Luận văn Thực hiện chính sách ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng chính phủ điện tử ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN LỢI QUỐC KHÁNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ĐỂ XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Hà Nội - 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN LỢI QUỐC KHÁNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ĐỂ XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Chính sách công Mã số: 8 34 04 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS MAI HÀ Hà Nội - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là kết quả nghiên cứu riêng của tôi, chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào của người khác. Việc sử dụng kết quả, trích dẫn tài liệu của người khác đảm bảo theo đúng các quy định. Các nội dung trích dẫn và tham khảo các tài liệu, sách báo, thông tin được đăng tải trên các tác phẩm theo danh mục tài liệu tham khảo của Luận văn. HỌC VIÊN NGUYỄN LỢI QUỐC KHÁNH MỤC LỤC Chương 1 .................................................................................................................... 9 LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN, XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ ............................................................................... 9 1.1 Một số khái niệm ................................................................................................................... 9 1.2. Chủ thể chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng Chính phủ điện tử ................. 18 1.3. Thể chế chính sách ứng dụng công nghệ thông tin ................................................... 19 1.4 Những nhân tố tác động đến chính sách ứng dụng công nghệ thông tin .............. 23 Chương 2 .................................................................................................................. 28 THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN, XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ TRONG CÁC CƠ QUAN NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM ............................................................................................................... 28 2.1. Sự hình thành, phát triển của công nghệ thông tin tại Việt Nam ........................... 28 2.2. Vấn đề chính sách ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng chính phủ điện tử ...................................................................................................................................................... 32 2.3. Thực tiễn tổ chức thực hiện chính sách ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng chính phủ điện tử trong các cơ quan nhà nước tại Việt Nam ............................... 44 Chương 3 .................................................................................................................. 61 CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ĐỂ XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ .................................... 61 3.1. Các giải pháp ....................................................................................................................... 61 3.2. Nội dung giải pháp ............................................................................................................. 61 3.3 Kiến nghị đối với các CQNN có thẩm quyền .............................................................. 67 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 72 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Nguyên nghĩa CNTT Công nghệ thông tin CQNN Cơ quan nhà nước CSDL Cơ sở dữ liệu CPĐT Chính phủ điện tử WAN Mạng thông tin diện rộng WTO Tổ chức thương mại thế giới CNTT-TT Công nghệ thông tin và truyền thông MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong hoạt động của cơ quan nhà nước (CQNN), hướng tới mục tiêu xây dựng phát triển Chính phủ điện tử (CPĐT) là xu thế tất yếu, là mô hình phát triển phổ biến của nhiều quốc gia, xây dựng CPĐT trở thành nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của bất cứ Chính phủ nào. CPĐT cho phép người dân tương tác, nhận được các dịch vụ từ Chính phủ 24 giờ một ngày, 07 ngày một tuần, tăng tính minh bạch, giảm chi phí, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Chính phủ, góp phần làm giảm tiêu cực, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng. Nhận thức được tầm quan trọng của ứng dụng CNTT và CPĐT, Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách nhằm tạo hành lang pháp lý cũng như tăng cường ứng dụng CNTT, thúc đẩy CPĐT. Tuy nhiên, việc thực hiện các chính sách này còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ dẫn đến hiệu quả ứng dụng CNTT còn nhiều hạn chế. Do đó, cần đánh giá đúng thực trạng ứng dụng CNTT nói chung, trong đó tập trung vào các ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT; kịp thời phát hiện những bất cập, tồn tại, hạn chế; từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả của công tác này trong thời gian tới là một đòi hỏi khách quan và hết sức cần thiết. Đó chính là lý do em đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Thực hiện chính sách ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng chính phủ điện tử ở Việt Nam hiện nay” 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Ứng dụng CNTT nói chung, bao gồm các ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT vốn không phải là một vấn đề mới mà trong thực tế đã có nhiều nhà nghiên cứu, nhiều cơ quan tìm hiểu, nghiên cứu tại rất nhiều tài liệu. Một số tài liệu được tác giả lựa chọn để tham khảo, nghiên cứu bao gồm: 1. Bộ Thông tin và Truyền thông (2015). Khung kiến trúc Chính phủ điện tử Việt Nam, phiên bản 1.0. 1 2. Đặng Hữu (2001), Ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 3. Đặng Hữu (2005), Công nghệ thông tin - mũi nhọn đột phá đưa loài người vào thời đại kinh tế tri thức, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 4. Trần Việt Cường (2014), Một số vấn đề về nghiên cứu xây dựng kiến trúc hệ thống thông tin quốc gia, Tạp chí Công nghệ thông tin và Truyền thông, tháng 9/2014 (kỳ 2), tr.19-20. 5. Thu Hà (2015), 6 bài học triển khai thành công tin học hóa trong các CQNN, Tạp chí Công nghệ thông tin và Truyền thông, tháng 01/2015 (kỳ 2), tr.29-32. Các tài liệu này có những ý nghĩa về khoa học và thực tiễn nhất định. Tuy nhiên, qua khảo cứu cho thấy các tài liệu này chủ yếu nghiên cứu các vấn đề về chủ trương, những định hướng lớn của Đảng và Nhà nước hoặc tập trung nghiên cứu, đánh giá vào thực tiễn của một ngành, lĩnh vực cụ thể. Trong khi đó, việc thực hiện chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT từ thực tiễn của các CQNN tại Việt Nam cho đến nay chưa có một công trình khoa học nào đề cập đến. Những tài liệu nêu trên sẽ giúp ích cho việc tham khảo, đối chứng trong quá trình nghiên cứu đề tài của tác giả. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục tiêu của Luận văn: trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách ứng dụng CNTT xây dựng CPĐT, đánh giá việc thực hiện chính sách ứng dụng CNTT thúc đẩy CPĐT tại các CQNN tại Việt Nam đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả việc thực hiện chính sách ứng dụng công nghệ thông tin xây dựng CPĐT. 2 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Những nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản mà Luận văn cần đặt ra: - Nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT trong các CQNN tại Việt Nam; - Tiến hành thu thập và tổng hợp thông tin, tài liệu phục vụ cho việc phân tích thực trạng tổ chức thực hiện chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT tại các CQNN; - Phân tích, đánh giá việc thực hiện chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT từ thực tiễn các CQNN tại Việt Nam; - Đề xuất giải pháp nâng cao kết quả thực hiện chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT ở Việt Nam hiện nay. 3.3. Giả thiết nghiên cứu Thứ nhất, chính sách ứng dụng CNTT nói chung, trong đó có những chính sách về xây dựng CPĐT đã được tổ chức thực hiện ở các CQNN tại Việt Nam nhưng chưa mang lại kết quả và hiệu quả như mong muốn của nhà nước cũng như của các đối tượng chính sách. Do đó, nếu chính sách ứng dụng CNTT được các CQNN triển khai, tổ chức thực hiện một cách khoa học, hợp lý và phù hợp với điều kiện thực tiễn ở Việt Nam thì sẽ đem lại nhiều kết quả cao hơn so với hiện tại, từ đó, góp phần tạo thêm động lực để xây dựng, phát triển CPĐT. Thứ hai, việc thực hiện những chính sách ứng dụng CNTT chưa thật sự tạo ra động lực mạnh mẽ để thúc đẩy quá trình xây dựng CPĐT. Vấn đề này có thể do quá trình tổ chức thực hiện chính sách chưa thực sự phù hợp phù hợp và nếu có các giải pháp phù hợp thì sẽ nâng cao được kết quả cũng như hiệu quả thực hiện chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT ở Việt Nam hiện nay. Do vậy, nếu các CQNN tại Việt Nam có những cơ chế, giải 3 pháp ứng dụng CNTT phù hợp trên cơ sở sử dụng nguồn lực hợp lý thì sẽ thu được nhiều kết quả cao và bền vững hơn. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT, cụ thể là nghiên cứu giải pháp tổ chức thực hiện và công cụ chính sách ứng dụng CNTT từ thực tiễn của các CQNN tại Việt Nam dưới góc độ khoa học chính sách công. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Thời gian nghiên cứu: Từ năm 2015 đến nay. - Không gian nghiên cứu: Tại các CQNN tại Việt Nam. - Giới hạn nội dung nghiên cứu: Đề tài này chủ yếu nghiên cứu các chính sách ứng dụng CNTT, trong đó tập trung vào nghiên cứu tình hình thực hiện chính sách ứng dụng CNTT trong các CQNN để xây dựng CPĐT. 5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cách tiếp cận của Luận văn mang tính đa ngành, liên ngành xã hội học, vận dụng phương pháp nghiên cứu chính sách công với sự tham gia của nhiều chủ thể chính sách. Lý thuyết chính sách công được nghiên cứu thông qua thực tiễn và được vận dụng để giúp hình thành lý luận về chính sách chuyên ngành. 5.2 Cơ sở thực tiễn Luận văn nghiên cứu, đánh giá thực tiễn triển khai ứng dụng CNTT nói chung, trong đó, tập trung vào các ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT tại Việt Nam thông qua việc tổng hợp, phân tích các số liệu, báo cáo, bài viết nghiên cứu của nhiều tác giả qua các thời kỳ. Cùng với đó là kinh nghiệm thực tiễn triển khai của một số quốc gia đã xây dựng thành công CPĐT (như: Estonia, Nga, Pháp, Anh ) cũng được tác giả nghiên cứu, khai thác để đề xuất giải pháp ứng dụng phù hợp cho bối cảnh Việt Nam. 4 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập thông tin: Luận văn sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp để thu thập, phân tích và khai thác thông tin từ các nguồn tài liệu, báo cáo, văn bản hiện hành liên quan đến đề tài nghiên cứu. Bao gồm: các văn kiện, tài liệu, Nghị quyết của Đảng; văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, Chính phủ (Luật, Nghị định, Thông tư hướng dẫn Nghị định ); các công trình nghiên cứu khoa học, báo cáo, thống kê của các tổ chức, cá nhân liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới vấn đề thực hiện chính sách ứng dụng CNTT nói chung, trong đó có các chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT. - Phương pháp phân tích hệ thống: Luận văn sử dụng phương pháp phân tích hệ thống và vận dụng tổng hợp các kiến thức về khoa học quản lý, trong đó có quản lý công nghệ, quản lý dự án, quản lý hoạt động tác nghiệp, nghiệp vụ, hệ thống thông tin quản lý Các tài liệu, số liệu báo cáo, thống kê được tập hợp để nghiên cứu, phân tích, đánh giá, từ đó làm rõ những vấn đề ảnh hưởng đến quá trình triển khai ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT. - Phương pháp phân tích so sánh: Luận văn sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích so sánh. Các đối tượng nghiên cứu được khảo sát, đánh giá trong các bối cảnh thực tế và dựa trên các số liệu báo cáo, thống kê được thu thập từ những tài liệu nghiên cứu, từ các báo cáo đánh giá, tổng kết tình hình, kết quả ứng dụng CNTT trong các CQNN. Từ đó đưa ra các nhận xét, đánh giá sự phù hợp của các chính sách ứng dụng CNTT để xây dựng CPĐT trong bối cảnh thực tiễn triển khai tại Việt Nam. 5