Luận văn Phong tục và tín ngưỡng, tôn giáo của người nùng ở huyện đồng hỷ tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ THỊ THANH VÂN PHONG TỤC VÀ TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO CỦA NGƯỜI NÙNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 60.22.54 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐÀM THỊ UYÊN THÁI NGUYÊN - 2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: ĐIỀU KIỆN ĐỊA LÝ TỰ NHIÊN VÀ NGUỒN GỐC CỦA NGƢỜI NÙNG, HUYỆN ĐỒNG HỶ - THÁI NGUYÊN .................................................................................................. 8 .......................................................................................................................................................... 8 .............................................................................................................................. 11 CHƢƠNG 2: PHONG TỤC NGƢỜI NÙNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ ............................................... 18 2.1. Hôn nhân ........................................................................................................................................................................................................ 18 .......................................................................................................................................................................................... 31 ................................................................................................................................................................................ 35 ............................................................................................................................................................................................. 40 ...................................................................................................................................................................................... 41 .................................................................................................................................................... 59 CHƢƠNG III: TÍN NGƢỠNG TÔN GIÁO CỦA NGƢỜI NÙNG Ở ĐỒNG HỶ........... 62 giáo ................................................................................................ 62 ............................................................................................................................................................................................. 63 ...................................................................................................................................................................... 68 ........................................................................................................................................................................................ 78 3.5. ......... 80 ........................................................................................................................ 84 ............................................................................................. 90 KẾT LUẬN ....................................................................................................................................................................................................................... 95 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................................................................................. 99 PHỤ LỤC .......................................................................................................................................................................................................................106 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn Thạc sĩ của mình, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Sau đại học, Khoa Lịch sử và các Giảng viên trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã nhiệt tình truyền đạt những kiến thức quý báu cho em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành Luận văn Thạc sĩ. Với lòng biết ơn chân thành, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đàm Thị Uyên đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận văn Thạc sĩ. Nhân dịp này tôi xin chân thành cảm ơn Sở Giáo dục - Đào tạo tỉnh Thái Nguyên, Ban giám hiệu trường Trung học phổ thông Đồng Hỷ và các thầy cô giáo trong trường đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn tới Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Thái Nguyên, Văn phòng tỉnh uỷ Thái Nguyên, Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch, Uỷ ban nhân dân huyện Đồng Hỷ, Ban Văn hoá huyện Đồng Hỷ … đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình tìm hiểu tư liệu để hoàn thành Luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, khuyến khích tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn. Thái Nguyên, ngày 28 tháng 9 năm 2009 Tác giả Lê Thị Thanh Vân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài .). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 - Sơ lược giới thiệu các nhóm dân tộc Tày, Nùng, Thái ở Việt - Nam - Dân ca đám cưới Tày - Nùng - Các dân tộc ít người ở Việt Nam - 1978 - Sli, lượn dân ca trữ tình Tày, Nùng - Văn hoá Tày - Nùng - Nùng. - Các dân tộc Tày, Nùng ở Việt Nam Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 12 - - Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 14 Đất đai: Khí hậu: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 16 tô - mình: Nùng Phàn Slình, Nùng An, Nùng Nùng Cháo, Nùng Giang, Nùng Lòi, Nùng Inh, Nùng Dín Kiến Văn tiểu lục Giống người Nùng đều là người 12 thổ châu ở Tiểu Trấn Yên, Quy thuận, Long Châu, Điền Châu, Phù Châu, Thái Bình, Lôi Tử Thành và Hướng Vũ thuộc Trung Quốc làm nghề cày cấy, trồng trọt cũng chịu thuế khoá, lao dịch, mặc áo vằn vải xanh, cắt tóc, trồng răng, có người trú ngự đã đến vài ba đời, đổi theo tập tục người Nam, quan bản thổ thường cấp cho một số ruộng làm khẩu phần, bắt họ chịu binh xuất. Các sứ Lạng Sơn, Cao Bằng và Thái Nguyên đều có giống người này" [25], [44]. xét người Choang từ thời Chu về trước đã lan tràn khắp các tỉnh miền Tây Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 19 - - - Là Nùng Phàn Slình. Yên Bái, Tuyên Quang. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 22 à tan mà là Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 25 uy nhiên, các chàng trai Nùng Về lứa tuổi: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 27 - Của tin mừ nặm bó hò rì ba tác sác sung khàng suối hết kin nòi cổ dài, vai rộng, trán cao, làm ăn giỏi - lục mệnh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 29 - - "tảng lù giêng ngày 6, 18, 30; tháng 2 ngày 12, 24; tháng 3 ngày 7, 19; tháng 4 ngày 1, 9, 21; tháng 7 ngày 4, 16, 28; tháng 8 ngày 10, 22; tháng 9 ngày 5, 17, 29; tháng 10 ngày 11, 23; tháng11 ngày 6, 30; tháng 12 ngày 12, 24, 29. rằm khâu rằm khẩu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 33 ho nhau và cô dâu. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 34 ho nhà gái - nh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 37 ch rong nhà vì slang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 39 coóc mò khai hẩy n Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 42 Các lôgic hai mái chính. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 43 ng . - , ng bào Rườn bưởng nả, mả bưởng lăng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 47 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 48 cho Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 52 quan tài. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 53 2.5.6. Lễ dâng cơm (sậu chậu, sậu ngài) 2.5.7. Tục thắp đèn (hất tưng) n. 2.5.8. Tục trao nhà táng "cứp slườn" màu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 57 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 59 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 62 g - Lễ cúng một năm "khúp bẩy" có t - Lễ cúng mãn tang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 63 - Lễ quất mả (cải táng) khô và cho xung quanh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 67 CHƢƠNG 3 TÍN NGƢỠNG TÔN GIÁO CỦA NGƢỜI NÙNG Ở ĐỒNG HỶ 3.1. Quan niệm chung về tín ngƣỡng tôn giáo "tín ngưỡng", "tín" "ngưỡng" tâm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 68 - b Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 72 Nù "thập tử nhất sinh" h. Các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 73 3.3. Một số tục thờ cúng 3.3.1. Thờ cúng tổ tiên và các vị thần che trở gia đình - Thờ cúng tổ tiên. Trong t àn nhà. choong cai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 76 - Hoa Nương Thánh Mẫu sinh con gái, [65]. Pản Tàn Pản Tàn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 78 thó ôi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 82 n h Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 83 Là - [12, tr. 234]. - Ảnh hưởng của Đạo giáo. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 87 - Hà Lình Thượng Thư thiên thác - Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 88 [12, tr.238] vạn vật hữu linh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 92 - Nùng - Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 93 Kinh, - Mối quan hệ và ảnh hưởng của văn hoá tinh thần người Nùng với các dân tộc khác ở Đồng Hỷ. - Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 97 Về văn hoá dân gian: lễ hội hội - Một là, - Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 99 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 102 cơn lốc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 103 hong lồng tồng lồng tồng tăng cường đầu tư cho văn hoá từ nguồn chi phát triển trong ngân sách Nhà nước. Tỷ trọng chi ngân sách cho văn hoá phải tăng tương ứng nhịp độ tăng trưởng kinh tế. Khuyến khích các địa phương tăng thêm nguồn đầu tư cho văn hoá, tích cực huy động các nguồn lực ngân sách Nhà nước cho phát triển văn hoá Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 107 40. Hoàng Lƣơng (2002), Lễ hội truyền thống các dân tộc thiểu số ở miền Bắc Việt Nam 41. Hoàng Văn Ma (2002), Sách học tiếng Tày - Nùng 42. Đỗ Minh (1998), Một số điệu dân ca của các dân tộc ở Thái Nguyên, 43. Đỗ Minh (1998), Một số điệu làn điệu dân ca của các dân tộc ở Thái Nguyên 44. Nguyễn Văn Minh (1999), Q , Tạp chí Dân tộc học, 74). 45. Hồ Chí Minh (2002), Về các dân tộc trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam 46. Bùi Xuân Mỹ, Bùi Thiết, Phạm Minh Thảo (1996), Từ điển lễ tục Việt Nam 47. (1992), Dân tộc Nùng ở Việt Nam 48. Phạm Xuân Nam (1998), Văn hoá và phát triển 49 (2000), thái , Tạp chí dân tộc học, 50. (2002), Đặc trưng văn hoá các dân tộc Việt Nam 51. (2004), Văn hoá các dân tộc vùng Đông Bắc Việt Nam, 52. Lục Văn Pảo Thành ngữ Tày, Nùng X Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 109 66. Ngô Đức Thịnh, Nguyễn Xuân Kính (1990), Văn hoá dân gian những phương pháp nghiên cứu 67. Phạm Ngọc Thƣởng (1997) (Xét tron Tạp chí Dân tộc học -64. 68. (1995), Tín ngưỡng dân gian của các dân tộc người miền núi phía Bắc nước ta, Thái Nguyên. 69. Đàm Thị Uyên (1998), - , Tạp chí Dân Tộc học, 70. Nguyễn Anh Tuấn (2003), Tang ma người Nùng Phàn Slình ở xã Tân Long, huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên 71. Đàm Thị - 03 - 31. 72. Đặng Nghiêm Vạn (1993), Quan hệ giữa các tộc người trong một quốc gia dân tộc 73. Văn kiện nghị quyết Hội nghị lần thứ V BCH Trung ương khoá VIII 74. Đặng Nghiêm Vạn (2001), Dân tộc văn hoá tôn giáo 75. Đặng Nghiêm Vạn (2003), Cộng đồng quốc gia dân tộc Việt Nam, NXB í Minh. 76. Viện Dân tộc học (1978), Các dân tộc ít người ở Việt Nam 77. Viện Khoa học xã hội Việt Nam (1992), Thành ngữ Tày - Nùng, NXB Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 111 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 114 Chïa Hang ë huyÖn §ång Hû ( ¶ nh do t¸c gi¶ chôp n¨m 2009) Chïa Hang ë huyÖn §ång Hû ( ¶ nh do t¸c gi¶ chôp n¨m 2009) §Òn AoR«m ë huyÖn §ång Hû Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 115 ( ¶ nh do t¸c gi¶ chôp n¨m 2009) §Òn AoR«m ë huyÖn §ång Hû ( ¶ nh do t¸c gi¶ chôp n¨m 2009) §×nh lµng x· Ho¸ Trung - §ång Hû ( ¶ nh do t¸c gi¶ chôp n¨m 2009) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 119 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 121 Bé ®å nghÒ cña ThÇy Mo d©n téc Nïng ¸ o ThÇy Mo (d©n téc Nïng) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 122 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 125 NỘI QUY HÀNG PHƢỜNG XÓM BA ĐÌNH, Xà TÂN LONG, HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN Lời mở đầu - - - - Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 127 . Các trường hợp khác như: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 130 Phần B Dịch nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 131 Đoạn 2 - Phần A Dầu than sli Dịch nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 135 MỘT SỐ BÀI VĂN CÚNG TRONG TANG MA DÂN TỘC NÙNG Chẩu slực (Bài thần chú mời linh hồn về ăn cơm trong đám tang của người Nùng Phàn Slình ở Đồng Hỷ, Thái Nguyên) pao à chau. mày pay sì nàn thông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 137 o quang tò, sliêu sài, sl (Bài thần chú mời linh hồn về ăn cơm trong đám tang của người Nùng Phàn Slình ở Đồng Hỷ, Thái Nguyên) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 139 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 142 Tói: Táp: Tói: Táp: Tói: Táp: Tói: Táp: Toi: Táp: Tói: Táp: Cung là Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 145 HÁT YÊU Đối: Anh Đáp: Đối: Đáp: Đối: Đáp: Đối: Đáp: Đối: à yêu ai? Đáp: Đối: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 147 Đối: Đáp: Đối: Ngày tã Đáp: Đối: Đáp: Đối: Đáp: Đối: Đáp: Đối: Đáp: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 149 Đáp: Đối: Đáp: n trang Đối: Đáp: Đối: Đáp: gái Đối: