Luận văn Thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ NGỌC AN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI DÂN DI CƯ TỰ DO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SỸ CHÍNH SÁCH CÔNG ĐẮK LẮK, 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ NGỌC AN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI DÂN DI CƯ TỰ DO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SỸ CHÍNH SÁCH CÔNG Chuyên ngành: CHÍNH SÁCH CÔNG Mã số: 834.04.02 LUẬN VĂN THẠC SỸ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : TS. NGUYỄN DUY THỤY ĐẮK LẮK, 2019 LỜI CẢM ƠN Sau quá trình học tập tại Khoa Chính sách công, Học viện Khoa học Xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, cùng với việc hoàn thành Luận văn. Với lòng biết ơn chân thành nhất cho phép tôi được gửi lời cảm ơn đến Ban lãnh đạo, các thầy, cô giảng viên, cán bộ các phòng, ban chức năng của Học viện đã giúp đỡ tôi hoàn thành khoá học và hoàn thành xuất sắc luận văn này. Đặc biệt cho tôi gửi lời cảm ơn sâu sắc và chân thành nhất đến TS Nguyễn Duy Thụy đã dành nhiều thời gian tâm huyết và tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Đồng thời tôi cũng xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo, cán bộ, công chức Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Đắk Lắk và các đồng nghiệp đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Đắk Lắk, tháng 8 năm 2019 Người thực hiện Lê Thị Ngọc An LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn “Thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” là công trình nghiên cứu của tôi. Các nội dung nghiên cứu và kết quả được trình bày trong luận văn là trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực, trên cùng địa bàn. Tác giả luận văn Lê Thị Ngọc An MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................. i LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ...................................................................................................................... iii MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài luận văn ................................................................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn ....................................................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................... 4 3.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................................. 4 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................................. 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................................... 4 4.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................................................ 4 4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................................... 5 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 5 5.1. Phương pháp luận ...................................................................................................................... 5 5.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................................... 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ........................................................................................ 5 7. Kết cấu của luận văn .......................................................................................................................... 6 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI DÂN DI CƯ TỰ DO ...................................................................................................................... 7 1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................................................ 7 1.1.1. Chính sách công ...................................................................................................................... 7 1.1.2. Di cư, di cư tự do, dân di cư tự do ........................................................................................ 8 1.1.3. Thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ................................................................... 13 1.2. Sự cần thiết phải thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ................................................ 15 1.2.1. Góp phần ổn định và phát triển xã hội ............................................................................... 15 1.2.2. Góp phần ổn định và phát triển kinh tế .............................................................................. 17 1.2.3. Góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của dân di cư tự do ...................................... 18 1.2.4. Góp phần quản lý dân cư thống nhất, đảm bảo an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội...................................................................................................................................................... 20 1.3. Nội dung thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ............................................................. 21 1.3.1. Xây dựng và tổ chức thực hiện chiến lược, chương trình, dự án bình ổn dân di cư tự do .................................................................................................................................................. 21 1.3.2. Xây dựng hệ thống chính sách đối với dân di cư tự do ..................................................... 21 1.3.3. Xây dựng và tổ chức thực hiện hệ thống văn bản thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do......................................................................................................................................... 23 1.3.4. Xây dựng và kiện toàn tổ chức bộ máy để thực hiện chính sách về hoạt động di dân .. 24 1.3.5. Xây dựng đội ngũ cán bộ thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ......................... 25 1.3.6. Huy động các nguồn lực cho việc thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ........... 25 1.3.7. Tổng kết, giám sát, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ........................................................................................................................... 26 1.4. Kinh nghiệm của một số tỉnh về thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ..................... 27 1.4.1. Kinh nghiệm của tỉnh Lâm Đồng ........................................................................................ 27 1.4.2. Kinh nghiệm của tỉnh Cà Mau ............................................................................................ 29 1.4.3. Kinh nghiệm của tỉnh Đắk Nông ......................................................................................... 30 Chương 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI DÂN DI CƯ TỰ DO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK............................................................... 33 2.1. Khái quát chung về tỉnh Đắk Lắk ................................................................................................ 33 2.1.1. Về vị trí địa lý và đặc điểm tự nhiên ................................................................................... 33 2.1.2. Về kinh tế ............................................................................................................................... 34 2.1.3. Về văn hóa - xã hội và an ninh quốc phòng ....................................................................... 35 2.1.4. Khái quát về thực trạng dân số của tỉnh Đắk Lắk ............................................................. 39 2.1.5. Đặc điểm dân di cư tự do của tỉnh Đắk Lắk ...................................................................... 40 2.1.6. Thực trạng đời sống, sản xuất của các hộ dân di cư tự do ............................................... 43 2.2. Tình hình thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ............... 43 2.3.1. Thực trạng xây dựng và tổ chức thực hiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đối với dân di cư tự do .................................................................................................................... 47 2.2.2. Thực trạng xây dựng và tổ chức thực hiện hệ thống chính sách đối với dân di cư tự do ....................................................................................................................................................... 49 2.2.3. Thực trạng xây dựng và kiện toàn tổ chức bộ máy quản lý thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ........................................................................................................................... 52 2.2.4. Thực trạng xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ............................................................................................................................................. 52 2.2.5. Thực trạng huy động các nguồn lực từ 2010 đến 2017 thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ................................................................................................................................. 53 2.2.6. Thực trạng thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong công tác thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do .......................................................................................................... 54 2.3. Nhận xét về thực trạng thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ................................................................................................................................................. 55 2.3.1. Những kết quả đạt được trong thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do................ 55 2.3.2. Những hạn chế trong thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ............................... 56 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ....................................................................................................................................................... 58 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI DÂN DI CƯ TỰ DO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK ........................................ 60 3.1. Quan điểm và định hướng ổn định đời sống dân di cư tự do trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ....... 60 3.1.1. Quan điểm của Đảng và chính sách của Nhà nước về vấn đề dân di cư tự do .............. 60 3.1.2 Quan điểm phương hướng thực hiện của tỉnh Đắk Lắk .................................................... 63 3.2. Một số giải pháp thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ......................................................................................................................................................... 66 3.2.1. Tuyên truyền, giáo dục nhằm thuyết phục để người dân thay đổi nhận thức về vấn đề di cư tự do ................................................................................................................................... 66 3.2.2. Xây dựng kế hoạch thực hiện chính sách đối với di dân .................................................. 67 3.2.3. Đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao nghiệp vụ, kỹ năng tư vấn cho đội ngũ cán bộ quản lý dân di cư tự do ............................................................................................................................. 67 3.2.4. Tăng cường và tổ chức thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm trong thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do ................................................................................................ 68 3.2.5. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể: .................................... 68 3.3. Một số kiến nghị ........................................................................................................................... 69 3.3.1. Đối với Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương ............................................................ 69 3.3.2. Đối với địa phương có dân di cư đi và đến ........................................................................ 73 KẾT LUẬN.................................................................................................................... 78 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT PGS.TS Phó Giáo sư. Tiến sỹ WWF Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên DCTD Di cư tự do NSTW Ngân sách Trung ương NSĐP Ngân sách địa phương ha Héc ta m Mét m3 Mét khối km Kí lô mét km2 Kí lô mét vuông KH Kế hoạch 0C Độ C Sổ tạm trú dài hạn (không xác định thời hạn) ở một tỉnh hoặc thành phố KT3 trực thuộc Trung ương khác với nơi đăng ký thường trú Tp Thành phố HCM Hồ Chí Minh GKDP tổng sản phẩm tính trên phạm vi một tỉnh % Phần trăm MW Megawatt THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phố thông MTTQ Mặt trận Tổ quốc MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Con người sinh ra có nhu cầu tồn tại và phát triển. Bởi vậy con người luôn có nhu cầu di chuyển từ địa điểm này đến địa điểm khác với mục đích tìm đến những nơi thích hợp hơn cho sự sinh tồn. Di cư là một quy luật phổ biến diễn ra ở tất cả các nước với nhiều phương thức khác nhau, tùy thuộc vào mỗi thời kỳ và đặc điểm địa lý kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Di dân thể hiện sự tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia trước những thách thức của cuộc sống và có ý nghĩa quan trọng trong việc phân công lao động trên lãnh thổ [16]. Ở những quốc gia khác nhau, trong những giai đoạn lịch sử khác nhau, cường độ và phương thức di dân cũng khác nhau. Ở Việt Nam, tính đến cuối thập kỷ 90, theo thống kê chính thức thì số hộ di chuyển nội địa tự phát là 280 nghìn hộ với tổng số 1,33 triệu khẩu, chủ yếu đến vùng Tây Nguyên, Đông Nam bộ. Còn ở các tỉnh miền núi phía Bắc ước tính đã có trên 26.000 đồng bào dân tộc tham gia vào quá trình di chuyển tự phát. Nhu cầu du canh, du cư của đồng bào dân tộc chủ yếu là do thiếu đất sản xuất lương thực và khan hiếm nguồn nước. So với di dân đến nông thôn, di chuyển dân số ra thành thị đa dạng hơn về thể loại. Mặc dù khó ước tính được chính xác quy mô của dòng di cư này song số người di dân ra đô thị đã lên đến hàng triệu khẩu, tập trung ở các thành phố lớn. Đắk Lắk là tỉnh có quỹ đất đỏ bazan chiếm khoảng 36% tổng diện tích tự nhiên, phù hợp để phát triển kinh tế nông, lâm nghiệp với nhiều loại cây công nghiệp dài ngày như cà phê, tiêu, cao su có giá trị kinh tế cao. Vì vậy, trong thời gian qua, ngoài việc tiếp nhận hàng chục nghìn hộ dân từ các tỉnh khác đến xây dựng vùng kinh tế mới theo kế hoạch của Nhà nước thì Đắk Lắk cũng là nơi thu hút mạnh mẽ các luồng dân di cư tự do trong toàn quốc đến sinh sống và lập nghiệp tạo nên một địa phương có nhiều biến động trong thời kỳ đổi mới. Để thực hiện đồng bộ các giải pháp bố trí giữ dân, ổn định dân cư, đặc biệt là giải pháp an sinh xã hội nhằm ổn định đời sống của người dân di cư. Tiếp nối kết quả nghiên cứu trước đó, 1 xuất phát từ nhu cầu thực tế, tôi chọn đề tài nghiên cứu làm luận văn tốt nghiệp khóa học thạc sĩ chính sách công “Thực hiện chính sách đối với dân di cư tự do trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk”. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Liên quan đến vấn đề di cư tự do ở nước ta đã thu hút sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều cấp, nhiều ngành và theo những mục đích khác nhau như: Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc Hội; Ủy ban quốc gia Dân số - Kế hoạch hóa gia đình; Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam, một số công trình nghiên cứu đã được công bố và nổi bật: + Nhóm nghiên cứu về chính sách đối với dân di cư tự do trong phạm vi cả nước Đề tài cấp Bộ của nhóm cán bộ nghiên cứu Viện Dân tộc học, Viện Khoa học xã hội Việt Nam “Di dân tự phát của các dân tộc thiểu số từ miền núi phía Bắc vào Tây Nguyên” (1990) do PGS. TS. Khổng Diễn làm chủ nhiệm, trong đó, trên cơ sở làm sáng tỏ thực trạng kinh tế - xã hội và môi trường của các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc ở nơi xuất cư, phân tích những tác động tích cực và tiêu cực của di dân tự phát đến kinh tế, xã hội, môi trường Tây Nguyên cùng với đó là những kiến nghị, giải pháp góp phần giải quyết vấn đề di dân ở vùng lãnh thổ này. Tác giả Nguyễn Hữu Tiến có đề tài nghiên cứu cấp Bộ về “Điều tra cơ bản và xác định các giải pháp giải quyết tình trạng di cư tự do đến Tây Nguyên và một số tỉnh khác” (1996). Đề tài đã đánh giá tổng quan tình hình dân di cư tự do tại 4 tỉnh có dân đi (Cao Bằng, Lạng Sơn, Lai Châu và Nghệ An), 6 tỉnh có dân đến (Bình Thuận, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Sông Bé (cũ), Lâm đồng, Đắk Lắk (cũ), xác định nguyên nhân di cư tự do và đề xuất các giải pháp giải quyết tình hình dân di cư tự do vào Tây Nguyên và các tỉnh khác. Nhóm nghiên cứu Nguyễn Mạnh Tiến, Nguyễn Ngọc Quế, Ngụ Văn Hải, Phạm Minh Trí thuộc Viện Kinh tế nông nghiệp có dự án “Phân tích đa biến các dự án di dân có tổ chức ở Việt Nam từ năm 1991 đến nay” (Multivariate Analysis of 2