Luận văn Vận dụng kỹ thuật kiểm toán vào hoạt động thanh tra sai lệch thuế tại Cục thuế tỉnh Bình Dương

i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ VÂN ANH VẬN DỤNG KỸ THUẬT KIỂM TOÁN VÀO HOẠT ĐỘNG THANH TRA SAI LỆCH THUẾ TẠI CỤC THUẾ TỈNH BÌNH DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – Năm 2011 ii BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM ----------------------- Nguyễn Thị Vân Anh VẬN DỤNG KỸ THUẬT KIỂM TOÁN VÀO HOẠT ĐỘNG THANH TRA SAI LỆCH THUẾ TẠI CỤC THUẾ TỈNH BÌNH DƢƠNG Chuyên ngành: Kế toán – Kiểm toán Mã số: 60.34.30 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS Trần Văn Thảo TP. Hồ Chí Minh - Năm 2011 iii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ở Việt Nam, sự đổi mới cơ chế quản ly thuế theo cơ chế tự khai tự nộp ra đời là bƣớc cải cách thủ tục hành chính hết sức tích cực. Cơ chế mới đã tạo điều kiện thuận lợi cho ngƣời nộp thuế tập trung vào việc nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, công tác quản lý thuế của Việt Nam còn nhiều hạn chế, hiệu quả quản lý thuế chƣa cao, thất thu thuế còn lớn và xảy ra ở nhiều lĩnh vực. Một trong những vấn đề quan trọng là vấn đề nâng cao chất lƣợng hoạt động thanh tra. Hoạt động thanh tra thuế đƣợc tiến hành nhằm kiểm tra sự chính xác của số thuế phải nộp. Một trong những vấn đề quan trọng mà cán bộ thanh tra quan tâm là mức độ tin cậy của BCTC vì BCTC chính là cơ sở của việc lập tờ khai thuế TNDN. Tuy nhiên thực trạng sai lệch thuế phát hiện qua thanh tra vẫn còn nhiều và với số thuế truy thu rất lớn. của các doanh nghiệp vẫn còn tồn tại với thủ đoạn ngày càng tinh vi, phức tạp và khả năng phát hiện gian lận qua công tác thanh tra thuế còn rất hạn chế. Mặt khác, cơ chế thanh tra theo rủi ro đòi hỏi vai trò của kỹ thuật thanh tra phải đảm bảo vừa tiết kiệm thời gian, nguồn lực, vừa nâng cao hiệu quả thanh tra. Tuy nhiên, các hƣớng dẫn cụ thể về kỹ thuật thanh tra thuế cần áp dụng chƣa đƣợc cụ thể, kỹ thuật thanh tra còn mang nặng tính kinh nghiệm. Xuất phát từ sự cần thực tế trên, tác giả chọn đề tài: “Vận dụng kỹ thuật kiểm toán vào hoạt động thanh tra sai lệch thuế tại Cục thuế tỉnh Bình Dƣơng” làm luận văn tốt nghiệp. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài: Tìm hiểu thực trạng kỹ thuật thanh tra thuế áp dụng theo quy trình thanh tra thuế hiện nay tại Cục thuế tỉnh Bình Dƣơng. Đề xuất vận dụng một số kỹ thuật kiểm toán vào thanh tra sai lệch thuế nhằm nâng cao hiệu quả và phù hợp với luật pháp và nguồn lực của Cục thuế tỉnh Bình Dƣơng. Do vậy, đề tài đƣợc thực hiện nhằm giải quyết các câu hỏi sau: iv . Sự giống và khác nhau giữa kiểm toán và thanh tra thuế là gì? . Những nội dung nào của kỹ thuật kiểm toán có thể vận dụng vào thanh tra thuế? . Trong ngành thuế, cán bộ thanh tra đã sử dụng kỹ thuật thanh tra nào? Kết quả nhƣ thế nào? . Đề xuất vận dụng kỹ thuật kiểm toán vào thanh tra nhằm phát hiện sai lệch thuế? 3. Đối tƣợng, phạm vi thu thập dữ liệu: Nhằm đạt đƣợc mục tiêu nói trên, đề tài đƣợc thực hiện thông qua nghiên cứu tình huống tỉnh Bình Dƣơng dựa trên các hố sơ thanh tra thuế các doanh nghiệp và kết quả thanh tra thuế năm 2008, 2009, 2010 vì đây địa phƣơng đóng góp số thu khá lớn vào NSNN, đa dạng về ngành nghề, có nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất, đóng góp của các doanh nghiệp đầu tƣ nƣớc ngoài trong tăng trƣởng kinh tế và thu ngân sách là rất lớn so với nhiều địa phƣơng khác trong cả nƣớc. Ngoài ra, do bản thân tác giả đang công tác tại địa phƣơng trên nên sẽ thuận lợi hơn trong việc thực hiện đề tài nghiên cứu. Trên cơ sở đó, tác giả khám phá ra các khía cạnh chính trong câu trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu nêu trên. Từ kết quả này, tác giả thiết kế bảng khảo sát và tiến hành khảo sát/phỏng vấn các cán bộ thanh tra thuế. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu:  Đề tài thực hiện dựa trên phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứn kết hợp với phƣơng pháp logic, phƣơng pháp thống kê, phƣơng pháp phân tích, phƣơng pháp so sánh, phƣơng pháp phỏng vấn, phƣơng pháp khảo sát . Cụ thể nhƣ sau:  Phƣơng pháp duy vật biệu chứng xem xét nghiên cứu sai lệch thuế trong trạng thái vận động thay đổi không ngừng; và xem xét các kỹ thuật thanh tra trong trạng thái vận động thay đổi phát triển không ngừng để đáp ứng đòi hỏi về vai trò của thanh tra trong cơ chế tự khai tự nộp.  Dùng phƣơng pháp thu thập, thống kê và phân tích nhằm để hệ thống hóa những vấn đề quan điểm lý luận về nội dung các sai lệch thuế và kỹ thuật kiểm v toán, kỹ thuật thanh tra của một số tác giả trong và ngoài nƣớc. Từ đó rút ra những nội dung kiểm toán có thể vận dụng vào hoạt động thanh tra trên cơ sở phù hợp với các đặc điểm rủi ro thanh tra và đặc điểm của sai lệch thuế.  Dùng phƣơng pháp phỏng vấn, khảo sát, thu thập và phân tích thực trạng sai lệch thuế và thực trạng kỹ thuật thanh tra đang áp dụng, từ đó đƣa ra kết quả khảo sát và nhận xét về những ƣu điểm và hạn cần khắc phục. Từ thực trạng đƣợc khái quát, tác giả xây dựng hệ thống các kỹ thuật thanh tra nhằm phát hiện sai lệch thuế trên cơ sở vậh dụng kỹ thuật kiểm toán và phù hợp với đặc thù của hoạt động thanh tra sai lệch thuế. Đồng thời đƣa ra ác giải pháp hỗ trợ nhằm đáp ứng đƣợc mục tiêu nghiên cứu. Để đạt đƣợc mục tiêu nghiên cứu, đề tài đƣợc thực hiện theo qui trình sau:  Hệ thống các lý luận cơ bản về thanh tra thuế và kiểm toán.  Hệ thống các lý luận cơ bản về sai lệch thuế.  Xác định những nội dung kỹ thuật kiểm toán có khả năng vận dụng vào thanh tra nhằm phát hiện sai lệch thuế.  Đánh giá thực trạng sai lệch thuế và thực trạng áp dụng quy trình thanh tra sai lệch thuế tại Việt Nam: thông qua thu thập hồ sơ thanh tra, các báo cáo thống kê, báo cáo tổng kết và khảo sát cán bộ thanh tra thuộc Cục thuế tỉnh Bình Dƣơng.  Đề xuất một số giải pháp vận dụng các kỹ thuật của kiểm toán độc lập trong thanh tra thuế. 5. Giới hạn của đề tài: đề tài chỉ nghiên cứu đánh giá kỹ thuật thanh tra thuế của cán bộ thanh tra tại Cục thuế tỉnh Bình Dƣơng. 6. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung của luận văn đƣợc bố cục theo 3 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan về kiểm toán và thanh tra thuế, sai lệch thuế và các kỹ thuật thanh tra sai lệch thuế. vi Chƣơng 2: Đánh giá thực trạng sai lệch thuế và thực trạng áp dụng kỹ thuật thanh tra thuế nhằm phát hiện sai lệch thuế tại Cục thuế tỉnh Bình Dƣơng. Chƣơng 3: Vận dụng kỹ thuật kiểm toán vào thanh tra nhằm phát hiện sai lệch thuế. vii MỤC LỤC MỤC LỤC .................................................................................................................... i DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. ix DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... ix DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ x CHƢƠNG 1 - TỔNG QUAN VỀ KIỂM TOÁN VÀ THANH TRA THUẾ, SAI LỆCH THUẾ VÀ CÁC KỸ THUẬT THANH TRA NHẰM PHÁT HIỆN SAI LỆCH THUẾ ............................................................................................................... 1 1.1 Tổng quan về thanh tra thuế và kiểm toán thuế ............................................................... 1 1.1.1 Tổng quan về thanh tra thuế ......................................................................................... 1 1.1.2. Tổng quan về kiểm toán ............................................................................................... 6 1.1.3. Những điểm giống và khác nhau giữa kiểm toán và thanh tra thuế: ........................... 7 1.1.4. Tổng quan về sai lệch thuế và kỹ thuật thanh tra thuế để phát hiện sai lệch thuế ..... 13 1.1.5. Các nghiên cứu trƣớc đây về kỹ thuật thanh tra sai lệch thuế ................................... 20 1.1.6. Nội dung kỹ thuật kiểm toán có thể vận dụng vào hoạt động thanh tra thuế ............ 22 CHƢƠNG 2 - ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG SAI LỆCH THUẾ VÀ THỰC TRẠNG ÁP DỤNG KỸ THUẬT THANH TRA THUẾ NHẰM PHÁT HIỆN SAI LỆCH THUẾ TẠI CỤC THUẾ TỈNH BÌNH DƢƠNG ...................................................... 30 2.1 Thực trạng sai lệch thuế phát hiện qua thanh tra tại Cục thuế tỉnh Bình Dƣơng ........... 31 2.1.1 Các khoản mục thƣờng phát sinh sai lệch thuế .......................................................... 31 2.1.2. Kết quả sai lệch thuế qua thanh tra thuế qua các năm .............................................. 31 2.1.3. Nguyên nhân sai lệch thuế ......................................................................................... 33 2.1.4. Phƣơng pháp thực hiện gian lận nhằm mục đích thuế ............................................... 34 2.1.5 Đánh giá thực trạng sai lệch thuế ................................................................................ 40 2.2. Thực trạng áp dụng kỹ thuật thanh tra thuế nhằm phát hiện sai lệch thuế ................... 42 2.2.1 Kỹ thuật thanh tra nhằm phát hiện sai lệch thuế ......................................................... 42 2.2.2. Đánh giá thực trạng .................................................................................................... 55 CHƢƠNG 3 - VẬN DỤNG KỸ THUẬT KIỂM TOÁN VÀO THANH TRA THUẾ NHẰM PHÁT HIỆN SAI LỆCH THUẾ .................................................................. 65 viii 3.1 Quan điểm vận dụng kỹ thuật kiểm toán vào thanh tra thuế ......................................... 65 3.2 Xây dựng kỹ thuật thanh tra thuế dựa trên kỹ thuật kiểm toán nhằm phát hiện sai lệch thuế ....................................................................................................................................... 66 3.2.1. Kỹ thuật kiểm toán vận dụng trong giai đoạn phân tích xác định nội dung, phạm vi và thời gian thanh tra ........................................................................................................... 66 3.2.2. Kỹ thuật kiểm toán vận dụng trong giai đoạn thanh tra tại đơn vị ............................ 72 3.2.3 Xây dựng kỹ thuật thanh tra dựa trên kỹ thuật kiểm toán cho từng khoản mục thƣờng phát sinh sai lệch thuế .......................................................................................................... 83 3.3. Các giải pháp hỗ trợ ...................................................................................................... 99 3.3.1 Hoàn thiện môi trƣờng pháp lý cho hoạt động thanh tra: ........................................... 99 3.3.2 Hoàn thiện cơ sở dữ liệu làm cơ sở để thực hiện kỹ thuật phân tích: ......................... 99 3.3.3 Nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra ........................................ 100 3.3.4 Hoàn thiện cơ chế giám sát chất lƣợng hoạt động thanh tra .................................... 101 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 104 PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................. 106 PHỤ LỤC 2 ............................................................................................................. 107 ix DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Bảng kết quả sai lệch thuế phát hiện qua thanh tra ............................................. 32 Bảng 2.2 Số thuế sai lệch bình quân mỗi vụ qua thanh tra .................................................. 32 Bảng 2.3. Tình hình xử phạt trốn lận thuế qua thanh tra ..................................................... 40 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1 Các bƣớc cơ bản của một cuộc thanh tra...................................................17 Hình 2.1 Các khoản mục thƣờng xuyên có sai lệch thuế đƣợc phát hiện qua thanh tra. .... 31 Hình 2.2 Nguyên nhân sai lệch thuế .................................................................................... 34 Hình 2.3 Thủ đoạn gian lận nhằm mục đích thuế ................................................................ 37 Hình 2.4. Thủ thuật gian lận doanh thu nhằm mục đích thuế thƣờng đƣợc sử dụng .......... 37 Hình 2.5. Thủ thuật gian lận chi phí nhằm mục đích thuế thƣờng đƣợc sử dụng ............... 38 Hình 2.6. Gian lận đánh giá sai tài sản ................................................................................ 39 Hình 2.7. Mức độ thƣờng xuyên đánh giá rủi ro tiềm tàng ................................................. 45 Hình 2.8. Mức độ thƣờng xuyên sử dụng các tỷ suất trong phân tích. ................................ 47 Hình 3.1 Sơ đồ về mô tả hệ thống kế toán và đánh giá HTKSNB.......................................73 x DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT (Xếp theo thứ tự bảng chữ cái) STT Từ viết tắt Thuật ngữ đầy đủ 1 BCĐKT Bảng cân đối kế toán 2 BCKQHĐKD Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh 3 BCTC Báo cáo tài chính 4 CP Chi phí 5 CQT Cơ quan thuế 6 DN Doanh nghiệp 7 DN ĐTNN Doanh nghiệp Đầu tƣ nƣớc ngoài 8 DN NN Doanh nghiệp Nhà nƣớc 9 DN NQD Doanh nghiệp Ngoài Quốc Doanh 10 DT Doanh thu 11 GVHB Giá vốn hàng bán 12 HTK Hàng tồn kho 13 HTKSNB Hệ thống kiểm soát nội bộ 14 LG Lãi gộp 15 NNT Ngƣời nộp thuế 16 NSNN Ngân sách nhà nƣớc 17 TS Tài sản 18 TSCĐ Tài sản cố định