thức để tích hợp giáo dục văn hóa học đường cho học sinh THPT qua dạy học GDCD lớp 10 ............. 65 Bảng 3.2. Ý kiến giáo viên về khả năng tích hợp giáo dục văn hóa học đường trong dạy học GDCD lớp 10 ở một số nội dung ...................................... 65 Bảng 3.3. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Lương Ngọc Quyến ............................................. 99 Bảng 3.4. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Dương Tự Minh ................................................... 99 Bảng 3.5. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD của lớp thực nghiệm và đối chứng ở trường THPT Chu Văn An ....................................................... 100 Bảng 3.6. Mức độ hứng thú học tập của học sinh ................................................... 101 Bảng 3.7. Ý nghĩa của giáo dục văn hóa học đường trong dạy học GDCD lớp 10 ......... 102 Bảng 3.8. Hiệu quả của giờ học tích hợp nội dung giáo dục văn hóa học đường trong dạy học GDCD lớp 10 ................................................................... 103 Bảng 3.9. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Lương Ngọc Quyến ..................................................................... 104 Bảng 3.10. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và đối chứng trường THPT Dương Tự Minh ...................................................................................... 105 Bảng 3.11. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Chu Văn An .............................. 106 Bảng 3.12. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường khảo sát ........................... 107 Bảng 3.13. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường khảo sát ........................... 108 v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Mức độ hứng thú học tập của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ....................................................................................... 101 Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Lương Ngọc Quyến ..... 105 Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Dương Tự Minh ........... 106 Biểu đồ 3.4. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Chu Văn An ................. 107 Biểu đồ 3.5. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường khảo sát .............. 108 vi MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn hóa là một trong những thước đo trình độ phát triển của mỗi cá nhân và cộng đồng người. Con người và xã hội loài người càng đạt đến trình độ phát triển cao về kinh tế thì càng đòi hỏi những nhu cầu cao về văn hóa tinh thần. Trên ý nghĩa đó, văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, đồng thời là mục tiêu của sự phát triển đối với mỗi quốc gia, dân tộc. Việt Nam đang ở thời kỳ bước ngoặt của sự phát triển với việc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, với chủ trương tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội. Bước vào thời kỳ hội nhập, Việt Nam có nhiều cơ hội phát triển văn hóa nhưng cũng đứng trước nhiều thách thức, khó khăn. Nhận thức sâu sắc giá trị cũng như yêu cầu phát triển văn hóa trong quá trình hội nhập, Đảng ta xác định tiến hành đồng bộ và gắn kết chặt chẽ ba lĩnh vực: Phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ then chốt cùng với đó là xây dựng “nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Đây là định hướng quan trọng để đất nước phát triển bền vững trong bối cảnh gia tăng cạnh tranh và hội nhập toàn cầu. Với trọng trách đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước, mỗi cơ sở đào tạo, mỗi trường học phải trở thành vườn ươm nuôi dưỡng, phát triển nhân cách văn hóa cho các thế hệ học sinh - những chủ nhân tương lai của đất nước. Theo đó, giáo dục văn hóa học đường ở mỗi nhà trường sẽ là yếu tố tham gia trực tiếp vào chức năng giáo dục nhân cách và quá trình thực hiện sứ mệnh “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” góp phần đào tạo, cung ứng cho xã hội một nguồn nhân lực có phẩm chất đạo đức, năng lực đáp ứng yêu cầu của xã hội. Văn hóa học đường lành mạnh sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự tin cậy, tôn trọng lẫn nhau, giúp mọi thành viên trong nhà trường quan tâm nâng cao chất lượng dạy và học, tạo điều kiện khuyến khích học sinh trong xây dựng một hệ giá trị lành mạnh và hình thành cho mình lý tưởng sống đúng đắn phù hợp với chuẩn mực của xã hội. Nhận thức thấu đáo sứ mạng đó, nhiều năm qua các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Thái Nguyên đã rất chú trọng công tác giáo dục ý thức thực hiện nếp sống văn hóa học đường cho học sinh, tuy nhiên phương thức giáo dục chủ yếu là thông qua tuyên truyền, thông qua các hoạt động ngoại khóa do Đoàn 1