Luận văn Vai trò của nguồn vốn FDI đối với cán cân thương mại Việt Nam giai đoạn 1999 – 2010

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ----------�ω�---------- PHẠM THỊ MỸ AN VAI TRÒ CỦA NGUỒN VỐN FDI ĐỐI VỚI CÁN CÂN THƢƠNG MẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1999 – 2010 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ----------�ω�---------- PHẠM THỊ MỸ AN VAI TRÒ CỦA NGUỒN VỐN FDI ĐỐI VỚI CÁN CÂN THƢƠNG MẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1999 – 2010 Chuyên ngành: Kinh tế Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Ngọc Trang TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình cao học và luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy cô trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, bạn bè, gia đình và các đồng nghiệp. Tôi xin chân thành gởi lời cảm ơn đến PGS.TS Nguyễn Thị Ngọc Trang - người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi cũng gửi lời cảm ơn đến anh Nguyễn Hữu Tuấn đã hỗ trợ nhiệt tình để tôi hoàn thành luận văn này. TP.Hồ Chí Minh, tháng 12 năm 2011 Học viên Phạm Thị Mỹ An LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi với sự giúp đỡ của Cô hướng dẫn và những người mà tôi đã cảm ơn; số liệu thống kê là trung thực, nội dung và kết quả nghiên cứu của luận văn này chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào cho tới thời điểm hiện nay. Tp.HCM, ngày 16 tháng 12 năm 2011 Tác giả Phạm Thị Mỹ An Mục Lục Mở đầu .............................................................................................................................. 1 CHƢƠNG I. KHUNG LÝ THUYẾT VÀ CÁC BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM VỀ VAI TRÒ CỦA FDI ĐỐI VỚI CÁN CÂN THƢƠNG MẠI...... 6 1.1 Vai trò của FDI đối với cán cân thƣơng mại ................................................ 6 1.2 Các nghiên cứu trƣớc đây về cán cân thƣơng mại và vai trò của FDI đối với cán cân thƣơng mại .......................................................................................... 8 CHƢƠNG II. TỔNG QUAN NGUỒN VỐN FDI VÀ PHÂN TÍCH THỰC NGHIỆM ẢNH HƢỞNG CỦA NGUỒN VỐN FDI ĐẾN CÁN CÂN THƢƠNG MẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1999 – 2010 ........................................................ 12 2.1 Tác động của các yếu tố vĩ mô đến cán cân thƣơng mại .............................. 12 2.2 Thực trạng về nguồn vốn vào FDI và tác động của FDI đối với cán cân thƣơng mại Việt Nam ............................................................................................. 15 2.3 Tác động của nguồn vốn FDI đối với cán cân thƣơng mại Việt Nam ......... 19 2.3.1 Tác động tích cực của FDI đối với cán cân thương mại Việt Nam .............. 19 2.3.2 Những bất cập của nguồn vốn FDI đối với cán cân thương mại Việt Nam . 21 2.4 Phân tích thực nghiệm ảnh hƣởng của nguồn vốn FDI đến cán cân thƣơng mại Việt Nam giai đoạn 1999 – 2010 .................................................................... 23 2.4.1 Mô hình nghiên cứu ...................................................................................... 23 2.4.2 Dữ liệu nghiên cứu và phương pháp thực nghiệm ........................................ 26 2.4.3 Kết quả thực nghiệm ..................................................................................... 28 2.4.3.1 Kiểm định nghiệm đơn vị ...................................................................... 28 2.4.3.2 Ma trận hệ số tương quan ........................................................................ 29 2.4.3.3 Phân tích cân bằng dài hạn ...................................................................... 29 2.4.3.4 Phân tích cân bằng ngắn hạn – Mô hình ECM ....................................... 37 2.4.4 Kết luận .......................................................................................................... 40 2.4.5 Hạn chế của mô hình định lượng ................................................................... 40 CHƢƠNG III. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NHẰM TĂNG HIỆU QUẢ CỦA NGUỒN VỐN FDI ĐỐI VỚI CÁN CÂN THƢƠNG MẠI ................................................ 41 3.1 Một số hạn chế trong việc thu hút nguồn vốn FDI ........................................ 41 3.2 Nhóm giải pháp nâng cao tác động tích cực của nguồn vốn FDI đối với cán cân thƣơng mại Việt Nam...................................................................................... 44 3.3 Nhóm giải pháp tăng cường hiệu quả sử dụng dòng vốn FDI tại Việt Nam ............................. 46 Kết luận ................................................................................................................... 50 Tài liệu tham khảo .................................................................................................. 53 Phụ lục ...................................................................................................................... 55 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ACFTA: Thoả thuận thương mại tự IMF: Quỹ Tiền tệ Quốc tế do giữa ASEAN với Trung Quốc JPY: Yên Nhật ADB: Ngân hàng Phát triển châu Á KPSS: Kwiatkowski-Phillips- ADF: Augmented Dickey-Fuller Schmidt-Shin AFTA: Thoả thuận thương mại tự KRW: Won Hàn Quốc do trong nội khối ASEAN M hoặc NK: Giá trị nhập khẩu ASEAN: Hiệp hội các quốc gia MOF: Bộ Tài Chính Đông Nam Á NHNN: Ngân hàng Nhà nước Việt CNY : Nhân dân tệ của Trung Nam Quốc NSNN: Ngân sách Nhà nước CPI: Chỉ số giá tiêu dùng REER: Tỷ giá hối đoái thực đa DOT: Thống kê thương mại trực phương tiếp (của IMF) SGD: Đô la Singapore DW: Durbin-Watson TB: Cán cân thương mại ECM: Error correction model THB : Bạt Thái Lan EUR: Đồng tiền chung Châu Âu USD: Đô la Mỹ FDI: Đầu tư trực tiếp nước ngoài VN: Việt Nam GATS: Hiệp định Chung về WB: Ngân hàng Thế giới Thương mại Dịch vụ WTO: Tổ chức Thương mại Thế GATT: Hiệp định Chung về thuế giới quan và Thương mại X hoặc XK: Giá trị xuất khẩu GDP: Thu nhập quốc dân XNK: Xuất nhập khẩu GSO: Tổng cục thống kê Việt Nam IFS: Thống kê tài chính DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Xuất nhập khẩu hàng hóa phân theo khu vực kinh tế giai đoạn 1999 – 2010 ..................................................................................................... 17 Bảng 2.2 Tóm tắt dấu hiệu kỳ vọng của các hệ số ......................................... 24 Bảng 2.3 Kết quả hồi quy mô hình ECM ....................................................... 38 Bảng 2.4 Kết quả kiểm định ý nghĩa thống kê mô hình ECM ....................... 39 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1: REER và cán cân thương mại 1999 – 2010 ........................................ 13 Hình 2.2: GDP thực và nhập khẩu của Việt Nam giai đoạn 1999 – 2010........... 14 Hình 2.3: Nguồn vốn FDI vào Việt Nam giai đoạn 1999 – 2010 ....................... 16 Hình 2.4: Tỷ trọng xuất khẩu của khu vực FDI trong tổng xuất khẩu của cả nước (1999-2010) ............................................................................................ 20 Hình 2.5: Đường biểu diễn dự báo và phần dư mô hình ECM dựa trên phần dư phương pháp Engle – Granger ............................................................... 39 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong nhiều năm qua, có nhiều nghiên cứu tập trung phân tích ảnh hưởng của các nhân tố vĩ mô đến cán cân thương mại, chủ yếu tiếp cận theo hướng ảnh hưởng của các yếu tố như: tỷ giá hối đoái thực, thu nhập quốc dân thực trong nước và thu nhập quốc dân thực của các đối tác thương mại. Vấn đề này càng trở nên cấp thiết trong tình hình hiện nay, khi bất cân bằng thương mại không chỉ diễn ra ở một quốc gia mà còn là vấn đề chung của toàn cầu. Hầu hết các nghiên cứu đều cho rằng tỷ giá hối đoái là nhân tố chính tác động đến cán cân thương mại và như vậy các nghiên cứu trong nước đều tập trung vào đo lường ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại, chưa có những nghiên cứu sâu hơn về tác động của các nhân tố khác như các nghiên cứu về vai trò của nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI – Foreign direct investment) đến cán cân thương mại. Vì vậy, mục đích của nghiên cứu này nhằm bổ sung thêm một góc nhìn sâu hơn về tác động của nhân tố FDI đến cán cân thương mại, phân tích dựa trên số liệu của Việt Nam trong giai đoạn 1999 – 2010. Nghiên cứu áp dụng kỹ thuật của Engle-Granger để quan sát mối quan hệ trong dài hạn giữa cán cân thương mại và FDI, sau đó sử dụng mô hình sửa lỗi (ECM) để khám phá những liên kết trong ngắn hạn. Đây là kỹ thuật được rất nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước ứng dụng khi nghiên cứu về cán cân thương mại, vì nó phù hợp với đặc điểm dữ liệu chuỗi thời gian. Dự kiến các kết quả chứng minh rằng nguồn vốn FDI có ảnh hưởng tích cực (cải thiện) đến cán cân thương mai Việt Nam trong cả ngắn hạn và dài hạn. 2. Tính cấp thiết của đề tài Việc xác định nguyên nhân gây ra thâm hụt thương mại của Việt Nam hiện nay là rất cần thiết, vì thâm hụt thương mại phản ảnh nhiều mất cân đối trong nền kinh tế