Luận văn Vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Quốc phòng, an ninh tại trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN HUY HOÀNG VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN QUỐC PHÒNG, AN NINH TẠI TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN HUY HOÀNG VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN QUỐC PHÒNG, AN NINH TẠI TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN Ngành: LL&PPDH bộ môn Lý luận Chính trị Mã số: 8140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Lan THÁI NGUYÊN - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Trần Thị Lan - Giảng viên Khoa Giáo duc ̣ Chính trị - Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020 Tác giả Nguyễn Huy Hoàng i LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy, cô giáo khoa Giáo dục Chính trị, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã truyền đạt những tri thức quý báu và dìu dắt, giúp đỡ tôi trong suốt khóa học. Đặc biệt, xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới TS. Trần Thị Lan đã tận tình giúp đỡ trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hướng dẫn, đóng góp ý kiến quý báu để tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, các quý thầy, cô của Trung tâm Giáo dụcq uốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để tôi có thế thực nghiệm đề tài này. Xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình tôi theo học chương trình sau đại học. Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020 Tác giả Nguyễn Huy Hoàng ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC .......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ............................................................... vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 4 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ...................................................... 4 6. Đóng góp của đề tài ......................................................................................... 5 7. Kết cấu của đề tài ............................................................................................. 5 NỘI DUNG ......................................................................................................... 6 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ........................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................... 6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về phương pháp nêu vấn đề ........................... 6 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ......................................................... 13 1.2. Lý luận chung về phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ........................................................................... 16 1.2.1. Quan niệm về phương pháp dạy học và phương pháp dạy học nêu vấn đề ............................................................................................................. 16 1.2.2. Quan niệm về phương pháp dạy học nêu vấn đề trong dạy học học phần Công tác quốc phòng, an ninh ........................................................ 21 1.2.3. Cấu trúc và nội dung chương trình môn Công tác quốc phòng, an ninh .... 26 1.2.4. Vai trò của phương pháp dạy học nêu vấn đề trong dạy học học phần Công tác quốc phòng, an ninh ................................................................. 30 iii 1.2.5. Yêu cầu vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ............................................................... 35 Kết luận chương 1 .............................................................................................. 38 Chương 2. THỰC TRẠNG VÀ QUY TRÌNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH TẠI TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN .............................................................. 40 2.1. Khái quát chung về Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ..................................................................................... 40 2.2. Thực trạng hiện nay sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm. ......................... 43 2.2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ............................................................. 43 2.2.2. Thực trạng nhận thức của giảng viên và sinh viên về sự cần thiết sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ..................................................................................................... 46 2.2.3. Thực trạng về mức độ sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh của giảng viên ................................ 48 2.2.4. Thực trạng về hiệu quả vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần Công tác quốc phòng, an ninh ........................................... 50 2.2.5. Một số vấn đề đặt ra từ thực trạng sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học học phần Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ....................... 53 2.3. Quy trình và điều kiện vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ............................................... 56 2.3.1. Các nguyên tắc xây dựng quy trình ......................................................... 56 2.3.2. Quy trình vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ............................................................................ 60 iv 2.3.3. Điều kiện vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ............................................................................ 66 Kết luận chương 2 .............................................................................................. 72 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH TẠI TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ............................................................................. 73 3.1. Thực nghiệm sư phạm vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên .......................................................... 73 3.1.1. Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................. 73 3.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 75 3.1.3. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 78 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên....................................... 90 Kết luận chương 3 .............................................................................................. 93 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 94 1. Kết luận .......................................................................................................... 94 2. Khuyến nghị................................................................................................... 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 97 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng: Bảng 2.1. Quy mô sinh viên ở Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên .................................................................. 42 Bảng 2.2. Cơ cấu giảng viên giảng dạy học phần Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm tính tại thời điểm năm học 2019 - 2020 ......... 42 Bảng 2.3. Nhận thức của giảng viên về sự cần thiết sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ..... 46 Bảng 2.4. Nhận thức của sinh viên về sự cần thiết sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ..... 48 Bảng 2.5. Đánh giáủ c a giảng viên về mức độ sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ............ 49 Bảng 2.6. Đánh giá của sinh viên về mức độ sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh của giảng viên ...................................................................................... 49 Bảng 2.7. Hiệu quả vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh của giảng viên .............................. 52 Bảng 3.1. Mức độ hứng thú học tập của sinh viên ........................................ 79 Bảng 3.2. Kết quả vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở lớp thực nghiệm ........................ 81 Bảng 3.3. Đánh giá của sinh viên lớp thực nghiệm về ý nghĩa của phương pháp nêu vấn đề trong môn Công tácquốc phòng, an ninh .............. 82 Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm sau thực nghiệm ................................................................................... 84 Bảng 3.5. Đánh giá của giảng viên về khó khăn, trở ngại khi vận dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ............................................................................... 86 Biểu đồ: Biểu đồ 3.1. So sánh mức độ hứng thú học tập của sinh viên lớp thực nghiệm và đối chứng .................................................................................................... 80 Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra điểm điều kiện môn Công tác quốc phòng, an ninh của lớp thực nghiệm ................................................................ 84 Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra điểm điều kiện môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm của lớp thực nghiệm và đối chứng ................... 85 vi MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh quốc tế được đặc trưng bởi xã hội tri thức và toàn cầu hoá đã và đang đặt ra những yêu cầu đối với người lao động, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Giáo dục cần đào tạo đội ngũ nhân lực có khả năng đápứ ng được những đòi hỏi mới của xã hội và thị trường lao động, đặc biệt là năng lực hành động, tính tích cực, chủ động, sáng tạo, năng lực giải quyết những vấn đề đặt ra trong thực tiễn xã hội. Để đáp ứng được những yêu cầu đó, đòi hỏi các cấp học, các ngành học phải đổi mới về nội dung chương trình, mục tiêu và phương pháp ạd y học theo hướng phát triển năng lực cả người học. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế khẳng định: "Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học". Giáo dục Quốc phòng, an ninh là một trong những nhiệm vụ vô cùng quan trọng của nền giáo dục quốc dân, là nhiệm vụ chung của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội. Môn học quốc phòng, an ninh không chỉ trang bị cho người học quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước về công tác quốc phòng, an ninh mà còn trực tiếp giáo dục, phát triển năng lực nhận diện, đấu tranh, phê phán quan điểm sai trái, thù địch của các thế lực phản động về vấn đề dân tộc, tôn giáo, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội... Qua đó, bồi dưỡng niềm tự hào và hình thành niềm tin của sinh viên đối với lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam, đồng thời giúp sinh viên có ý thức cảnh giác trước âm mưu, thủ đoạn chống phá cách mạng của các thế lực phản động, thù địch, khơi dậy lòng yêu nước, ý thức trách nhiệm xây dựng và bảo vệ thành quả cách mạng, bảo vệ 1 chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia của đất nước nhất là chủ quyền về biển đảo quê hương. Môn học quốc phòng, an ninh là một trong những bộ môn thiên hướng về chính trị, có tính trừu tượng và khái quát hóa cao. Bài giảng sẽ rất dễ trở nên khô khan, giáo điều, kinh viện nếu giảng viên không biến quá trình cung cấp tri thức thành quá trình thu hút người học tự giác tham gia quá trình chiếm lĩnh tri thức, hình thành và phát triển năng lực tương ứng của người học. Đặc thù môn học quốc phòng, an ninh và yêu cầu đổi mới mục tiêu, phương pháp, hình thức dạy học đã khách quan hóa tính cần thiết phải vận dụng hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực, trong đó có phương pháp nêu vấn đề để tăng cường tính tích hợp, liên hệ nội dung môn học với thực tiễn cuộc sống, đồng thời hình thành và phát triển năng lực của người học. Trong một số năm qua, việc giảng dạy môn học quốc phòng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên đã có nhiều chuyến biến tích cực góp phần không nhỏ trong việc phổ biến tuyên truyền, trang bị những kiến thức chính trị, giáo dục lập trường tư tưởng cho thanh niên, sinh viên. Tuy nhiên cần thẳng thắn thừa nhận việc dạy học môn học này còn bộc lộ những hạn chế. Nhiều giảng viên chưa chủ động, sáng tạo trong việc tìm tòi, vận dụng các phương phápạ d y học tích cực, nội dung bài giảng còn đơn điệu, nặng về lý thuyết, ít liên hệ thực tiễn, phương pháp ạd y học chủ yếu là thuyết trình. Phương pháp nêu vấn đề đã được vận dụng nhưng tính khoa học và hiệu quả vẫn chưa cao, việc sử dụng phương pháp này nhiều khi chỉ thể hiện dưới những câu hỏi đặt ra cho sinh viên, chưa thật sự đưa người học vào tình huống thực tiễn có tính vấn đề, chứa đựng những mâu thuẫn để tạo hứng khởi tìm tòi, nghiên cứu cho sinh viên. Thái ộđ học thụ động, thiếu tính tích cực khiến tư duy, năng lực sáng tạo trong giải quyết các vấn đề nảy sinh từ thực tiễn của sinh viên kéo theo cũng bị hạn chế. Việc giáo dục thái ộđ , hành vi, kỹ năng thích ứng cũng như việc xác ịđ nh trách nhiệm của bản thân sinh viên trước những yêu cầu đặt ra từ công tác quốc phòng, 2