Luận văn Tích hợp liên môn trong dạy học sinh học vi sinh vật (Sinh học 10 - Trung học phổ thông)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HỨA THỊ THÚY TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC VI SINH VẬT (SINH HỌC 10 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG) LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HỨA THỊ THÚY TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC VI SINH VẬT (SINH HỌC 10 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG) Ngành: Lí luận và PPDH bộ môn Sinh học Mã ngành: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HÀ THÁI NGUYÊN - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Hà. Các tài liệu trích dẫn trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa có ai công bố trong bất kì công trình khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018 Tác giả Hứa Thị Thúy i LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn tôi luôn nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn, các thầy cô giáo, đồng nghiệp và bạn bè. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Hà - người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, khoa sau Đại học, khoa Sinh trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên cùng toàn thể các thầy cô giáo đã giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi được học tập và nghiên cứu tại trường. Tôi xin được gửi lời chân thành cảm ơn đến Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh ở trường THPT Lục Ngạn số 4 đã hợp tác nhiệt tình, tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực nghiệm sư phạm. Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn tới các đồng nghiệp, bạn bè, gia đình và người thân đã luôn tạo điều kiện và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện nghiên cứu đề tài. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018 Tác giả luận văn Hứa Thị Thúy ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ..................................................................................... vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 3 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .......................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 5. Nội dung nghiên cứu ................................................................................................. 3 6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 7. Những đóng góp mới của đề tài ................................................................................ 4 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ...................................................... 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................................................... 5 1.1.1. Trên thế giới ........................................................................................................ 5 1.1.2. Ở Việt Nam ......................................................................................................... 7 1.2. Cơ sở lý luận về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ....................................... 8 1.2.1. Một số khái niệm liên quan ................................................................................ 8 1.2.2. Các mức độ trong dạy học tích hợp .................................................................. 11 1.2.3. Nguyên tắc của dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ................................... 14 1.2.4. Mối quan hệ giữa dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn với việc hình thành và phát triển năng lực của học sinh ................................................................... 15 1.2.5. Các năng lực được hình thành và phát triển cho học sinh thông qua dạy học các chủ đề ............................................................................................................. 16 iii 1.3. Thực trạng việc vận dụng dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ở trường phổ thông .................................................................................................................... 16 1.3.1. Phương pháp điều tra ........................................................................................ 16 1.3.2. Đối tượng điều tra ............................................................................................. 16 1.3.3. Kết quả điều tra ................................................................................................. 17 Chương 2. THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC VI SINH VẬT (SINH HỌC 10 - THPT) ....................................................................................................... 23 2.1. Cấu trúc nội dung phần Sinh học Vi sinh vật (Sinh học 10 - THPT) .................. 23 2.2. Sự phù hợp của nội dung Sinh học vi sinh vật để dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ............................................................................................................... 24 2.3. Thiết kế các chủ đề tích hợp liên môn phần Sinh học Vi sinh vật (Sinh học 10 - THPT) ................................................................................................................. 24 2.3.1. Nguyên tắc thiết kế chủ đề tích hợp liên môn .................................................. 24 2.3.2. Quy trình thiết kế chủ đề tích hợp liên môn ..................................................... 26 2.3.4. Xây dựng một số chủ đề tích hợp liên môn phần Sinh học Vi sinh vật (Sinh học 10 - THPT) ................................................................................................. 29 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 48 3.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................................... 48 3.2. Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 48 3.3. Đối tượng thực nghiệm ........................................................................................ 48 3.4. Thời điểm thực nghiệm ........................................................................................ 49 3.5. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................... 49 3.5.1. Bố trí thực nghiệm ............................................................................................ 49 3.5.2. Kiểm tra thực nghiệm ....................................................................................... 49 3.6. Kết quả thực nghiệm ............................................................................................ 49 3.6.1. Phân tích kết quả bài kiểm tra của học sinh...................................................... 49 3.6.2. Phân tích kết quả đánh giá năng lực của HS .................................................... 51 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 62 PHỤ LỤC iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 GV Giáo viên 2 HS Học sinh 3 NL Năng lực 4 PHT Phiếu học tập 5 PPDH Phương pháp dạy học 6 TH Tích hợp 7 THLM Tích hợp liên môn 8 THPT Trung học phổ thông 9 TN Thực nghiệm 10 TNSP Thực nghiệm sư phạm 11 VSV Vi sinh vật 12 VK Vi khuẩn iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Kết quả điều tra của CBQL về dạy học THLM....................................... 17 Bảng 1.2. Kết quả điều tra của GV về dạy học THLM ........................................... 18 Bảng 1.3. Kết quả điều tra của HS về dạy học THLM ............................................ 20 Bảng 3.1. Bảng thông tin về các lớp thực nghiệm trường THPT Lục Ngạn 4 ........ 49 Bảng 3.2. Bảng tần số xuất hiện điểm kiểm tra của các đợt TN .............................. 50 Bảng 3.3. Bảng tần suất xuất hiện điểm kiểm tra của các đợt TN ........................... 50 Bảng 3.4. Bảng tiêu chí đánh giá các kĩ năng hoạt động nhóm ............................... 51 Bảng 3.5. Bảng kết quả đánh giá năng lực của HS lần TN 1 ................................... 52 Bảng 3.6. Bảng kết quả đánh giá năng lực của HS lần TN 2 ................................... 53 Bảng 3.7. Bảng kết quả đánh giá năng lực của HS lần TN 3 ................................... 54 Bảng 3.8. Bảng kết quả đánh giá năng lực của HS qua 3 lần TN ............................ 55 v DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 2.1. Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp liên môn ........................................... 26 Hình 2.2. Một số sản phẩm lên men .......................................................................... 37 Hình 3.1. Biểu đồ phân bố tần suất điểm của các đợt TN ......................................... 50 Hình 3.2. Biểu đồ kết quả dự án nhóm qua các lần TN ............................................ 55 vi MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới giáo dục ở trường phổ thông Ngày nay, trong quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, sự phát triển nhanh chóng của khoa học - công nghệ, khoa học giáo dục và sự cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải đổi mới. Thực chất cạnh tranh giữa các quốc gia hiện nay là cạnh tranh về nguồn nhân lực và khoa học - công nghệ. Nếu không đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo thì nhân lực sẽ là yếu tố cản trở sự phát triển của đất nước. Trước bối cảnh đó, nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 khóa XI của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện về giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập đã chỉ rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” [5]. Trên cơ sở xác định đúng mục tiêu đổi mới giáo dục thì việc tiếp theo là “tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng và phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động ngoại khóa và trải nghiệm sáng tạo. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học” [5]. Trên tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Từ năm học 2013-2014, các trường phổ thông được giao quyền tự chủ trong việc xây dựng và triển khai kế hoạch giáo dục dựa vào mục tiêu giáo dục quy định trong chương trình góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, phù hợp với điều kiện cụ thể của nhà trường. Theo đó Bộ GD&ĐT đã chỉ đạo các cơ sở giáo dục tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên sẵn sàng đáp ứng mục tiêu đổi mới, trong đó tăng cường năng lực dạy học theo hướng “tích hợp, liên môn”. 1