Luận văn Thị trường ngoại hối và quản lý ngoại hối Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM -------------------------- PHẠM THỊ HỒNG VÂN THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ QUẢN LÝ NGOẠI HỐI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2010 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM ---------------------------- PHẠM THỊ HỒNG VÂN THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ QUẢN LÝ NGOẠI HỐI VIỆT NAM Chuyên ngành : Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. LÊ THỊ KHOA NGUYÊN TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2010 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á CNY Nhân dân tệ EUR Đồng Euro FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài FII Đầu tư gián tiếp nước ngoài GDP Tổng sản phẩm quốc nội IMF Quỹ tiền tệ thế giới. NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng Thương mại NHTW Ngân hàng Trung ương NSNN Ngân sách Nhà nước ODA Hỗ trợ phát triển chính thức TCTD Tổ chức tín dụng USD Đô la Mỹ VND Việt Nam Đồng WTO Tổ chức thương mại thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 : Một số chỉ tiêu kinh tế của Trung Quốc thời kỳ năm 2000 -2009...................23 Bảng 2.1 : Một số chỉ tiêu kinh tế của Việt Nam trong thời kỳ từ năm 2000-2009..........30 Bảng 2.2 : Tình hình bội chi NSNN từ 2000 – 2009.........................................................35 Bảng 2.3 : Nguồn vốn ODA trong các thời kỳ..................................................................56 Bảng 2.4 : Hoạt động xuất nhập khẩu 7 tháng đầu năm 2010..........................................60 Bảng 2.5 : Giá trị xuất nhập khẩu dịch vụ 2005-2009 ......................................................60 DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ Hình 1.1 : Tổ chức thị trường ngoại hối ở Việt Nam..........................................................4 Hình 1.2: Tóm lược các yếu tố có thể tác động đến tỷ giá.. ................................................. 18 Hình 2.1 : Tổng đầu tư xã hội của Việt Nam giai đoạn 2000-2009..................................31 Hình 2.2 : Dự trữ ngoại hối quốc gia của Việt Nam giai đoạn 1999-2009.......................33 Hình 2.3 : Nợ công của Việt Nam từ giai đoạn 2005-2009 ..............................................35 Hình 2.4 : Tỷ lệ tăng trưởng của xuất nhập khẩu thời kỳ 1991-1998. ..............................40 Hình 2.5 : Tỷ giá hối đoái từ tháng 12/2007-12/2009.......................................................50 Hình 2.6 : Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) giai đoạn năm 1991-2009. .................55 Hình 2.7 : Lượng kiều hối về Việt Nam trong giai đoạn 1999-2009...............................57 Hình 2.8 : Kim ngạch xuất nhập khẩu và nhập siêu của Việt Nam 1999-2009................59 MỤC LỤC    Lời cam đoan Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu Danh mục các đồ thị Lời mở đầu CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ QUẢN LÝ NGOẠI HỐI. 1.1 Thị trường ngoại hối .........................................................................................1 1.1.1 Khái niệm ............................................................................................................1 1.1.2 Các thành phần tham gia thị trường ngoại hối. ...................................................1 1.1.3 Cấu trúc thị trường ngoại hối ............................................................................. 2 1.1.4 Các nghiệp vụ kinh doanh trên thị trường ngoại hối...........................................3 1.1.5 Tổ chức và hoạt động của thị trường ngoại hối Việt Nam..................................4 1.1.6 Vai trò của thị trường ngoại hối. .........................................................................4 1.1.7 Sự cần thiết phải quy định các hạn chế đối với giao dịch ngoại hối.................. 5 1.1.8 Tác động của chính phủ đối với tỷ giá hối đoái trên thị trường ngoại hối..........5 1.1.8.1 Tỷ giá hối đoái và tác động của tỷ giá hối đoái đến nền kinh tế .........................5 1.1.8.2 Can thiệp của chính phủ trong thị trường ngoại hối ...........................................9 1.1.8.3 Sự cần thiết phải can thiệp ...............................................................................10 1.1.8.4 Các phương pháp can thiệp của chính phủ .......................................................11 1.1.8.5 Lý thuyết Bộ ba bất khả thi trong điều hành chính sách tỷ giá.........................13 1.2 Quản lý ngoại hối............................................................................................ 15 1.2.1 Khái niệm về chính sách quản lý ngoại hối và quản lý ngoại hối ....................15 1.2.1.1 Chính sách quản lý ngoại hối ............................................................................15 1.2.1.2 Quản lý ngoại hối ..............................................................................................15 1.2.2 Mục đích quản lý ngoại hối...............................................................................16 1.2.3 Phạm vi quản lý ngoại hối.................................................................................16 1.2.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến nội dung quyết định quản lý ngoại hối của chính phủ. ....................................................................................................................17 1.2.5 Các công cụ của quản lý ngoại hối....................................................................19 1.2.5.1 Công cụ can thiệp gián tiếp. ..............................................................................19 1.2.5.2 Công cụ can thiệp trực tiếp................................................................................21 1.3 Tác động của chính sách quản lý ngoại hối và thị trường ngoại hối đến nền kinh tế........................................................................................................21 1.3.1 Tác động của thị trường ngoại hối đến nền kinh tế. .........................................21 1.3.2 Tác động của chính sách ngoại hối đến nền kinh tế..........................................22 1.4 Kinh nghiệp quản lý ngoại hối ở một số nước. .............................................22 1.4.1 Chính sách ngoại hối ở Trung quốc. .................................................................22 1.4.2 Chính sách ngoại hối ở Thái Lan. .....................................................................27 1.4.3 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. .................................................................28 Kết luận chương 1. ............................................................................................................29 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM VÀ QUẢN LÝ NGOẠI HỐI TỪ NĂM 1986 ĐẾN NAY 2.1 Khái quát sơ lược về tình hình kinh tế - tài chính của Việt Nam giai đoạn 2000-2009 ...............................................................................................30 2.2 Thực trạng thị trường ngoại hối và quản lý ngoại hối chính phủ trong thời gian qua. ...................................................................................................36 2.2.1 Thực trạng thị trường ngoại hối ....................................................................37 2.2.1.1 Giai đoạn từ năm 1986 – 1990 ..........................................................................37 2.2.1.2 Giai đoạn từ năm 1991 đến nay....................................................................... 37 2.2.2 Quản lý ngoại hối.............................................................................................44 2.2.2.1 Giai đoạn từ năm 1986 – 1990 ..........................................................................44 2.2.2.2 Giai đoạn từ năm 1991 đến nay....................................................................... 45 2.2.2.3 Đánh giá hoạt động quản lý ngoại hối trên thị trường ngoại tệ trong thời gian qua .............................................................................................................61 Kết luận chương 2 .............................................................................................................63 70 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NGOẠI HỐI TRONG GIAI ĐOẠN HỘI NHẬP. 3.1 Định hướng quản lý ngoại hối trong thời gian tới....................................... 64 3.2 Những thách thức đối với quản lý ngoại hối trong bối cảnh hội nhập...... 65 3.2.1 Hoạt động đầu cơ tích trữ, buôn lậu vàng - ngoại tệ trên thị trường chợ đen ...65 3.2.2 Những tác động từ tự do hóa giao dịch vốn ......................................................65 3.2.3 Kiểm soát tổng lượng tiền trong lưu thông. ..................................................... 66 3.3 Các kiến nghị, giải pháp quản lý ngoại hối trên thị trường trong giai đoạn hội nhập...................................................................................................66 3.3.1 Hoàn thiện cơ chế quản lý thị trường ngoại hối. ..........................................67 3.3.1.1 Tập trung ngoại tệ vào ngân hàng. ....................................................................68 3.3.1.2 Thay đổi cơ chế quản lý ngoại tệ đối với tầng lớp dân cư là người cư trú. ......69 3.3.1.3 Hạn chế tín dụng ngoại tệ..................................................................................69 3.3.1.4 Quản lý lãi suất ngoại tệ. .................................................................................70 3.3.1.5 Tập hợp nguồn ngoại tệ dự trữ về cho một đầu mối duy nhất quản lý là NHNN. ..............................................................................................................70 3.3.2 Tăng cường công tác quản lý ngoại hối.........................................................71 3.3.3 Nâng cao tính chuyển đổi của VND, khắc phục tình trạng đô la hóa nền kinh tế ...............................................................................................................72 3.3.4 Nâng cao nhiệm vụ phòng, chống rửa tiền. ..................................................73 3.3.5 Cơ chế thông tin công khai, minh bạch: .......................................................74 3.3.6 Phát triển các sản phẩm phái sinh. ..............................................................74 3.3.7 Thúc đẩy thu hút và quản lý ngoại tệ. ...........................................................76 3.3.7.1 Đẩy mạnh kênh tín dụng thương mại, nhập khẩu trả chậm. .............................76 3.3.7.2 Khuyến khích xuất khẩu, kiểm soát nhập siêu..................................................77 3.3.7.3 Đẩy mạnh thu hút nguồn vốn ngoại . ...............................................................78 3.3.7.4 Kiểm soát luồng vốn ngoại. .............................................................................80 3.3.8 Các kiến nghị khác ..........................................................................................82 Kết luận chương 3............................................................................................................. 82 Kết luận Tài liệu tham khảo Phụ lục LỜI MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Chính sách quản lý ngoại hối đóng vai trò rất quan trọng trong việc định hướng phát triển thị trường ngoại hối. Tuy nhiên, tự bản thân chính sách không thể thực thi được nếu không có sự giám sát, quản lý, kiểm tra của chính phủ. Trong giai đoạn hiện nay, nền kinh tế hội nhập toàn cầu, thị trường ngoại hối là nơi bị tác động nhiều nhất bởi các yếu tố bên ngoài, làm cho hoạt động quản lý ngoại hối càng khó khăn và phức tạp hơn. Nền kinh tế nước ta đang trong quá trình đổi mới, cần 1 lượng vốn đầu tư lớn mà khả năng tiết kiệm trong nước còn hạn chế thì việc tận dụng được nguồn vốn bên ngoài để đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội là cơ hội tốt. Trong thời gian qua, sau khi thực hiện tự do hóa các giao dịch vãng lãi và tự do hóa 1 phần các giao dịch vốn thì Việt Nam đã thu hút được 1 lượng vốn lớn, bù đắp những thiếu hụt của nguồn cung vốn trong nước, mang lại những động lực mới thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đặc biệt là nguồn vốn này đã giải quyết phần lớn nhu cầu ngoại tệ của nền kinh tế nước ta, cũng như cải thiện cán cân thanh toán quốc tế. Bên cạnh những lợi ích mang lại thì các dòng vốn này cũng gây ra nhiều tác động bất lợi chính sách tiền tệ. Ngoài ra, tình trạng đô la hóa nền kinh tế của nước ta cao cũng gây ra những khó khăn, bất ổn đối với thị trường ngoại hối, ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế. Vì vậy, rất cần phải có sự quản lý hoạt động ngoại hối, điều tiết thị trường ngoại hối để hạn chế những tác động tiêu cực đến nền kinh tế, đồng thời hỗ trợ cho chính sách tiền tệ trong từng thời kỳ Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu: “Thị trường ngoại hối và quản lý ngoại hối Việt Nam” 2. Mục tiêu nghiên cứu. Đề tài tập trung nghiên cứu một số vấn đề của thị trường ngoại hối và quản lý ngoại hối của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, bao gồm: Nghiên cứu lý luận chung về thị trường ngoại hối, chính sách ngoại hối, hoạt động quản lý ngoại hối và quan sát kinh nghiệm quản lý ngoại hối của một số nước. Tìm hiểu thị trường ngoại hối Việt Nam và hoạt động quản lý ngoại hối của chính phủ trong thời gian vừa qua. Qua đó, nhận định, đánh giá những thành công của quản lý ngoại hối, cũng như nêu ra những bất cập trong quản lý ngoại hối cần phải hoàn thiện. Nội dung nữa là giải pháp về quản lý ngoại hối trong việc giải quyết một số các vấn đề của thị trường ngoại hối hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. - Đối tượng nghiên cứu : Lý luận và thực tiễn về thị trường ngoại hối và hoạt động quản lý ngoại hối của Việt Nam trong giại đoạn hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu : Thị trường ngoại hối Việt Nam trong giai đoạn nền kinh tế mở cửa hội nhập kinh tế toàn cầu từ năm 1986 đến nay. 4. Phương pháp nghiên cứu. - Luận văn sử dụng các phương pháp: phân tích các số liệu thực tế, so sánh tương quan và tổng hợp dữ liệu. Phân tích và đánh giá trong bài dựa trên sự hiểu biết của bản thân và tham khảo các nghiên cứu của các chuyên gia kinh tế. - Viết đề tài này tác giả sử dụng hệ thống cơ sở dữ liệu thứ cấp mà tác giả đã thu thập, tổng hợp và đã được xử lý theo yêu cầu của từng chuyên mục của luận văn. - Dữ liệu được thu thập, tập hợp từ các báo cáo chuyên ngành, báo cáo thường niên của các cơ quan hữu quan Việt Nam và các tổ chức tài chính quốc tế; các tạp chí chuyên ngành uy tín như : Tạp chí ngân hàng, Thời báo kinh tế, ; Và các cổng thông tin điện tử của các cơ quan nhà nước bao gồm NHNN, Hiệp hội ngân hàng Việt Nam, Tổng cục Thống kê, 5. Nội dung đề tài. Luận văn gồm 3 chương : - Chương 1 : Tổng quan về thị trường ngoại hối và quản lý ngoại hối - Chương 2 : Thực trạng thị trường ngoại hối Việt nam và quản lý ngoại hối từ năm 1986 đến nay. - Chương 3 : Giải pháp quản lý ngoại hối trong quá trình hội nhập.