Luận văn Thu thập tư liệu tiếng Xinh Mun – ngôn ngữ mai một ở Việt Nam

` ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––––––– HOÀNG ĐỨC HUYÊN THU THẬP TƯ LIỆU TIẾNG XINH MUN – NGÔN NGỮ MAI MỘT Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM THÁI NGUYÊN - 2019 ` ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG ĐỨC HUYÊN THU THẬP TƯ LIỆU TIẾNG XINH MUN – NGÔN NGỮ MAI MỘT Ở VIỆT NAM Ngành: Ngôn ngữ Việt Nam Mã số: 8.22.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Văn Lợi THÁI NGUYÊN - 2019 ` LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả đưa ra là hoàn toàn trung thực. Những kết luận khoa học nêu trong luận văn chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Nếu phát hiện có sự gian lận, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung luận văn của mình. Tác giả luận văn Hoàng Đức Huyên Xác nhận của khoa chuyên môn Xác nhận của người hướng dẫn GS.TS Nguyễn Văn Lợi i ` LỜI CẢM ƠN Hoàn thành đề tài luận văn tốt nghiệp này, đầu tiên em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến GS.TS Nguyễn Văn Lợi đã nhiệt tình, tận tâm hướng dẫn em trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài luận văn tốt nghiệp. Em xin gửi lời cảm ơn đến thầy, cô giáo Bộ môn Ngôn ngữ, Khoa Ngữ văn, Phòng Đào tạo (Bộ phận Sau đại học) đã tạo điều kiện tốt nhất cho em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên. Em xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, các anh chị em, bạn bè lớp Ngôn ngữ Việt Nam K25 đã nhiệt tình giúp đỡ và ủng hộ, động viên em trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Do thời gian có hạn và kinh nghiệm nghiên cứu khoa học còn chưa nhiều nên nghiên cứu vẫn còn nhiều điểm chưa được hoàn chỉnh, vì vậy, em rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cô. Em xin chân thành cảm ơn. Tác giả luận văn Hoàng ứĐ c Huyên ii ` MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..............................................................................iv DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... v DANH MỤC HÌNH ẢNH ......................................................................................... viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ .............................................................................................. vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................................ 5 1.1. Ngôn ngữ có nguy cơ tiêu vong .......................................................................... 5 1.1.1. Tình hình ngôn ngữ mai một trên thế giới ................................................... 5 1.1.2. Tình hình ngôn ngữ mai một ở Việt Nam .................................................... 7 1.2. Tư liệu hóa ngôn ngữ (Language Documentation) ............................................. 9 1.2.1. Thu thập tư liệu ngữ âm – từ vựng ............................................................. 11 1.2.1.1. Ngữ âm học và âm vị học .................................................................... 11 1.2.1.2. Nguyên âm, phụ âm và thanh điệu ...................................................... 12 1.2.1.3. Các bước thu thập tư liệu ngữ âm – từ vựng ....................................... 13 1.2.2. Thu thập tư liệu ngữ pháp .......................................................................... 16 1.2.2.1. Ngữ pháp, ngữ pháp học và các khái niệm liên quan .......................... 16 1.2.2.2. Các bước thu thập tư liệu ngữ pháp ..................................................... 19 1.2.3. Xử lí và phân tích tư liệu ............................................................................ 20 1.2.4. Thu thập tư liệu ngôn ngữ học xã hội ........................................................ 23 1.3. Khái quát về dân tộc Xinh Mun và tiếng Xinh Mun ......................................... 25 1.3.1 Khái quát về dân tộc Xinh Mun .................................................................. 25 1.3.2. Tiếng Xinh Mun ......................................................................................... 28 iii ` 1.3.3. Tình hình nghiên cứu ngôn ngữ Xinh Mun ................................................ 29 * Tiểu kết chương 1 .................................................................................................. 31 Chương 2: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC TIẾNG XINH MUN Ở VIỆT NAM 32 2.1. Đặc điểm ngữ âm tiếng Xinh Mun .................................................................... 32 2.1.1. Cấu trúc của từ âm vị học tiếng Xinh Mun ................................................ 32 2.1.2. Phụ âm tiếng Xinh Mun ............................................................................. 34 2.1.2.1. Phụ âm đầu .......................................................................................... 34 2.1.2.2. Phụ âm cuối ......................................................................................... 41 2.1.3. Nguyên âm tiếng Xinh Mun ....................................................................... 44 2.1.4. Thanh điệu tiếng Xinh Mun ....................................................................... 50 2.2. Đặc điểm từ vựng tiếng Xinh Mun ................................................................... 52 2.3. Đặc điểm ngữ pháp tiếng Xinh Mun ................................................................. 53 2.3.1. Câu đơn ...................................................................................................... 53 2.3.2. Câu phức ..................................................................................................... 55 2.3.3. Câu theo mục đích phát ngôn ..................................................................... 56 2.3.3.1. Câu hỏi ................................................................................................. 56 2.3.3.2. Câu cầu khiến ...................................................................................... 57 2.3.3.3. Câu cảm thán ....................................................................................... 57 * Tiểu kết chương 2 .................................................................................................. 57 Chương 3: TÌNH HÌNH SỬ DỤNG NGÔN NGỮ Ở CỘNG ĐỒNG XINH MUN Ở VIỆT NAM .................................................................................................................. 59 3.1. Đối tượng khảo sát ............................................................................................ 59 3.2. Khả năng giao tiếp ngôn ngữ của người Xinh Mun .......................................... 61 3.2.1. Khả năng sử dụng ngôn ngữ của người Xinh Mun .................................... 61 3.2.2 Phạm vi sử dụng ngôn ngữ của người Xinh Mun ....................................... 62 3.3. Thực trạng truyền thừa ngôn ngữ của người Xinh Mun ................................... 67 3.3.1. Sự truyền thừa tiếng mẹ đẻ ......................................................................... 67 3.3.2. Dạy học ngôn ngữ khác ở người Xinh Mun ............................................... 69 iv ` 3.4. Thái độ ngôn ngữ của người Xinh Mun ............................................................ 70 3.5. Nguyện vọng về phạm vi giao tiếp ngôn ngữ của người Xinh Mun ................ 72 * Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 75 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 79 v ` DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Kí hiệu Ý nghĩa Ví dụ CTV cộng tác viên DTTS dân tộc thiểu số CN chủ ngữ VN vị ngữ TN trạng ngữ ÂTP âm tiết phụ ÂTC âm tiết chính [ ] phiên âm ngữ âm học [daŋ], [hɔt] / / phiên âm âm vị học /h/, /ŋ/, /ʔ/ viiv ` DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Bảng phiên âm quốc tế IPA năm 2015 ....................................................... 14 Bảng 2.1 Hệ thống phụ âm đầu tiếng Xinh Mun theo T. Pogibenko .......................... 34 Bảng 2.2 Hệ thống phụ âm cuối tiếng Xinh Mun theo T. Pogibenko ......................... 41 Bảng 2.3 Hệ thống nguyên âm tiếng Xinh Mun theo T. Pogibenko ........................... 45 Bảng 3.1: Khảo sát trình độ học vấn phân theo nghề nghiệp tìm hiểu thái độ ngôn ngữ ... 60 Bảng 3.2: Khảo sát trình độ học vấn phân theo nghề nghiệp tìm hiểu tình hình sử dụng ngôn ngữ ............................................................................................................. 60 Bảng 3.3: Khảo sát khả năng ngôn ngữ của người Xinh Mun theo độ tuổi ............... 61 Bảng 3.4: Khảo sát thực trạng truyền thừa ngôn ngữ Xinh Mun theo độ tuổi ........... 67 Bảng 3.5: Khảo sát hình thức dạy tiếng dân tộc mình ................................................ 67 Bảng 3.6: Khảo sát dạy tiếng dân tộc mình cho thế hệ sau ........................................ 68 Bảng 3.7: Khảo sát thực trạng truyền thừa ngôn ngữ khác theo độ tuổi .................... 69 Bảng 3.8: Khảo sát thái độ của người dân tộc Xinh Mun đối với tiếng mẹ đẻ ........... 71 Bảng 3.9: Khảo sát nguyện vọng về phạm vi giao tiếp của người Xinh Mun ............ 72 viiv ` DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 1.1 Máy ghi âm zoom h2n ................................................................................. 16 Hình 1.2: Các thông số âm học của các từ (âm tiết) tiếng Xinh Mun được phân tích bằng chương trình Speech Analyzer (SA) ................................................................... 21 Hình 1.3: Các thông số âm học của thanh điệu tiếng Xinh Mun bằng chương trình WIN CECIL ................................................................................................................. 22 Hình 1.4: Các thông số âm học của từ (âm tiết) tiếng Xinh Mun được phân tích bằng chương trình PRAAT ................................................................................................... 23 Hình 2.1: Sóng âm, cường độ, trọng âm, cấu trúc formant âm tiết “trời” – [kɤ32 tul32] ...................................................................................................................................... 33 Hình 2.2: Sóng âm, cường độ, trọng âm, từ “nhẹ” – [hɤ32 zar35] .............................. 34 Hình 2.3: Sóng âm, cường độ, cao độ, thanh phổ của âm tiết /ɓɤ32/ (lá) .................... 37 Hình 2.4: Sóng âm, cường độ, cao độ, thanh phổ của âm tiết /ɗɔi̯ 32/ (bát) ................. 38 Hình 2.5: Sóng âm, diễn tiến formant, cường độ của âm tiết [zieŋ32] (nhà) ............. 47 Hình 2.6: Sóng âm, diễn tiến formant, cường độ của âm tiết [lɯɤŋ32] (vàng) ........... 48 Hình 2.7: Sóng âm, diễn tiến formant, cường độ của âm tiết [suon32] (vườn) ........... 49 viiivi