Luận văn Ứng dụng lý thuyết tài chính hành vi để lý giải cho những bất thường trên thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ÕÕÕÕÕ VŨ ĐÌNH KẾT ỨNG DỤNG LÝ THUYẾT TÀI CHÍNH HÀNH VI ĐỂ LÝ GIẢI CHO NHỮNG BẤT THƯỜNG TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 60.31.12 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS NGUYỄN NGỌC ĐỊNH TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011 I MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................... 1 LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ 2 DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................... 3 DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................................... 4 BẢNG KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. 5 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 6 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................... 6 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 7 2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 7 2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 7 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 8 3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................... 8 3.1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................................ 8 3.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................................ 9 3.2.1. Nguồn số liệu ..................................................................................................... 9 3.2.2. Phương pháp thu thập thông tin........................................................................ 10 3.3. Phương pháp xử lý số liệu ................................................................................... 11 4. Những đóng góp của đề tài .................................................................................... 11 5. Kết cấu của đề tài ................................................................................................... 11 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH HÀNH VI .......................................... 12 1.1. Một số khái niệm ................................................................................................ 12 1.2. Lý thuyết thị trường hiệu quả thông tin .............................................................. 12 1.3. Tài chính hành vi là gì? ....................................................................................... 13 1.4. Những nguyên lý cơ bản của tài chính hành vi .................................................... 13 1.4.1 Hành vi không hợp lý ........................................................................................ 13 1.4.1.1 Sự tự tin quá mức (Overconfidence)............................................................... 13 1.4.1.2 Lệch lạc do tình huống điển hình (representativeness heuristic) ..................... 13 1.4.1.3 Sự an toàn (Conservatism/Loss aversion) ....................................................... 13 II 1.4.1.4 Niềm tin vững chắc (Belief perseverance) ...................................................... 13 1.4.1.5 Sự tham khảo (Anchoring) ............................................................................. 13 1.4.1.6 Sự ưa thích trong các lựa chọn - Lý thuyết triển vọng (Prospect theory) ......... 13 1.4.1.7 Tài khoản tinh thần (Mental accounts). .......................................................... 20 1.4.1.8 Không thích sự mơ hồ (Ambiguity aversion)................................................ 213 1.4.1.9 Sự phản ứng quá mức/quá thận trọng (overreaction/underreaction) .............. 213 1.4.1.10 Tâm lý bầy đàn ............................................................................................ 22 1.4.2. Hành vi không hợp lý mang tính hệ thống. ....................................................... 24 1.4.3. Giới hạn khả năng kinh doanh chênh lệch giá trên thị trường tài chính............. 24 1.5. Các trường hợp bất thường trên TTCK .............................................................. 26 1.5.1. Hiệu ứng ngày trong tuần (Day-of-the-week effect) ......................................... 26 1.5.2. Hiệu ứng tháng trong năm (Monthly effect) ..................................................... 27 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .......................................................................................... 27 Chương 2: NGHIÊN CỨU TÀI CHÍNH HÀNH VI ĐỂ LÝ GIẢI NHỮNG BẤT THƯỜNG TRÊN TTCK VIỆT NAM .................................................................... 14 2.1. Thực trạng thị trường chứng khoán Việt Nam ..................................................... 28 2.1.1. Sơ lược lịch sử hình thành TTCK Việt Nam .................................................... 28 2.1.2. Một số thành tựu của TTCK Việt Nam đã đạt được ......................................... 29 2.1.3. Một số lệch lạc của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán Việt Nam ............. 33 2.1.4. Tình trạng đầu cơ trên TTCK Việt Nam ........................................................... 35 2.1.5. Đánh giá, phân tích luật chứng khoán hiên hành (tính hoàn hiện của chính sách, mức độ răn đe,...) ....................................................................................................... 37 2.1.6. Hành vi bầy đàn của nhà đầu tư từ kết quả khảo sát 40 2. 2. Tác động của độ nhiễu thông tin đến giá cả (định giá) các cổ phiếu ................... 40 2.2.1. Thông tin thu thập ............................................................................................ 44 2.2.2. Kết quả và giải thích kết quả ............................................................................ 45 2.3. Phân tích tâm lý bầy đàn trên TTCK Việt Nam ................................................... 47 2.3.1. Mô hình định lượng ......................................................................................... 51 2.3.2. Dữ liệu ............................................................................................................. 52 2.3.3. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................ 53 III 2.3.3.1 Thống kê mô tả các biến quan sát ................................................................... 53 2.3.3.2 Kết quả kiểm định .......................................................................................... 54 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 57 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP NHẰM GIA TĂNG TÍNH HIỆU QUẢ CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM .............................. 59 3.1. Một số giải pháp nhằm gia tăng tính hiệu quả của TTCK Việt Nam .................... 59 3.1.1. Hạn chế tình trạng đầu cơ lũng đoạn thị trường chứng khoán ........................... 59 3.1.2. Nâng cao tính minh bạch trên TTCK................................................................ 61 3.1.3. Gia tăng giá trị thị trường của vốn cổ phần ....................................................... 63 3.1.4. Phát triển các tổ chức đầu tư chuyên nghiệp ..................................................... 64 3.1.5. Tăng tính chuyên nghiệp của nhà đầu tư cá nhân ............................................. 67 3.1.6. Phát triển chứng khoán phái sinh 68 3.1.7. Triển khai nghiệp vụ bán khống .70 3.2. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................... 75 3.2.1. Hạn chế của đề tài ............................................................................................ 75 3.2.2. Hướng phát triển đề tài..................................................................................... 76 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .......................................................................................... 76 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 79 PHỤ LỤC 1 .............................................................................................................. 82 PHỤ LỤC 2 .............................................................................................................. 84 1 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng luận văn “Ứng dụng lý thuyết tài chính hành vi để lý giải cho những bất thường trên thị trường chứng khoán Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các thông tin, dữ liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực, các nội dung trích dẫn đều được ghi rõ nguồn gốc và các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này chưa được công bố tại bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. T.P Hồ Chí Minh, ngày . tháng . năm 2011 Người cam đoan 2 LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập, nghiên cứu tài liệu và điều tra thu thập thông tin, đến nay ý tưởng trong luận văn tốt nghiệp cao học với đề tài: “Ứng dụng lý thuyết tài chính hành vi để lý giải cho những bất thường trên thị trường chứng khoán Việt Nam” đã được thực hiện thành công. Có được kết quả này là nhờ công ơn to lớn của toàn thể Quý Thầy Cô, gia đình và bạn bè đồng nghiệp đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Đặc biệt, tôi xin chân thành gửi lời cám ơn sâu sắc đến: PGS.TS Nguyễn Ngọc Định, PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hoa, người đã dìu dắt hướng dẫn tôi từ những bước đi đầu tiên làm đề cương cho đến khi hoàn thành luận văn cao học. Đồng thời cũng là người động viên và giúp đỡ tôi rất nhiều trong việc điều tra thu thập số liệu, phân tích, xử lý tốt bộ dữ liệu của mình. Nhân đây tôi cũng xin chân thành cám ơn các nhà đầu tư tại các sàn: SSI, Đại Việt, Bảo Việt, ACB và các tổ chức Indochina, SSI, Vinacapital, ANZ, Citi Bank .., với vai trò là người trực tiếp trả lời những bảng điều tra của tác giả, mang lại kết quả nghiên cứu chính của luận văn. TP Hồ Chí Minh, tháng . năm 20 Học viên 3 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê thị trường chứng khoán Việt Nam 5 năm qua (2006 đến 2010) .. 31 Bảng 2.2: Thống kê về sự thay đổi niềm tin ............................................................... 34 Bảng 2.3: Thống kê mô tả tỷ lệ đầu tư CP của các nhà đầu tư .................................... 36 Bảng 2.4: Thống kê mô tả các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ thông tin .................... 45 Bảng 2.5: Thống kê mô tả độ lệch tuyệt đối từ 1/1/2004 đến 30/11/2010 ................... 53 Bảng 2.6: Kết quả kiểm định hành vi bầy đàn cho toàn bộ phân phối của tỷ suất sinh lợi theo dữ liệu tuần và ngày ...................................................................................... 54 Bảng 2.7: Kết quả kiểm định hành vi bầy đàn cho trường hợp Rm,t>0 và Rm,t<0 với cả dữ liệu tuần và dữ liệu ngày ....................................................................................... 56 4 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Hàm giá trị trong lý thuyết triển vọng......................................................... 20 Hình 2.1: Sở GDCK TP HCM ................................................................................... 29 Hình 2.2: Sở GDCK Hà Nội ...................................................................................... 29 Hình 2.3: Mức độ tự tin của nhà đầu tư ...................................................................... 33 Hình 2.4: Mức độ hoàn thiện của luật chứng khoán Việt Nam ................................... 37 Hình 2.5: Mức độ răn đe của luật chứng khoán Việt Nam .......................................... 37 Hình 2.6: Yếu tố quan trọng trước khi đầu tư của NĐT ..41 Hình 2.7: Quyết định đầu tư của NĐT .41 Hình 2.8: Quyết định đặt lệnh bán hay không của NĐT ..42 Hình 2.9: Quyết định đặt lệnh mua hay không của NĐT .. ... .. .43 5 BẢNG KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT TTCK: Thị trường chứng khoán UBCKNN: Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước HOSE: Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh HASTC: Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội - HNX TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh NASDAQ: National Association of Securities Dealers Automated Quotation System (Sàn giao dịch chứng khoán Hoa Kỳ). Stockholm: The Stockholm Stock Exchange’s All Share Index – SAX NYSE: New York Stock Exchange (Sàn giao dịch chứng khoán New York) NSE: National Stock Exchange of India Ltd (Sàn giao dịch chứng khoán Ấn Độ) VN-Index: Vietnam Index (chỉ số thị trường chứng khoán của Việt Nam) GDCK: Giao dịch chứng khoán CTCK: Công ty chứng khoán CP: Cổ phiếu TP: Trái phiếu ĐVT: Đơn vị tính NĐT: Nhà đầu tư