Luận văn Ứng dụng kinh nghiệm quốc tế về tài chính vi mô phục vụ người nghèo tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM TRẦN ĐỨC NGỌC ỨNG DỤNG KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ TÀI CHÍNH VI MÔ PHỤC VỤ NGƯỜI NGHÈO TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh – Năm 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM TRẦN ĐỨC NGỌC ỨNG DỤNG KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ TÀI CHÍNH VI MÔ PHỤC VỤ NGƯỜI NGHÈO TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế tài chính – Ngân Hàng Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. BÙI KIM YẾN TP.Hồ Chí Minh – Năm 2011 i LỜI CẢM ƠN Trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn PGS. TS Bùi Kim Yến đã tận tình hướng dẫn, góp ý và động viên tôi trong quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp này. Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Khoa Ngân Hàng, Phòng Quản lý đào tạo sau đại học Trường Đại học Kinh tế TPHCM, các bạn lớp Cao học Ngân hàng K18 đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong suốt thời gian khóa học vừa qua. Những lời cảm ơn cuối cùng xin dành cho gia đình và bạn bè, đã hết lòng quan tâm, tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành tốt luận văn này. Trần Đức Ngọc ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS Bùi Kim Yến. Các số liệu và kết quả có được trong Luận văn này là hoàn toàn trung thực. Các nội dung trích dẫn đều được ghi nguồn trích dẫn cụ thể. Trần Đức Ngọc iii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... viii DANH MỤC BẢNG BIỂU & SƠ ĐỒ ..................................................................... ix LỜI NÓI ĐẦU ..........................................................................................................10 i. Tính cấp thiết của đề tài.........................................................................10 ii. Các nghiên cứu trước đây về tài chính vi mô........................................10 iii. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................11 iv. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.........................................................12 v. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................12 vi. Kết cấu đề tài .........................................................................................12 CHƯƠNG 1 ..............................................................................................................13 CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ TÀI CHÍNH VI MÔ............................................13 1.1 Sơ lược về sự hình thành và phát triển của Tài chính vi mô.................13 1.2 Các khái niệm cơ bản trong Tài chính vi mô ........................................15 1.2.1 Khái niệm Tài chính vi mô....................................................................15 1.2.2 Đối tượng của tài chính vi mô ...............................................................16 1.2.3 Nội dung hoạt động của TCVM ............................................................16 1.2.4 Vai trò của tài chính vi mô ....................................................................18 1.2.5 Tổ chức tài chính vi mô là gì? ...............................................................19 1.2.6 Các sản phẩm của tài chính vi mô.........................................................20 iv 1.2.6.1 Tín dụng vi mô ......................................................................................20 1.2.6.2 Tiết kiệm vi mô .....................................................................................20 1.2.6.3 Bảo hiểm vi mô .....................................................................................21 1.2.6.4 Các sản phẩm khác ................................................................................21 Kết luận chương 1..................................................................................................21 CHƯƠNG 2 ..............................................................................................................22 KINH NGHIỆM QUỐC TẾ TRONG PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH VI MÔ ............22 2.1 Các mô hình TCVM tiêu biểu ...............................................................22 2.1.1 Mô hình ngân hàng Grameen ................................................................22 2.1.2 Mô hình ngân hàng làng........................................................................24 2.1.3 Nhóm đoàn kết ......................................................................................25 2.1.4 Ngân hàng Rakyat Indonesia (BRI) ......................................................26 2.1.5 Đặc điểm chung của các mô hình..........................................................27 2.2 Hoạt động TCVM ở một số quốc gia ....................................................28 2.2.1 Hoạt động tài chính vi mô ở Banglades ................................................28 2.2.2 Hoạt động TCVM ở Trung Quốc ..........................................................31 2.2.3 Hoạt động TCVM ở Thái Lan ...............................................................34 2.2.4 Hoạt động TCVM ở Ấn Độ...................................................................39 2.2.5 Hoạt động TCVM ở Indonesia ..............................................................42 2.2.6 Hoạt động TCVM tại Malaysia và Philippines .....................................44 2.3 Bài học cho Việt Nam ...........................................................................45 Kết luận chương 2..................................................................................................46 CHƯƠNG 3 ..............................................................................................................48 THỰC TRẠNG TÀI CHÍNH VI MÔ VIỆT NAM ..................................................48 v 3.1 Sự hình thành và phát triển của TCVM ở Việt nam..............................48 3.2 Môi trường hoạt động của TCVM ở Việt Nam.....................................49 3.2.1 Môi trường kinh tế.................................................................................49 3.2.2 Môi trường xã hội – chính trị ................................................................50 3.2.3 Môi trường pháp lý................................................................................51 3.2.3.1 Khung pháp luật điều chỉnh đối với vấn đề tổ chức và hoạt động TCVM....................................................................................................51 3.2.3.2 Khung pháp luật cho mức lãi suất của các tổ chức TCVM...................52 3.3 Các tổ chức TCVM tiêu biểu tại Việt Nam hiện nay ............................53 3.3.1 Các tổ chức chính thức ..........................................................................53 3.3.1.1 Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam ...............................................53 3.3.1.2 Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam.................55 3.3.1.3 Các quỹ tín dụng Nhân dân ...................................................................55 3.3.1.4 Công ty dịch vụ tiết kiệm bưu điện Việt Nam ......................................56 3.3.2 Khu vực bán chính thức.........................................................................57 3.3.2.1 Tổ chức tài chính quy mô nhỏ TNHH MTV Tình Thương (TYM)......57 3.3.2.2 Quỹ Trợ Vốn cho Người lao động nghèo Tự tạo việc làm (CEP) ........58 3.3.2.3 Mạng lưới tài chính vi mô M7...............................................................60 3.4 Tổng hợp kết quả hoạt động của một số tổ chức TCVM ở Việt Nam ..63 3.4.1 Hoạt động tín dụng ................................................................................63 3.4.2 Hoạt động tiết kiệm ...............................................................................65 3.4.2.1 Huy động vốn dưới hình thức tiết kiệm bắt buộc..................................66 3.4.2.2 Huy động vốn dưới hình thức tiết kiệm tự nguyện ...............................67 3.4.3 Các hoạt động kinh doanh khác ............................................................67 vi 3.5 Tổng kết lại những kết quả hoạt động của các tổ chức TCVM Việt Nam .......................................................................................................67 3.5.1 Những hoạt động đã đạt được ...............................................................68 3.5.1.1 Hoạt động TCVM ngày càng được mở rộng về quy mô.......................68 3.5.1.2 Số lượng khách hàng ngày càng tăng mạnh..........................................68 3.5.1.3 Hoạt động của các tổ chức TCVM ngày càng có hiệu quả hơn............69 3.5.2 Những mặt hạn chế còn tồn tại..............................................................71 3.5.2.1 Những hạn chế còn tồn tại trong hoạt động của các tổ chức TCVM ....71 3.5.2.2 Nguyên nhân của các khuyết điển còn tồn tại.......................................73 3.5.2.2.1 Các nguyên nhân nội tại ........................................................................73 3.5.2.2.2 Các nguyên nhân khách quan................................................................74 Kết luận chương 3..................................................................................................74 CHƯƠNG 4 ..............................................................................................................76 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TÀI CHÍNH VI MÔ VIỆT NAM ................................76 4.1 Xu hướng phát triển tài chính vi mô .....................................................76 4.1.1 Dịch chuyển dần từ hoạt động từ thiện sang hoạt động kinh doanh .....76 4.1.2 Mở rộng hoạt động từ dịch vụ tín dụng sang dịch vụ tín dụng - tiết kiệm - bảo hiểm ..............................................................................................76 4.1.3 Chuyển từ hoạt động không chính thức sang hoạt động chính thức .....77 4.2 Giải pháp phát triển TCVM ở Việt Nam...............................................77 4.2.1 Có kế hoạch phát triển chiến lược quốc gia về TCVM.........................77 4.2.2 Tăng cường hệ thống giám sát kiểm tra cho hoạt động tài chính vi mô ..........................................................................................................78 4.2.3 Thay đổi cơ chế ưu đãi về lãi suất trong hoạt động tín dụng đối với các hộ có thu nhập thấp................................................................................79 4.2.4 Đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ của tổ chức TCVM Việt Nam.......79 vii 4.2.5 Tích cực đào tạo nguồn nhân lực nhằm đáp ứng nhu cầu hoạt động của TCVM....................................................................................................81 4.2.6 Quan tâm hơn đến các hoạt động Marketing của các tổ chức TCVM ..82 4.2.7 Đẩy mạnh liên kết giữa các tổ chức có hoạt động TCVM ....................82 4.2.8 Tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng tham gia sâu hơn vào hoạt động TCVM....................................................................................................83 4.3 Các kiến nghị.........................................................................................84 4.3.1 Kiến nghị với Chính phủ .......................................................................84 4.3.2 Kiến nghị với NHNN Việt Nam............................................................85 4.3.3 Kiến nghị với các TCTCVM.................................................................87 4.3.3.1 Chú trọng hơn vào hoạt động nghiên cứu và phát triển ........................87 4.3.3.2 Nâng cao chuyên môn về tài chính ngân hàng, quản lý tài chính, cho nguồn nhân lực. .....................................................................................88 4.3.3.3 Tăng cường khả năng quản lý vốn và điều hành tổ chức......................88 4.3.3.4 Tăng cường ứng dụng CNTT vào xử lý thông tin và hệ thống thông tin quản lý, quản lý rủi ro............................................................................89 4.3.3.5 Mở rộng các hoạt động quảng bá sản phẩm tín dụng............................90 Kết luận chương 4..................................................................................................90 KẾT LUẬN...............................................................................................................91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TCVM Tài chính vi mô TCTCVM Tổ chức tài chính vi mô CEP Quỹ trợ vốn cho người nghèo tự tạo việc làm TYM Quỹ Tình thương NHNo Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn NHCSXH Ngân hàng Chính sách xã hội QTDND Quỹ tín dụng nhân dân WTO Tổ chức thương mại thế giới MFWG Nhóm công tác tài chính vi mô MIX Microfianance Information eXchange