Luận văn Quản trị rủi ro lãi suất của ngân hàng thương mại Việt Nam – trường hợp TechcomBank

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ĐỒNG THANH NGỌC QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM – TRƯỜNG HỢP TECHCOMBANK Chuyên ngành : Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS. NGUYỄN THANH TUYỀN TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011 MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC HÌNH VÀ BẢNG BIỂU LỜI MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: RỦI RO LÃI SUẤT VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM............................... 1 1.1 RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM.............................................................................................................. 1 1.1.1 Khái niệm rủi ro lãi suất................................................................................... 1 1.1.2 Nguyên nhân gây ra rủi ro lãi suất.................................................................... 2 1.1.3 Sự cần thiết phải thực hiện quản trị rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của NHTM............................................................................................. 3 1.2 PHƯƠNG PHÁP ĐO LƯỜNG RỦI RO LÃI SUẤT.................................. 5 1.2.1 Mô hình kỳ hạn đến hạn................................................................................... 5 1.2.2 Mô hình thời lượng........................................................................................... 7 1.2.3 Mô hình định giá lại......................................................................................... 8 1.3 CÁC NGHIỆP VỤ PHÒNG NGỪA RỦI RO LÃI SUẤT.......................... 9 1.3.1 Hợp đồng kỳ hạn.............................................................................................. 10 1.3.2 Hợp đồng tương lai.......................................................................................... 12 1.3.3 Hợp đồng quyền chọn...................................................................................... 14 1.3.4 Hợp đồng hoán đổi lãi suất.............................................................................. 18 1.4 NGHIÊN CỨU THAM KHẢO.................................................................... 20 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.............................................................................. 23 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM.............................................................................. 24 2.1 TÌNH HÌNH LÃI SUẤT TRÊN THỊ TRƯỜNG TIỀN TỆ TỪ ĐẦU NĂM 2007 ĐẾN THÁNG 06/2011............................................................... 24 2.2 THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT RỦI RO LÃI SUẤT TẠI CÁC NHTM, TRƯỜNG HỢP TẠI TECHCOMBANK .................................................. 30 2.2.1 Giới thiệu một số giải pháp đã được áp dụng nhằm hạn chế rủi ro lãi suất tại Techcombank ................................................................................................. 30 2.2.2 Những kết quả đạt được trong việc hạn chế rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam......................................................................................................... 32 2.2.3 Một số hạn chế trong công tác quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt 36 Nam................................................................................................................. 2.3 NGUYÊN NHÂN NHỮNG HẠN CHẾ TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM.................................................. 39 2.3.1 Nguyên nhân từ phía NHNN........................................................................... 39 2.3.2 Nguyên nhân từ phía các NHTM.................................................................... 42 2.4 CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ ĐƯỢC ÁP DỤNG NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO LÃI SUẤT...................................................................................................... 46 2.4.1 Về phía Ngân hàng Nhà nước......................................................................... 46 2.4.2 Về phía các Ngân hàng Thương mại............................................................... 47 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.............................................................................. 49 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO LÃI SUẤT TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM....................................................................................... 50 3.1 NHỮNG THÁCH THỨC ĐỐI VỚI NHTM TRONG NƯỚC.................. 50 3.1.1 Về cơ chế quản lý............................................................................................ 50 3.1.2 Về trình độ công nghệ và năng lực tài chính................................................... 50 3.1.3 Về hiệu quả và chất lượng hoạt động.............................................................. 51 3.2 ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG........................................................... 52 3.2.1 Sắp xếp và nâng cao năng lực cạnh tranh của các NHTM.............................. 52 3.2.2 Nâng cao năng lực điều hành và quản lý NHTM............................................ 52 3.2.3 Marketing, tạo dựng uy tín cho Ngân hàng..................................................... 53 3.2.4 Đào tạo đội ngũ cán bộ nhân viên có năng lực đáp ứng hội nhập................... 53 3.3 CÁC GIẢI PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGÂN HÀNG....................................................... 53 3.3.1 Đối với các NHTM.......................................................................................... 53 3.3.2 Đối với NHNN................................................................................................. 55 3.4 MỘT SỐ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT HIỆU QUẢ TẠI CÁC NHTM................................... 57 3.4.1 Dự báo lãi suất................................................................................................. 58 3.4.2 Mô hình đo lường rủi ro lãi suất...................................................................... 58 3.4.3 Xây dựng chiến lược phòng ngừa rủi ro lãi suất dựa trên các công cụ tài chính phái sinh................................................................................................. 62 3.4.4 Những biện pháp nâng cao tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát, giám sát 62 rủi ro lãi suất ................................................................................................... KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.............................................................................. 64 KẾT LUẬN..................................................................................................... 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 66 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này do chính tôi thực hiện. Tất cả các thông tin, số liệu trích dẫn có nguồn gốc đáng tin cậy Tác giả ĐỒNG THANH NGỌC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ABB : Ngân hàng TMCP An Bình ACB : Ngân hàng TMCP Á Châu AGRI : Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam ALCO : Hội đồng quản lý TSN – TSC BCTC : Báo cáo tài chính BIDV : Ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt Nam CĐKT : Cân đối kế toán EAB : Ngân hàng TMCP Đông Á EIB : Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam HBB : Ngân hàng TMCP Nhà Hà Nội HDB : Ngân hàng TMCP Phát triển Nhà HCM LNH : Liên ngân hàng. MB : Ngân hàng TMCP Quân Đội NHNN : Ngân hàng Nhà nước NHTM : Ngân hàng Thương mại SCB : Ngân hàng TMCP Sài Gòn SEAB : Ngân hàng TMCP Đông Nam Á SGB : Ngân hàng TMCP Sài Gòn Công Thương STB : Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín TCB : Ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam TCKT : Tổ chức kinh tế TCTD : Tổ chức tín dụng TSC : Tài sản có TSN : Tài sản nợ VCB : Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam VIB : Ngân hàng TMCP Quốc Tế Việt Nam VP : Ngân hàng TMCP các doanh nghiệp ngoài quốc doanh DANH MỤC HÌNH VÀ BẢNG BIỂU Hình 1.1 Mô hình những rủi ro trong hoạt động kinh doanh của NHTM .................. 2 Hình 1.2 Các nghiệp vụ phòng ngừa rủi ro lãi suất ................................................. 10 Hình 1.3 Đồ thị biến động lãi suất và hợp đồng Caps ............................................. 16 Hình 1.4 Đồ thị biến động lãi suất và hợp đồng Floors........................................... 17 Hình 1.5 Đồ thị biến động lãi suất và hợp đồng Collars ......................................... 18 Hình 2.1 Đồ thị biến động lãi suất huy động năm 2007.......................................... 22 Hình 2.2 Đồ thị biến động lãi suất huy động năm 2008.......................................... 24 Hình 2.3 Đồ thị biến động lãi suất huy động năm 2009...................................... ... 26 Hình 2.4 Đồ thị biến động lãi suất huy động năm 2010...................................... ... 28 Bảng 2.1 Tỷ lệ (%) nguồn vốn vay LNH được sử dụng để đầu tư so với tổng tài sản của một số NHTM .................................................................................. ... 34 Bảng 2.2 Tốc độ tăng trưởng tín dụng tại một số NHTM .................................. ... 39 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài. Tự do hoá lãi suất là một trong những nội dung quan trọng của tự do hoá tài chính. Cơ chế lãi suất thoả thuận đã mở ra cho các NHTM những cơ hội cũng như những thách thức. Đứng trước những cơ hội cũng như những thách thức đó, hệ thống NHTM Việt Nam tỏ ra lúng túng trong hoạt động quản trị rủi ro và cụ thể là quản trị rủi ro lãi suất. Với thực trạng đó, tôi đã chọn đề tài: “Giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại Việt Nam” là đề tài tốt nghiệp, hy vọng có thể giúp các NHTM Việt Nam phát triển vững vàng trong thời kỳ hội nhập kinh tế thế giới. 2. Mục đích nghiên cứu. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm mục đích hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. Đề tài lấy quản trị rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của NHTM Việt Nam làm đối tượng nghiên cứu. Phạm vi nghiên cứu là toàn bộ hệ thống NHTM Việt Nam. 4. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là Phương pháp tổng hợp số liệu, phương pháp định lượng, phương pháp định tính, phương pháp phân tích, phương pháp đánh giá. Vận dụng các phương pháp trên bài viết đi sâu vào phân tích từng khía cạnh của vấn đề quản trị rủi ro lãi suất, phân tích các mô hình đo lường và các nghiệp vụ phòng ngừa rủi ro. Kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, luận văn đưa ra những giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam. 5. Kết cấu của luận văn. Để giải quyết nội dung của đề tài, ngoài lời mở đầu, kết luận, bố cục của luận văn bao gồm 3 phần chính sau: Chương 1: Rủi ro lãi suất và quản trị rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của NHTM. Chương 2: Thực trạng quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam. Chương 3: Giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam. Do hầu hết các NHTM Việt Nam chưa có sự quan tâm đúng mức đến việc Quản trị rủi ro lãi suất nên các mô hình quản trị hoặc không được xây dựng, hoặc chỉ được xây dựng một cách khái quát nên tôi không thể nêu chi tiết mô hình tham khảo, đánh giá chi tiết những mô hình đã được áp dụng. Mặc dù đề tài đã cố gắng phân tích để đưa ra những giải pháp khả thi nhằm hạn chế rủi ro lãi suất tại các NHTM nhưng lĩnh vực nghiên cứu của đề tài còn mới, đòi hỏi kiến thức thức sâu về lĩnh vực tài chính, tiền tệ, ngân hàng trong nền kinh tế thị trường. Vì vậy, luận văn chắc chắn sẽ không tránh khỏi những khiếm khuyết và sai sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô và các bạn. Tôi xin chân thành cảm ơn GS, TS. Nguyễn Thanh Tuyền - người hướng dẫn khoa học, các thầy cô và bạn bè đã giúp đỡ, hỗ trợ tận tình để tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. - 1 - CHƯƠNG 1: RỦI RO LÃI SUẤT VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM 1.1. RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NHTM 1.1.1. Khái niệm rủi ro lãi suất Rủi ro có thể xuất hiện trong mọi ngành, mọi lĩnh vực. Nó là một yếu tố khách quan nên con người không thể loại trừ được hết mà chỉ có thể hạn chế sự xuất hiện của chúng cũng như những thiệt hại do chúng gây ra. Có nhiều cách hiểu rủi ro khác nhau, có nhiều định nghĩa về rủi ro của các nhà kinh tế và các nhà kinh doanh. Thật khó có thể thâu tóm một định nghĩa về rủi ro chuẩn xác cho mọi môi trường kinh doanh cũng như mọi giai đoạn phát triển của kinh tế xã hội. Chính vì vậy có rất nhiều cách tiếp cận khác nhau về rủi ro, nhưng cách tiếp cận tốt nhất là xem rủi ro như là sự không may mắn, sự tổn thất mất mát, nguy hiểm bất ngờ xảy đến ngoài ý muốn hoặc điều không chắc chắn có thể xảy ra cho con người. Rủi ro trong kinh doanh Ngân hàng là những biến cố không mong đợi mà khi xảy ra sẽ dẫn đến sự tổn thất về tài sản của Ngân hàng, giảm sút lợi nhuận thực tế so với dự kiến hoặc phải bỏ ra thêm một khoản chi phí để có thể hoàn thành được một nghiệp vụ tài chính nhất định. Rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng của Ngân hàng là hai đại lượng đồng biến với nhau trong một phạm vi nhất định. Rủi ro lãi suất là khả năng Ngân hàng phải đối mặt với sự suy giảm Lợi nhuận hoặc những tổn thất về Tài sản ngoài dự kiến do sự biến động của Lãi suất. Rủi ro lãi suất là một trong những rủi ro đặc thù của các Ngân hàng thương mại, ảnh hưởng rất lớn đến thu nhập cũng như giá trị vốn chủ sở hữu của Ngân hàng vì thu nhập từ lãi và chi phí từ lãi là những nguồn thu và các khoản chi chủ yếu của các NHTM.