Luận văn Sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các trường trường trung học phổ thông huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGỌC THỊ MỴ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGỌC THỊ MỴ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị Mã số: 8140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỒNG VĂN QUÂN THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Đồng Văn Quân - giảng viên Khoa Giáo dục Chính trị - Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả Ngọc Thị Mỵ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN LỜI CẢM ƠN Để luận văn hoàn thành và được phép bảo vệ em đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị. Em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến: - Thầy giáo TS Đồng Văn Quân - người đã dành nhiều thời gian quý báu để hướng dẫn, góp ý, chia sẻ giúp em có định hướng đúng trong suốt thời gian thực hiện luận văn. - Các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý về mặt khoa học để em hoàn thiện luận văn được tốt hơn. - Các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Lý luận chính trị - đã giúp em có nền tảng kiến thức để thực hiện luận văn. - Trường THPT Thuận Thành số 1, trường THPT Thuận Thành số 2, trường THPT Thuận Thành số 3 đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm làm luận văn. Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp tôi hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả Ngọc Thị Mỵ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................................. v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ....................................................................................... vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ............................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 6. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 4 7. Kết cấu của đề tài ...................................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH TỈNH BẮC NINH ......................................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................ 5 1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ..................................................................... 5 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ...................................................................... 6 1.1.3. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu .................................................... 9 1.2. Cơ sở lý luận của việc sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học .............. 9 1.2.1. Một số khái niệm công cụ ................................................................................... 9 1.2.2. Đặc điểm của phương pháp dạy học bằng tình huống, ưu điểm, hạn chế, của phương pháp này .................................................................................................. 15 1.2.3. Các bước xây dựng và giải quyết tình huống ................................................... 17 1.3. Cơ sở thực tiễn của việc sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông huyện thuận thành tỉnh Bắc Ninh ..................................................................................................................... 19 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN 1.3.1. Vị trí, vai trò của môn GDCD ở trường THPT................................................. 19 1.3.2. Những hạn chế cần khắc phục để dạy tốt - học tốt môn GDCD ...................... 20 1.3.3. Cấu trúc và đặc điểm chương trình môn GDCD lớp 12 ................................... 22 1.3.4. Sự cần thiết phải sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Thuận thành tỉnh Bắc Ninh ...................... 24 Chương 2. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH ...................................... 27 2.1. Khái quát chung về các trường trung học phổ thông huyện thuận thành tỉnh Bắc Ninh ..................................................................................................................... 27 2.1.1. Đặc điểm tình hình chung về các trường trung học phổ thông huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ...................................................................................... 27 2.1.2. Đặc điểm học sinh các trường THPT huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh....... 32 2.1.3. Đặc điểm đội ngũ giáo viên dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ............................................................................ 34 2.2. Thực trạng dạy học và sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục Công dân lớp 12 ở các trường thpt huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ......... 36 2.2.1. Thực trạng của việc day học môn GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ............................................................................ 36 2.2.2. Thực trạng việc sử dụng phương pháp tình huống trong môn Giáo dục công dân chương trình lớp 12 ở các trường trung học phổ thông huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ................................................................................................... 39 2.3. Đề xuất qui trình sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn giáo dục công dân lớp 12 ở các trường Trung học phổ thông huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh .............................................................................................................. 45 2.3.1. Một số nguyên tắc cần đảm bảo trong việc sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân chương trình lớp 12 các trường trung học phổ thông huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ........................................... 45 2.3.2. Xây dựng quy trình sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân chương trình lớp 12 ở các trường trung học phổ thông huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ....................................................................................... 48 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN 2.3.3. Những điều kiện cần thiết để sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục Công dân chương trình lớp 12 ở các trường trung học phổ thông huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ................................................................... 98 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 57 Chương 3. THỰC NGHIỆM SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH TỈNH BẮC NINH ................................................................................................................. 59 3.1. Kế hoạch thực nghiệm ......................................................................................... 59 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm................................................................................ 59 3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm ..................................................................................... 59 3.1.3. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................ 60 3.1.4. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng .............................. 60 3.2. Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 64 3.2.1. Lựa chọn đơn vị kiến thức thực nghiệm ........................................................... 64 3.2.2. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm ..................................................... 65 3.2.3. Thiết kế giáo án thực nghiệm ........................................................................... 65 3.4. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................. 91 3.4.1. Các bước tiến hành thực nghiệm ...................................................................... 91 3.4.2. Đánh giá, kiểm tra, sau thực nghiệm ................................................................ 91 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 105 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 108 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Từ, ngữ đầy đủ 1 ĐC Đối chứng 2 GDCD Giáo dục công dân 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 NXB Nhà xuất bản 6 PP Phương pháp 7 PPDH Phương pháp dạy học 8 PPTH Phương pháp tình huống 9 TN Thực nghiệm 10 THPT Trung học phổ thông 11 KĐT Khu đô thị 12 CNTT Công nghệ thông tin 13 PPCT Phân phối chương trình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cơ sở vật chất của một số trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh năm học 2018-2019 .................................................................. 30 Bảng 2.2. Số lượng HS và GV ở một số trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh năm học 2018-2019 .......................................................... 30 Bảng 2.3. Trình độ học vấn của GV ở một số trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh năm học 2018-2019 .............................................. 31 Bảng 2.4. Số lượng GV dạy môn GDCD ở một số trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh năm học 2018- 2019 .................................. 34 Bảng 2.5. Mức độ vận dụng tình huống và các phương pháp dạy học khác ............ 40 Bảng 2.6. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi sử dụng PPTH trong dạy học GDCD chương trình lớp 12 ............................................................... 41 Bảng 2.7. Thái độ học tập môn GDCD của học sinh ............................................... 44 Bảng 3.1: Các lớp tham gia thực nghiệm ................................................................. 61 Bảng 3.2: Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận Thành số 1 .......................................................................... 61 Bảng 3.3. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN vàĐC ở các trường THPT Thuận Thành số 2 .............................................................. 62 Bảng 3.4: Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận Thành số 3 .......................................................................... 63 Bảng 3.5: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận Thành số 1 ................................................................................................ 92 Bảng 3.6: Điểm thi ọh c kỳ I của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận Thành số 1 ........ 93 Bảng 3.7: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận Thành số 2 ........ 94 Bảng 3.8: Điểm thi ọh c kỳ 1 của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận Thành số 2 ........... 94 Bảng 3.9: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận Thành số 3 ................................................................................................ 95 Bảng 3.10: Điểm thi hết học kỳ I của lớp ĐC và TN ở trường THPT Thuận Thành số 3 ................................................................................................ 96 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ3.1. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp ĐC và TN ở trường THPT Thuận Thành số 1 ..................................................................... 62 Biểu đồ 3.2. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận Thành số 2 ..................................................................... 63 Biểu đồ 3.3. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở các trường THPT Thuận Thành số 3.......................................................... 64 Biểu đồ 3.4. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận Thành số 1 ........................................................................................... 92 Biểu đồ3.5. Điểm thi học kỳ I của lớp TN và lớp ĐC trường THPT Thuận Thành số 1 ............................................................................................ 93 Biểu đồ3.6. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN vàĐC trường THPT Thuận Thành số 2 ............................................................................................ 94 Biểu đồ 3.7. Điểm thi học kỳ 1 của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận Thành số 2 .................................................................................. 95 Biểu đồ 3.8. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận Thành số 3 ............................................................................................ 96 Biểu đồ 3.9. Điểm thi hết học kỳ I của lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận Thành số 3 ............................................................................................ 97 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN