Luận văn Nghiên cứu độc tính và tác dụng của cao lỏng HVT trên hội chứng rối loạn lipid máu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG VIỆN Y HỌC CỔ TRUYỀN QUÂN ĐỘI ĐỖ LINH QUYÊN NGHIÊN CỨU ĐỘC TÍNH VÀ TÁC DỤNG CỦA CAO LỎNG HVT TRÊN HỘI CHỨNG RỐI LOẠN LIPID MÁU LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC HÀ NỘI - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG VIỆN Y HỌC CỔ TRUYỀN QUÂN ĐỘI ĐỖ LINH QUYÊN NGHIÊN CỨU ĐỘC TÍNH VÀ TÁC DỤNG CỦA CAO LỎNG HVT TRÊN HỘI CHỨNG RỐI LOẠN LIPID MÁU Chuyên ngành : Y học cổ truyền Mã số : 62720201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRƯƠNG VIỆT BÌNH PGS.TS. VŨ THỊ NGỌC THANH HÀ NỘI - 2019 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn Đảng ủy, Ban Giám đốc, Bộ môn Phương tễ và các phòng ban của Học viện Y dược học cổ truyền Việt Nam đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa học. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, lời cảm ơn chân thành tới Đảng ủy, Ban Giám đốc, Trung tâm huấn luyện và Đào tạo, khoa Dược cùng toàn thể các thầy cô giáo Viện YHCT Quân đội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn và ghi nhớ sự giúp đỡ của Đảng ủy, Ban Giám đốc, phòng KHTH, khoa Khám bệnh, khoa Xét nghiệm, khoa Thăm dò chức năng và Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Y học cổ truyền Bộ Công an đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi thực hiện đề tài. Tôi vô cùng kính trọng và biết ơn sâu sắc PGS.TS.Trương Việt Bình và PGS.TS.Vũ Thị Ngọc Thanh đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Phạm Thị Vân Anh và các giảng viên, KTV Bộ môn Dược lý trường Đại học Y Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, các cô trong hội đồng chấm đề cương, hội đồng đạo đức, hội đồng chuyên đề, hội đồng chấm luận án và các nhà khoa học, đồng nghiệp đã đóng góp những ý kiến, kinh nghiệm quý báu để luận án này hoàn thiện hơn. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình và những người thân yêu đã dành cho tôi những điều kiện tốt nhất, giúp tôi yên tâm học tập và hoàn thành luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn ! Tác giả luận án Đỗ Linh Quyên LỜI CAM ĐOAN Tôi là Đỗ Linh Quyên, nghiên cứu sinh khóa II - Viện Y học cổ truyền Quân đội, xin cam đoan: 1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Trương Việt Bình và PGS.TS. Vũ Thị Ngọc Thanh. 2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã công bố tại Việt Nam. 3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này ! Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận án Đỗ Linh Quyên CÁC CHỮ VIẾT TẮT ACAT Acyl-CoA- cholesterol acyl transferase Apo Apoprotein ATP III Adult Treatment Panel III BN Bệnh nhân CE Cholesterol ester (Cholesterol este hóa) CETP Cholesteryl este transfer protein CM Chylomicron CRP C-reactive protein DHA Acid decohexanoic EPA Acid eicosapentaenoic FC Free cholesterol (Cholesterol tự do) HDL High density lipoprotein (Lipoprotein tỷ trọng cao) HL Hepatic lipase HMG-CoA β-hydroxy-β-methylglutaryl-CoA Intermediate density lipoprotein (Lipoprotein tỷ trọng trung IDL gian) LCAT Lecithin cholesterol acyltransferase LDL Low density lipoprotein (Lipoprotein tỷ trọng thấp) LDLR LDL recepter LP Lipoprotein LPL Lipoprotein lipase MTP Microsomal triglycerid transfer protein National Cholesterol Education Program (Chương trình NCEP giáo dục quốc gia về cholesterol- Hoa Kỳ) NPC1L1 Niemann - Pick C1 - Like 1 PCSK9 Protein convertase subtilisin/kexin type 9 PPARs Peroxisome proliferator - activated receptors PL Phospho lipid PUFAs Polyunsaturated fatty acids RLLPM Rối loạn lipid máu TC Total cholesterol (Cholesterol toàn phần) TG Triglycerid VLDL Very low density lipoprotein (Lipoprotein tỷ trọng rất thấp) VXĐM Vữa xơ động mạch YHCT Y học cổ truyền YHHĐ Y học hiện đại MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................................................................ 1 Chương 1: TỔNG QUAN ...................................................................................................................... 3 1.1. RỐI LOẠN LIPID MÁU THEO Y HỌC HIỆN ĐẠI .............................................. 3 1.1.1. Lipid máu và chuyển hóa lipid máu ...................................................................... 3 1.1.2. Hội chứng rối loạn chuyển hóa lipid máu ......................................................... 6 1.2. RỐI LOẠN LIPID MÁU THEO Y HỌC CỔ TRUYỀN .................................... 16 1.2.1. Khái niệm, nguyên nhân của chứng đàm thấp ............................................ 16 1.2.2. Cơ chế bệnh sinh.. ........................................................................................................... 20 1.2.3. Biện chứng luận trị ......................................................................................................... 21 1.2.4. Nguyên tắc điều trị ......................................................................................................... 22 1.2.5. Phân loại và điều trị theo biểu hiện chứng trạng trên lâm sàng ...... 22 1.2.6. Sự tương đồng giữa hội chứng RLLPM và chứng đàm thấp ............ 23 1.2.7. Tình hình nghiên cứu thuốc YHCT điều trị rối loạn lipid máu ...... 25 1.3. TỔNG QUAN VỀ BÀI THUỐC NGHIÊN CỨU ................................................... 29 1.3.1. Xuất xứ bài thuốc HVT .............................................................................................................................................................. 29 1.3.2. Thành phần của bài thuốc HVT ............................................................................ 30 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................... 35 2.1. CHẤT LIỆU NGHIÊN CỨU ................................................................................................. 35 2.1.1. Thuốc nghiên cứu ........................................................................................................... 35 2.1.2. Thuốc đối chứng .............................................................................................................. 36 2.1.3. Thuốc, hóa chất, máy móc dùng trong nghiên cứu.................................. 36 2.2. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 36 2.2.1. Đối tượng nghiên cứu trên thực nghiệm ......................................................... 36 2.2.2. Đối tượng nghiên cứu trên lâm sàng.................................................................. 37 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................................................... 39 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu trên thực nghiệm .................................................. 39 2.3.2. Phương pháp nghiên cứu trên lâm sàng .......................................................... 44 2.4. ĐỊA ĐIỂM VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU ............................................................ 50 2.4.1. Nghiên cứu thực nghiệm ............................................................................................ 50 2.4.2. Nghiên cứu trên lâm sàng.......................................................................................... 50 2.5. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU .................................................................................. 50 2.6. ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU ................................................................................ 51 2.7. PHƯƠNG PHÁP KHỐNG CHẾ SAI SỐ VÀ KẾ HOẠCH GIÁM SÁT TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ ............................................................................................................ 51 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................................................................... 53 3.1. NGHIÊN CỨU ĐỘC TÍNH CẤP VÀ ĐỘC TÍNH BÁN TRƯỜNG DIỄN CỦA CAO LỎNG HVT ........................................................................................................... 53 3.1.1. Độc tính cấp ........................................................................................................................ 53 3.1.2. Độc tính bán trường diễn ........................................................................................... 54 3.2. NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG ĐIỀU CHỈNH RLLPM CỦA CAO LỎNG HVT TRÊN ĐỘNG VẬT THỰC NGHIỆM. ............................................................ 66 3.2.1. Kết quả nghiên cứu tác dụng điều chỉnh RLLPM của cao lỏng HVT trên mô hình gây tăng lipid máu ngoại sinh .................................... 66 3.2.2. Kết quả nghiên cứu tác dụng điều chỉnh RLLPM của cao lỏng HVT trên mô hình gây tăng lipid máu nội sinh .......................................... 72 3.3. ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG ĐIỀU TRỊ VÀ TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN CỦA CAO LỎNG HVT TRÊN BỆNH NHÂN RLLPM THỂ ĐÀM THẤP NỘI TRỞ .............................................................................................................................. 75 3.3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu. ................................................. 75 3.3.2. Một số yếu tố nguy cơ của 2 nhóm ..................................................................... 77 3.3.3. Đặc điểm cận lâm sàng của bệnh nhân RLLPM trước điều trị ....... 81 3.3.4. Kết quả thay đổi triệu chứng lâm sàng của 2 nhóm ................................ 84 3.3.5. Kết quả thay đổi cận lâm sàng của 2 nhóm .................................................. 88 3.3.6. Đánh giá kết quả điều trị ............................................................................................ 92 3.3.7. Đánh giá tác dụng không mong muốn. ............................................................ 94 Chương 4: BÀN LUẬN ........................................................................................................................ 96 4.1. SỰ LỰA CHỌN BÀI THUỐC HVT VÀ THUỐC ĐỐI CHỨNG ĐIỀU TRỊ HỘI CHỨNG RLLPM. .................................................................................................. 96 4.1.1. Sự lựa chọn bài thuốc HVT ..................................................................................... 96 4.1.2. Sự lựa chọn atorvastatin làm thuốc đối chứng............................................ 97 4.2. ĐỘC TÍNH CẤP VÀ ĐỘC TÍNH BÁN TRƯỜNG DIỄN CỦA CAO LỎNG HVT ....................................................................................................................................... 97 4.2.1. Độc tính cấp của cao lỏng HVT trên chuột nhắt trắng .......................... 97 4.2.2. Độc tính bán trường diễn của cao lỏng HVT trên chuột cống trắng ... 98 4.3. TÁC DỤNG ĐIỀU CHỈNH RLLPM CỦA CAO LỎNG HVT TRÊN ĐỘNG VẬT THỰC NGHIỆM. ....................................................................................... 101 4.3.1. Tác dụng điều chỉnh RLLPM của cao lỏng HVT trên mô hình gây tăng lipid máu ngoại sinh ........................................................................................ 101 4.3.2. Tác dụng điều chỉnh RLLPM của cao lỏng HVT trên mô hình gây tăng lipid máu nội sinh ............................................................................................. 103 4.3.3. So sánh tác dụng điều chỉnh RLLPM của cao lỏng HVT trên mô hình thực nghiệm với một số bài thuốc khác ............................................ 106 4.4. ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG ĐIỀU TRỊ VÀ TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN CỦA CAO LỎNG HVT TRÊN BỆNH NHÂN RLLPM THỂ ĐÀM THẤP NỘI TRỞ ........................................................................................................................... 108 4.4.1. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân RLLPM .............................................. 108 4.4.2. Một số yếu tố nguy cơ của 2 nhóm .................................................................. 111 4.4.3. Đặc điểm cận lâm sàng của bệnh nhân RLLPM trước điều trị .... 115 4.4.4. Kết quả thay đổi triệu chứng lâm sàng của 2 nhóm ............................. 116 4.4.5. Kết quả thay đổi cận lâm sàng của 2 nhóm ............................................... 118 4.4.6. Đánh giá kết quả điều trị ......................................................................................... 123 4.4.7. Đánh giá tác dụng không mong muốn. ......................................................... 124 KẾT LUẬN ................................................................................................................................................ 126 KIẾN NGHỊ ............................................................................................................................................... 128 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Phân loại và đặc điểm của các lipoprotein trong máu ........................... 4 Bảng 1.2. Phân loại rối loạn lipid máu theo De Gennes .............................................. 6 Bảng 1.3. Các typ RLLPM theo EAS ....................................................................................... 7 Bảng 1.4. Đánh giá các mức độ RLLPM theo NCEP ATP III ................................ 7 Bảng 1.5. Phân loại Fredrickson của tăng lipid máu nguyên phát........................ 8 Bảng 1.6. Mối tương quan về bệnh nguyên RLLPM giữa YHHĐ và YHCT .......... 24 Bảng 1.7. Nghiên cứu độc vị của nước ngoài .................................................................. 26 Bảng 1.8. Nghiên cứu và đánh giá tác dụng của một số bài thuốc .................... 27 Bảng 1.9. Nghiên cứu độc vị trong nước............................................................................. 28 Bảng 1.10. Nghiên cứu bài thuốc trong nước ..................................................................... 28 Bảng 2.1. Thành phần cao lỏng HVT .................................................................................... 35 Bảng 2.2. Phân loại tăng huyết áp theo WHO/ISH ...................................................... 38 Bảng 2.3. Thành phần hỗn hợp dầu cholesterol ............................................................. 41 Bảng 2.4. Bảng phân loại BMI dành cho người trưởng thành Châu Á .......... 47 Bảng 3.1. Kết quả nghiên cứu độc tính cấp của HVT ................................................ 53 Bảng 3.2. Ảnh hưởng của HVT đến thể trọng chuột cống ...................................... 54 Bảng 3.3. Ảnh hưởng của HVT đến số lượng hồng cầu trong máu chuột .............. 55 Bảng 3.4. Ảnh hưởng của HVT đến hàm lượng huyết sắc tố trong máu chuột ......... 55 Bảng 3.5. Ảnh hưởng của HVT đến Hematocrit trong máu chuột .................... 56 Bảng 3.6. Ảnh hưởng của HVT đến số lượng bạch cầu trong máu chuột ............... 56 Bảng 3.7. Ảnh hưởng của HVT đến công thức bạch cầu trong máu chuột ............ 57 Bảng 3.8. Ảnh hưởng của HVT đến số lượng tiểu cầu trong máu chuột ...... 57 Bảng 3.9. Ảnh hưởng của HVT đến hoạt độ AST (GOT) trong máu chuột cống ........ 58 Bảng 3.10. Ảnh hưởng của HVT đến hoạt độ ALT (GPT) trong máu chuột cống............ 58 Bảng 3.11. Ảnh hưởng của HVT đến nồng độ bilirubin toàn phần trong máu chuột cống ......................................................................................................................... 59 Bảng 3.12. Ảnh hưởng của HVT đến nồng độ albumin trong máu chuột cống ....... 59 Bảng 3.13. Ảnh hưởng của HVT đến nồng độ cholesterol toàn phần trong máu chuột cống ............................................................................................................. 60 Bảng 3.14. Ảnh hưởng của HVT đến nồng độ creatinin trong máu chuột cống .......... 60 Bảng 3.15. Thay đổi trong̣ lương̣ chuột trong thờ i gian nghiên cứ u ................... 66 Bảng 3.16. Nồng độ các chỉ số lipid máu trước khi nghiên cứu ............................ 67 Bảng 3.17. Nồng độ các chỉ số lipid máu tại các thời điểm 2 tuần nghiên cứu ........... 68 Bảng 3.18. Nồng độ các chỉ số lipid máu tại các thời điểm 4 tuần nghiên cứu ........... 69