Luận văn Quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề ở Trường trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ------------------------------------------ ĐỖ THANH CƢỜNG QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI Chuyên ngành : QUẢN LÍ GIÁO DỤC Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS ĐẶNG THÀNH HƢNG THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Khoa tâm lý giáo dục, Khoa sau đại học Trường Đại học sư phạm Thái nguyên cùng các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đặng Thành Hưng, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học, nhiệt tình chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành bản luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ, động viên, giúp đỡ của ban giám hiệu, các đồng nghiệp Trường trung cấp nghề cơ khí I Hà nội, Gia đình và người thân đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập và nghiên cứu, mặc dù bản thân đã rất cố gắng, song luận văn không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế, kính mong các thầy giáo, cô giáo và các bạn quan tâm góp ý để luận văn hoàn thiện hơn. Thái nguyên, tháng 10 năm 2010 Tác giả Đỗ Thanh Cƣờng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ ....................................................... 6 1.1. VÀI NÉT VỀ LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ............................................................ 6 1.1.1. Trên thế giới ...................................................................................... 6 1.1.2. Ở Việt Nam.......................................................................................................... 7 1.2. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN ...................................................................... 8 1.2.1. Khái niệm quản lí .............................................................................. 8 1.2.2. Quản lí giáo dục .............................................................................. 12 1.2.3. Quản lí nhà trƣờng .......................................................................... 13 1.2.4. Quản lí dạy học ............................................................................... 13 1.2.5. Dạy nghề, quản lí đào tạo nghề và quản lí dạy thực hành nghề ........ 15 1.2.6. Nghề và đào tạo nghề ...................................................................... 18 1.3. CÁC YẾU TỐ CỦA QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ........................................ 20 1.3.1. Mục tiêu đào tạo nghề ..................................................................... 20 1.3.2. Nội dung đào tạo nghề .................................................................... 21 1.3.3. Phƣơng pháp đào tạo nghề .............................................................. 22 1.3.4. Hoạt động học tập và hoạt động dạy học ......................................... 23 1.3.5. Đánh giá kết quả học tập ................................................................. 24 1.4. ĐẶC ĐIỂM VÀ VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG ĐÀO TẠO NGHỀ ...................... 26 1.4.1. Đặc điểm của hoạt động dạy nghề ................................................... 26 1.4.2. Vai trò của hoạt động dạy nghề ....................................................... 27 1.5. NỘI DUNG QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG ĐÀO TẠO NGHỀ ............... 30 1.5.1. Quản lí kế hoạch dạy học ................................................................ 30 1.5.2. Quản lí nội dung dạy học ................................................................ 30 1.5.3. Quản lí chƣơng trình dạy học .......................................................... 31 1.5.4. Quản lí việc sử dụng phƣơng pháp dạy học ..................................... 32 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 1.5.5. Quản lí hoạt động dạy học của giáo viên ......................................... 32 1.5.6. Quản lí hoạt động học tập của học sinh ........................................... 33 1.5.7. Quản lí cơ sở vật chất của dạy học .................................................. 34 1.6. KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..................................................................................... 35 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI .......................................................................................... 36 2.1. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TÁC DẠY NGHỀ Ở VIỆT NAM ................................ 36 2.2. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TÁC DẠY NGHỀ Ở ĐỊA BÀN ĐÔNG ANH - HÀ NỘI ........... 38 2.3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI .............. 38 2.3.1. Vài nét về Trƣờng trung cấp nghề cơ khí 1 Hà Nội ......................... 38 2.3.2. Thực trạng công tác quản lí dạy học ở Trƣờng Trung cấp nghề cơ khí 1 Hà Nội ..................................................................................... 47 2.3.3. Đánh giá chung thực trạng quản lí dạy học trong đào tạo nghề ở Trƣờng Trung cấp nghề cơ khí 1 Hà Nội ......................................... 64 2.4. KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .............................................................................. 72 2.4.1. Những bài học tích cực đƣợc phát hiện qua đánh giá thực trạng quản lí dạy học ......................................................................................... 72 2.4.2. Một số hạn chế cần khắc phục ......................................................... 73 Chƣơng 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI ..................................................................................... 75 3.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ 1 HÀ NỘI VÀ NGUYÊN TẮC XÁC ĐỊNH BIỆN PHÁP QUẢN LÍ.................... 75 3.1.1. Định hƣớng phát triển nhà trƣờng ................................................... 75 3.1.2. Các nguyên tắc xác định biện pháp quản lí ...................................... 76 3.1.3. Mục tiêu chung phát triển đào tạo nghề của Trƣờng ........................ 77 3.1.4. Mục tiêu cụ thể đào tạo nghề của Trƣờng ........................................ 78 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 3.1.5. Tăng cƣờng và đổi mới các lĩnh vực quản lí .................................... 78 3.2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG ĐÀO TẠO NGHỀ ............. 78 3.2.1. Biện pháp 1 ..................................................................................... 79 3.2.2. Biện pháp 2 ..................................................................................... 80 3.2.3. Biện pháp 3 ..................................................................................... 82 3.2.4. Biện pháp 4 ..................................................................................... 87 3.2.5. Biện pháp 5 ..................................................................................... 91 3.2.6. Biện pháp 6 ..................................................................................... 93 3.3. KHẢO NGHIỆM ĐÁNH GIÁ CÁC BIỆN PHÁP ............................................. 96 3.3.1. Phƣơng pháp tiến hành .................................................................... 96 3.3.2. Kết quả đánh giá ............................................................................. 97 3.4. KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................. 98 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 100 1. Kết luận .............................................................................................. 100 2. Khuyến nghị........................................................................................ 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 102 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 98 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT QL : Quản lí QLGD : Quản lí giáo dục GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo HĐDH : Hoạt động dạy học CNH - HĐH : Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá LĐTB&XH : Lao động thƣơng binh và xã hội CBQL : Cán bộ quản lí CSVC : Cơ sở vật chất CM : Chuyên môn QLHĐDH : Quản lí hoạt động dạy học TBDH : Thiết bị dạy học TTSX : Thực tập sản xuất PPDH : Phƣơng pháp dạy học TCDN : Tổng cục dạy nghề ĐHSP : Đại học sƣ phạm GV : Giáo viên HS : Học sinh BGH : Ban gián hiệu NCKH : Nghiên cứu khoa học NXB : Nhà xuất bản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Bảng 2.1. Qui mô tuyển sinh và đào tạo ........................................................ 43 Bảng 2.2. Đối tƣợng và qui mô khảo sát ........................................................ 50 Bảng 2.3. Chất lƣợng cán bộ giáo viên .......................................................... 50 Bảng 2.4. Sự cần thiết và mức độ thực hiện quản lí dạy học trong qúa trình đào tạo nghề qua đánh giá của CBQL và GV ......................... 52 Bảng 2.5. Sự cần thiết và mức độ thực hiện kế hoạch, chƣơng trình đào tạo qua đánh giá của CBQL và GV ................................................ 55 Bảng 2.6. Thực trạng quản lí thực hiện phƣơng pháp dạy học ....................... 56 Bảng 2.7. Thực trạng quản lí hoạt động dạy học trong đào tạo nghề .............. 58 Bảng 2.8. Thực trạng quản lí hoạt động học tập ............................................ 59 Bảng 2.9. Thực trạng quản lí dạy học thực hành nghề ................................... 61 Bảng 2.10. Thực trạng quản lí cơ sở vật chất-kĩ thuật dạy học....................... 62 Bảng 3.1. Tính khả thi theo đánh giá của CBQL và GV ................................ 97 Bảng 3.2. Tính khả thi theo đánh giá của nhóm học sinh ............................... 97 Hình 1.1. Sơ đồ logic của khái niệm quản lí .................................................. 11 Hình 2.1. Tổ chức bộ máy của trƣờng ........................................................... 42 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đất nƣớc ta hiện nay đang thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong xu thế hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa. Muốn đi đến xã hội hiện đại hơn thì hơn bao giờ hết không có con đƣờng nào khác, giáo dục và đào tạo phải phát triển nhanh hơn, mạnh hơn và hiệu quả hơn để thực hiện thắng lợi mục tiêu: Dân giàu nƣớc mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. Với yêu cầu đó đòi hỏi ngành giáo dục phải có sự đổi mới một cách toàn diện, trong đó đổi mới về quản lí nhằm nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực đang là nhiệm vụ có tính chiến lƣợc và có tính cấp bách ở nƣớc ta hiện nay - Đào tạo nghề là một trong nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục dào tạo. Để hiện đại hóa nền kinh tế, trƣớc mắt phải tạo chuyển biến cơ bản, toàn diện trong phát triển giáo dục theo 7 nhóm giải pháp lớn đƣợc đề ra trong Chiến lƣợc phát triển Giáo dục 2001 - 2010. ”Trong đó, đổi mới chương trình giáo dục, phát triển đội ngũ nhà giáo là các giải pháp trọng tâm, đổi mới quản lí giáo dục là khâu đột phá [16 ]. Đứng trứơc những yêu cầu đòi hỏi ngày càng cao về nguồn nhân lực, vấn đề đào tạo công nhân lành nghề đáp ứng nhu cầu của xã hội đang trỏ thành vấn đề quan trọng và cấp bách của các cơ sở đào tạo nghề. Nhằm góp phần thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X là: “Đưa đất nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển. Cải thiện rõ rệt, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và phát triển kinh tế tri thức, tạo nền tảng để đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020”. Mục tiêu phát triển giáo dục nghề nghiệp trong Chiến lƣợc phát triển Giáo dục 2001-2010 đã chỉ rõ: “Đặc biệt quan tâm nâng cao chất lượng dạy nghề gắn với nâng cao ý thức kỷ luật lao động và tác phong lao động hiện Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 đại. Gắn đào tạo với nhu cầu sử dụng, gắn việc làm trong các khu công nghiệp, khu chế xuất”, “Con người và nguồn nhân lực là nhân tố quyết định sự phát triển đất nước trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, cần tạo sự chuyển biến cơ bản toàn diện về giáo dục, trong đó ưu tiên nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực”. Tại Nghị quyết số 37/2004/QH 11 khoá XI kỳ họp thứ 6 của Quốc hội về Giáo dục đào tạo cũng đã chỉ rõ: “Chất lượng Giáo dục còn nhiều yếu kém, bất cập, hiệu quả giáo dục còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự nghiệp phát triển đất nước, công tác quản lí giáo dục còn nhiều hạn chế...’’. Trƣớc tình hình này, nhiều năm qua nhà trƣờng đã có một số giải pháp trong công tác quản lí hoạt động dạy nghề nói chung và quản lí dạy học thực hành nghề nói riêng nhƣng chƣa có cơ sở lý luận, chƣa mang tính hệ thống. Điều đó đặt ra cho nhà trƣờng phải xem xét một cách tổng thể việc tổ chức, quản lí dạy thực hành, đặc biệt là thực hành nghề cho học sinh trung cấp. Vấn đề ở đây là quản lí dạy học thực hành hệ trung cấp chƣa thực sự phù hợp với hệ này, ngay từ quan niệm cho đến cách làm. Do đặc thù của hệ trung cấp nghề nên các biện pháp quản lí dạy học thực hành phải khác với quản lí ở hệ cao đẳng và trung cấp chuyên nghiệp. Chính vì lý do đó tôi chọn và nghiên cứu đề tài “Quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề ở Trƣờng trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội”. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Xây dựng một số biện pháp quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề đáp ứng đƣợc đặc thù của hệ trung cấp nghề nhằm nâng cao chất lƣợng đào tạo nghề của trƣờng Trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội hiện nay. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU 3.1. Khách thể nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 Công tác quản lí dạy học thực hành nghề ở trƣờng trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội. 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu Các biện pháp quản lí dạy học thực hành nghề ở trƣờng trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu các biện pháp quản lí dạy học ở trƣờng Trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội tập trung vào việc thực hiện mục tiêu, chƣơng trình, nội dung, phƣơng pháp dạy và học, kiểm tra đánh giá, quản lí và sử dụng cơ sở vật chất hợp lý và có hiệu quả thì hoạt động quản lí dạy học sẽ có hiệu lực hơn và tác động tích cực hơn đến kết quả đào tạo. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 5.1. Xác định cơ sở lý luận việc quản lí hoạt động dạy học. 5.2. Đánh giá thực trạng hoạt động quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề ở Trƣờng Trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội hiện nay. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề ở Trƣờng Trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội. 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 6.1. Giới hạn đối tƣợng nghiên cứu Nghiên cứu một số hoạt động quản lí dạy học thực hành nghề tại Trƣờng trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội. 6.2. Giới hạn khách thể điều tra Hiệu trƣởng, Hiệu phó, Các trƣởng phó phòng, Khoa tổ chuyên môn, một số cán bộ giáo viên và học sinh nhà trƣờng. 7. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 7.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận - Tổng quan lí luận trên tƣ liệu các văn bản chủ trƣơng, đƣờng lối chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về công tác dạy nghề. - Phân tích và khái quát hóa lí luận về đào tạo nghề, dạy học, công tác quản lí, quản lí giáo dục, quản lí trƣờng học và quản lí dạy học. - Phƣơng pháp so sánh để tìm hiểu các lí thuyết trong nƣớc và ở nƣớc ngoài có liên quan. 7.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp quan sát + Dự giờ lên lớp của một số lớp thực hành nghề. + Tìm hiểu những điều kiện dạy học thực hành nghề ở trƣờng. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm: quản lí hoạt động thực hành nghề qua các báo cáo thực hiện nhiệm vụ dạy nghề của trƣờng, của ngành giáo dục và đào tạo. - Phƣơng pháp Toạ đàm, Trao đổi kinh nghiệm quản lí dạy học. - Phƣơng pháp Điều tra bằng phiếu hỏi: thăm dò ý kiến của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh. - Phƣơng pháp phân tích hồ sơ quản lí. 7.3. Các phƣơng pháp khác - Phƣơng pháp sử dụng thống kê toán học: thu nhập xử lý các thông tin số liệu điều tra và nghiên cứu các hồ sơ thống kê. - Lấy ý kiến của các chuyên gia có kinh nghiệm trong công tác quản lí giáo dục đào tạo nghề. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ 1.1. VÀI NÉT VỀ LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU 1.1.1. Trên thế giới Từ thời cổ đại, nhất là ở Trung hoa và ấn độ đã sớm xuất hiện tƣ tƣởng về quản lí. Khổng Tử (551- 479 TCN) xem hành động dạy học chính là quản lí vì nó nhằm tạo ra ngƣời quân tử, ông là một nhà giáo dục đã tổng kết đƣợc rất nhiều kinh nghiệm trong phƣơng pháp dạy học là “Dùng cách giợi mở, đi từ gần tới xa, từ đơn giản đến phức tạp nhưng vẫn đòi hỏi người học phải tích cực suy nghĩ, phải luyện tập, phải hình thành nề nếp thói quen trong học tập” [10, tr 15]. Trong các học thuyết về quản lí ở phƣơng Đông cổ đại Khổng Tử, Mạnh Tử và một số ngƣời khác chủ trƣơng dùng “Đức trị” để cai trị dân Hoặc Hàn phi Tử và một số ngƣời khác lại chủ trƣơng dùng “Pháp trị” để trị dân. Ở phƣơng Tây, nhà triết học Xôcrat cho rằng:“Những người nào biét cách sử dụng con người thì sẽ điều khiển được công việc, hoặc cá nhân hay tập thể một cách sáng suốt. Những người không biết làm như vậy sẽ mắc sai lầm trong công việc”. Tƣ tƣởng quản lí con ngƣời và những yêu cầu về ngƣời đứng đầu cai trị dân đƣợc thể hiện trong quan điểm của Platon (427 - 347 TCN). Theo Ông muốn trị nƣớc thì phải biết đoàn kết dân lại, phải vì dân. Ngƣời đứng đầu phải hiểu biết, thành thật, tự chủ, biết điều độ ít tham vọng về vật chất, đặc biệt phải đƣợc đào tạo kỹ lƣỡng. Từ cuối thế kỷ XIV, khi chủ nghĩa tƣ bản xuất hiện vấn đề về dạy học và quản lí dạy học đã đƣợc nhiều nhà giáo dục quan tâm nổi bật nhất là Cômenxki (1592 -1670) - ông tổ của nền giáo dục cận đại, theo ông nghề thầy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 giáo là nghề rất vinh dự “Dưới ánh mặt trời không có nghề nghiệp nào cao quí hơn ” [25, tr 70]. Ông đã đặt cơ sở lý luận cho một nền dân chủ giáo dục tiến bộ sau này và cho đến nay hệ thống lý luận đó vẫn còn giá trị tích cực, tiến bộ đối với sự nghiệp giáo duc đào tạo, giáo dục thế hệ trẻ trong xã hội văn minh hiện đại. Vào cuối thế kỷ XVII có những nhà nghiên cứu về quản lí tiêu biểu nhƣ Rober Owen (1771- 1858), F.Tay Lo (1856 - 1915) ngƣời đƣợc coi là “Cha đẻ của Thuyết quản lí theo khoa học ”. Đến cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX xuất hiện hàng loạt công trình với nhiều cách tiếp cận khác nhau về quản lí: Tính khoa học và Nghệ thuật quản lí, những động cơ để thúc đẩy một tổ chức phát triển ... Trong lĩnh vực giáo dục, khoa học giáo dục đã thực sự biến đổi về lƣợng và về chất. Đối với dạy nghề hay giáo dục nghề nghiệp, trên thế giới ở mỗi quốc gia có điều kiện và trình độ phát triển kinh tế xã hội, trình độ công nghệ văn minh khác nhau mà hệ thống giáo dục dạy nghề cũng khác nhau. Nhƣng hầu hết các nƣớc đều bố trí hệ thống giáo dục kỹ thuật và dạy nghề bên cạch hệ phổ thông và trung học. Hoa Kỳ đào tạo công nhân đƣợc tiến hành trong các trƣờng THPT phân ba