Luận văn Thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp tại huyện Quế Sơn tỉnh Quảng Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THẾ QUANG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGHỀ PHI NÔNG NGHIỆP TẠI HUYỆN QUẾ SƠN TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THẾ QUANG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGHỀ PHI NÔNG NGHIỆP TẠI HUYỆN QUẾ SƠN TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Chính sách công Mã số : 8 34 04 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LƯƠNG THỊ THU HẰNG HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình do tôi tự nghiên cứu; các số liệu trong Luận văn có cơ sở rõ ràng và trung thực. Kết luận của Luận văn chưa từng được công bố trong các công trình khác, Tác giả luận văn NGUYỄN THẾ QUANG MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGHỀ PHI NÔNG NGHIỆP ........................................................................................................... 8 1.1 Khái niệm, ý nghĩa và tầm quan trọng của việc thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp ................................................................................ 8 1.2. Tổ chức thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp .............. 16 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp ...................................................................................... 20 1.4. Kinh nghiệm của một số địa phương về thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp và bài học rút ra có thể áp dụng vào huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam. ............................................................................................. 23 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGHỀ PHI NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUẾ SƠN, TỈNH QUẢNG NAM .......................................................................... 32 2.1 Thông tin chung về huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam ............................. 32 2.2 Thực trạng thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp tại huyện Quế Sơn ........................................................................................................... 33 2.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp tại huyện Quế Sơn ............................................................................... 45 2.4 Đánh giá việc thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp tại huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam ................................................................... 46 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY TỔ CHỨC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGHỀ PHI NÔNG NGHIỆP HIỆU QUẢ VÀ BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUẾ SƠN, TỈNH QUẢNG NAM GIAI ĐOẠN 2020 - 2030 ......................................................................................... 52 3.1 Quan điểm và định hướng phát triển nghề phi nông nghiệp tại huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam ...................................................................................... 52 3.2 Giải pháp thúc đẩy thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp hiệu quả và bền vững tại huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam ........................... 55 KẾT LUẬN .................................................................................................... 64 TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ CNH-HĐH Công nghiệp hóa- hiện đại hóa ĐTN Đào tạo nghề HĐND Hội đồng Nhân dân LĐNT Lao động nông thôn LĐTB&XH Lao động thương binh và xã hội KT – XH Kinh tế xã hội NTM Nông thôn mới UBND Ủy ban Nhân dân UBMTTQ Uỷ ban mặt trận tổ quốc GDNN Giáo dục nghề nghiệp DANH MỤC CÁC HỘP Số hiệu Tên hộp Trang hộp 1.1 Ngành nghề phi nông nghiệp nông hộ tại Bắc Ninh 25 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngành nghề phi nông nghiệp là một cấu phần quan trọng trong cơ cấu nền kinh tế, tạo việc làm, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân, nhất là ở khu vực nông thôn. Các ngành nghề phi nông nghiệp như dịch vụ ẩm thực, nghề may công nghiệp hay thủ công mỹ nghệ sản xuất mây tre đan đã mở ra nhiều những cơ hội nghề nghiệp, tăng thu nhập cho người người lao động, đặc biệt là người nông dân trong bối cảnh mới, bối cảnh chuyển đổi kinh tế, xã hội khu vực nông thôn. Theo thống kê từ Tổng cục Quản lý đất, Bộ Tài nguyên và Môi trường (Bộ TN&MT), bình quân mỗi năm đất nông nghiệp giảm gần 100 nghìn hécta và số lao động nông nghiệp chuyển đổi ngành nghề khoảng 400 ngàn người (Bộ TN&MT, 2018). Trong bối cảnh đô thị hoá nông thôn, một bộ phận nông dân bị giảm thu nhập từ canh tác nông nghiệp do thu hồi đất, hoặc thu hẹp diện tích canh tác. Để tăng thu nhập, phát triển và tiếp thu các ngành nghề phi nông nghiệp chính là sự lựa chọn phù hợp, hiệu quả cho người lao động khu vực nông thôn. Trong chiến lược phát triển kinh tế, xã hội đến năm 2025 nhằm cải thiện đời sống của người dân, hầu hết địa phương trong cả nước tiếp tục đẩy mạnh triển khai các hoạt động đào tạo nghề phi nông nghiệp gắn với nhu cầu của các đơn vị sử dụng lao động và năng lực của nông dân. Nhóm ngành/nghề phi nông nghiệp đang được kỳ vọng là “lời giải hiệu quả” cho “bài toán” tạo việc làm, tăng thu nhập cho lao động khu vực nông thôn. Trong xu thế của công nghiệp hóa, hiện đại hóa và ứng dụng của khoa học công nghệ, các hộ gia đình nông thôn từ nông nghiệp sang tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ và các ngành nghề phi nông nghiệp đang diễn ra mạnh mẽ tại 1 các địa phương. Hiện nay, cùng với cả nước; công cuộc gắn phát triển nông nghiệp với xây dựng nông thôn mới; gắn công nghiệp hoá với thực hiện dân chủ hoá và nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực ở nông thôn; tạo ra sự phân công lao động mới, giải quyết việc làm ”. Như vậy, có thể thấy phát triển nghề phi nông nghiệp là hướng mở của nền kinh tế đa dạng trong bối cảnh mới hiện nay. Thời gian qua, huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam đã có nhiều hoạt động trong việc phát triển ngành nghề phi nông nghiệp, bước đầu đã mang lại những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các ngành nghề phi nông nghiệp còn phát triển một cách tự phát, thiếu tính bền vững, chưa hiệu quả. Đặc biệt là chưa phát triển ngành nghề phù hợp với nhu cầu sử dụng lao động của doanh nghiệp, trong đó thiếu chú trọng vấn đề chuyển đổi ngành nghề và tạo việc làm. Chất lượng dạy nghề phi nông nghiệp, vấn đề giải quyết việc làm sau đào tạo, vấn đề thực hiện chính sách hỗ trợ người học nghề từ trung ương đến địa phương còn nhiều bất cập. Thực tế này đòi hỏi phải có nghiên cứu, đánh giá một cách hệ thống nhằm hoàn thiện chính sách phát triển ngành nghề phi nông nghiệp và quy trình thực thi chính sách đối với sự phát triển các nghề phi nông nghiệp trên cả nước nói chung và địa bàn huyện Quế Sơn nói riêng. Xuất phát từ thực tiễn và tính cấp bách của vấn đề, đề tài “Thực hiện chính sách phát triển nghề phi nông nghiệp tại địa bàn huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam” được học viên lựa chọn để thực hiện luận văn thạc sĩ chuyên ngành chính sách công. Đây là đề tài có tính mới và không trùng lắp với các đề tài nghiên cứu trước đó tại địa bàn nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu. Đối với bất kỳ đất nước nào trên thế giới thì các nghề phi nông nghiệp luôn đóng một vai trò cực kỳ quan trọng trong tiến trình phát triển của mình. 2 Vai trò đó còn được thể hiện rõ nét hơn trong quá trình công nghiệp hoá, đô thị hoá và xây dựng nông thôn mới của Việt Nam hiện nay. Một quá trình khiến cho diện tích canh tác nông nghiệp giảm đi, cơ sở hạ tầng và cơ cấu lao động nông nghiệp bị thay đổi và tỷ lệ nông dân thất nghiệp đang có chiều hướng tăng lên. Ngành nghề nông thôn, các nghề phi nông nghiệp góp phần tạo thêm nhiều việc làm cho cư dân nông thôn. Theo thống kê chưa đầy đủ, có gần 70% dân số 69,3% lực lượng lao động sống ở khu vực nông thôn và có đến 63% dân số là nông dân. Với khoảng 11,5 triệu ha gieo trồng thì bình quân ruộng đất theo đầu người của nông dân Việt Nam là khá thấp. Trung bình mỗi hộ nông dân chỉ có khoảng 0,46ha và đó là quy mô diện tích đất nông nghiệp thuộc loại thấp nhất ở các nước Châu Á sống nhờ vào ruộng đồng. Do vậy, hầu hết các vùng nông thôn, nhất là các vùng thuần nông đều thiếu việc cho người lao động. Theo số liệu của Tổng cục thống kê, năm 2016 tỷ lệ lao động trong độ tuổi thiếu việc làm ở vùng nông thôn là 2,12%, cao hơn khá nhiều so với tỷ lệ này của thành thị (0,73%) và của cả nước (1,66%). Thậm chí ở những vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, vùng thuần nông tỷ lệ lao động trong độ tuổi thiếu việc làm là rất cao so với tình hình chung. Hàng năm có khoảng 20.000 - 60.000ha dành cho phát triển công nghiệp và đô thị hoá. Theo tính toán, mỗi ha đất nông nghiệp bị thu hồi dành cho mục đích khác thường kéo theo khoảng 14-16 lao động nông nghiệp bị mất viêc làm (Tổng Cục thống kê, 2016). Chính vì vậy, lao động ở vùng nông thôn vốn đã thiếu việc làm lại ngày càng dư thừa. Trong những bối cảnh như vậy, việc tổ chức các hoạt động sản xuất ngành nghề phi nông nghiệp khu vực nông thôn nhằm tạo ra nhiều việc làm tại chỗ là một trong những giải pháp chính sách quan trọng và khả thi nhất để giải quyết vấn đề phát triển bền vững vùng nông thôn. 3