Luận văn Xác định đồng thời acetaminophen, loratadin và dex tromethorphan hydrobromit trong thuốc viên nén Hapacol – CF bằng phương pháp trắc quang

i ĐẠ I HỌ C THÁ I NGUYÊN TRƢỜ NG ĐẠ I HỌ C SƢ PHẠ M LÊ NGỌC ANH XÁC ĐỊNH ĐỒNG THỜI ACETAMINOPHEN, LORATADIN VÀ DEX TROMETHORPHAN HYDROBROMIT TRONG THUỐ C VIÊN NÉ N HAPACOL – CF BẰNG PHƢƠNG PHÁ P TRẮ C QUANG Chuyên ngà nh: Hóa Phân Tích Mã số : 60.44.29 LUẬ N VĂN THẠ C SĨ HÓ A HỌ C Ngƣờ i hƣớ ng dẫ n khoa họ c: TS. MAI XUÂN TRƢỜNG Thái nguyên - 2011 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên ii LỜ I CẢ M ƠN Luậ n văn đƣợ c thƣ̣ c hiệ n tạ i Khoa Hóa học - Trƣờ ng Đạ i h ọc Sƣ phạm – Đạ i họ c Thá i Nguyên. Tôi xin chân thà nh cả m ơn cá c thầ y , cô giá o và cá c cá n bộ phò ng thí nghiệ m Khoa Hó a học - Trƣờ ng Đạ i họ c Sƣ Phạ m – Đạ i họ c Thá i Nguyên đã tậ n tì nh giả ng dạ y , giúp đỡ, tạo mọi điều kiện tốt nhất và đƣa ra nhiều ý kiế n quý bá u về mặ t chuyên môn trong cho tôi suốt quá trì nh nghiên cƣ́ u và hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu , Khoa Sau đạ i họ c - Trƣờ ng Đạ i họ c Sƣ phạ m – Đạ i họ c Thá i Nguyên đã tạ o mọ i điề u kiệ n thuậ n lợ i cho tôi trong suố t quá trì nh họ c tậ p và là m luậ n văn. Tôi xin bà y tỏ lò ng biế t ơn sâu sắ c đế n thầ y giáo TS . Mai Xuân Trƣờ ng đã tậ n tì nh chỉ bả o , độ ng viên và giú p đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cƣ́ u và thƣ̣ c hiệ n luậ n văn. Tôi xin gửi lời biế t ơn sâu sắ c tớ i bố mẹ , bạn bè và các anh chị học viên tập thể lớp cao học Hóa K17 đã độ ng viên , góp ý rấ t nhiề u cho tôi trong quá trì nh hoà n thiệ n luậ n văn này. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 10 năm 2011 Tác giả Lê Ngọc Anh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CỦA LUẬN VĂN Tiếng việt Tiếng Anh Viết tắt Axetaminophen Acetaminophen ACE Loratadin Loratadine LOR Dex–tromethophan Dex–tromethophan DEX hydrobromit hydrobromide High Performance Liquid Sắc ký lỏng hiệu năng cao HPLC Chromatography Giới hạn phát hiện Limit Of Detection LOD Giới hạn định lƣợng Limit Of Quantity LOQ Bình phƣơng tối thiểu Least Squares LS Sai số tƣơng đối Relative Error RE Độ lệch chuẩn Standard Deviation S hay SD Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên iv DANH MỤC CÁC BẢNG CỦA LUẬN VĂN STT Tên bảng Trang Bảng 3. 1. Độ hấp thụ quang của ACE, LOR và DEX ở các giá trị 1 34 pH Bảng 3.2. Độ hấp thụ quang của dung dịch ACE, LOR và DEX 2 35 theo nhiệt độ Bảng 3.3. Độ hấp thụ quang của dung dị chACE, LOR và DEX 3 36 theo thời gian Bảng 3.4. Độ hấp thụ quang của ACE, LOR, DEX và hỗn hợp 4 38 ở một số bƣớc sóng. 5 Bảng 3.5. Độ hấp thụq uang củ a dung dịcACEh ở các giá trị nồng đ ộ 39 6 Bảng 3.6. Kết quảxác định LOD và LOQ củaACE 40 7 Bảng 3.7. Độ hấp thụ quang củdunga dịch LOR ở các giá trị nồng đ ộ 40 8 Bảng 3.8. Kết quả xác định LOD và LOQ củaLOR 41 9 Bảng 3.9. Độ hấp thụ quang c ủdunga dịch DEX ở các giá trị nồng đ ộ 42 10 Bảng 3.10. Kết xác định LOD và LOQ củadex tromethorphan 43 Bảng 3.11. Nồ ng độ ACE, LOR trong hỗ n hợ p tƣ̣ p hkhia hàm lƣợng 11 ACE > LOR 44 Bảng 3.12. Nồ ng độ ACE, LOR trong hỗ n hợ p tƣ̣ p khiha hàm lƣợng 12 LOR>ACE 45 Bảng 3.13. Kết quả tính toán nồng độ ACE và LOR trong hỗn 13 hợp tự pha khi hàm lƣợng ACE > LOR 46 Bảng 3.14. Kết quả tính toán nồng độ ACE và LOR trong hỗn 14 hợp tự pha khi hàm lƣợng LOR > ACE 47 Bảng 3.15. Nồ ng độACE , DEX trong hỗ n hợ p tƣ̣ phkhia hàm lƣợng 15 ACE >DEX 49 Bảng 3.16. Nồ ng độACE, DEX trong hỗ n hpợ tƣ̣ pha khi hàm lƣợng 16 50 DEX > ACE Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên v Bảng 3.17. Kết quả tính toán nồng độ ACE, DEX trong hỗ n hợ p 17 tƣ̣ pha khi hàm lƣợngACE >DEX 51 Bảng 3.18. Kết quả tính toán nồng độ ACE, DEX trong hỗ n hợ p 18 tƣ̣ pha khi hàm lƣợnDEXg > ACE 52 Bảng 3.19. Nồ ng độ DEX, LOR trong hỗ n hợ p tƣ̣ pha khi hàm lƣợng 19 DEX >LOR 54 Bảng 3.20. Nồ ng độ DEX, LOR trong hỗ n hợ p tƣ̣ ph khia hàm lƣợng 20 LOR >DEX 55 Bảng 3.21. Kế t quả tí nh toá n nồ ng độ DEX , LOR trong hỗ nhợ p 21 tƣ̣ pha khi hàm lƣợng DEX >LOR 56 Bảng 3.22. Kế t quả tí nh toá n nồ ng độ DEX , LOR trong hỗ n hợ p 22 tƣ̣ pha khi hàm lƣợng LO>DEXR 57 23 Bảng 3.23. Thành phầncủa ACE, LOR và DEX trong hỗ n hợ p 59 Bảng 3.24. Kết quả tính nồng độ, sai số của ACE, LOR, DEX 24 60 trong cá c hỗn hợp Bảng 3.25. Xác định nồng độ ACE, LOR, DEX trong các mẫu 25 62 thuốc Hapacol-CF Bảng 3.26. Thành phần các dung dịch chuẩn ACE, LOR và 26 DEX thêm vào dung dịch mẫu Hapacol - CF 63 Bảng 3.27. Kế t quả xá c đị nh độ thu hồ i ACE, LOR và DEX 27 64 trong dung dịch mẫu Hapacol - CF Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên vi DANH MỤC CÁC HÌNH CỦA LUẬN VĂN STT Tên hình Trang 1 Hình 1.1. Quá trình tổng hợp acetaminophen 4 2 Hình 1.2. Các phản ứng trong chuyển hóa acetaminophen 7 3 Hình 1.3. Mô hình hoạt động của mạng nơron 25 Hình 3.1. Phổ hấ p thụ củ a dung dị ch chuẩ n ACE( 1), LOR 4 (2), DEX (3) 33 Hình 3.2. Sự phụ thuộc độ hấp thụ quang của dung dịch 5 ACE(1), LOR (2), DEX(3) vào nhiệt độ. 35 Hình 3.3. Sự phụ thuộc độ hấp thụ quang của dung dịch 7 ACE(1), LOR (2), DEX(3) theo thời gian 36 Hình 3.4. Đƣờng hồi quy tuyến tính biểu diễn sự phụ thuộc của 8 độ hấp thụ quang A vào nồng độACE 39 Hình 3.5. Đƣờng hồi quy tuyến tính biểu diễn sự phụ thuộc của 9 độ hấp thụ quang A vào nồng độLOR 40 Hình 3.6. Đƣờng hồi quy tuyến tính biểu diễn sự phụ thuộc của 10 độ hấp thụ quang A vào nồng độ DEX. 42 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên vii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CỦA LUẬN VĂN DANH MỤC CÁC BẢNG CỦA LUẬN VĂN DANH MỤC CÁC HÌNH CỦA LUẬN VĂN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ i Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................... 2 1.1. Tổng quan về acetaminophen, loratadine và dextromethorphan hydrobromit ............................................................................................... 2 1.1.1. Acetaminophen ............................................................................. 2 1.1.2. Loratadin .................................................................................... 12 1.1.3. Dextromethorphan hydrobromit ................................................. 16 1.2. Chế phẩm chứa acetaminophen, loratadine và dextromethorphan hydrobromit - Hapacol – CF .................................................................... 19 1.3. Một số phƣơng pháp xác định đồng thời các cấu tử......................... 20 1.3.1. Phƣơng pháp lọc Kalman ........................................................... 20 1.3.2. Phƣơng pháp Vierordt ................................................................ 23 1.3.3. Phƣơng pháp phổ đạo hàm ......................................................... 25 1.3.4.Phƣơng pháp mạng nơron nhân tạo . ....24 1.4. Các định luật cơ sở của sự hấp thụ ánh sáng .................................... 27 1.4.1. Định luật Bughe - Lămbe – Bia ................................................. 27 1.4.2 Định luật cộng tính ...................................................................... 28 1.4.3. Những nguyên nhân làm cho sự hấp thụ ánh sáng của dung dịch không tuân theo định luật Bughe – Lămbe – Bia ................................. 28 Chƣơng 2: THỰC NGHIỆM ....................................................................... 30 2.1. Nội dung nghiên cứu ........................................................................ 30 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................. 31 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên viii 2.3. Hóa chất, dụng cụ và thiết bị thí nghiệm .......................................... 31 2.3.1. Hóa chất ...................................................................................... 31 2.3.2. Dụng cụ, thiết bị ......................................................................... 32 2.4. Đánh giá độ tin cậy của quy trình phân tích ..................................... 32 2.4.1. Xác định giới hạn phát hiện, giới hạn định lƣợng. ..................... 32 2.4.2. Đánh giá độ tin cậy của phƣơng pháp ........................................ 32 2.4.3. Đánh giá kết quả phép phân tích theo thống kê ......................... 34 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 34 3.1. Khảo sát phổ hấp thụ phân tử của acetaminophen, loratadin và dex tromethorphan hydrobromit ..................................................................... 34 3.2. Khảo sát sự phụ thuộc độ hấp thụ quang của ACE, LOR và DEX vào pH ............................................................................................................. 35 3.3. Khảo sát sự phụ thuộc độ hấp thụ quang của ACE, LOR và DEX theo nhiệt độ .................................................................................................... 36 3.4. Khảo sát sự phụ thuộ c độ hấp thụ quang của ACE, LOR và DEX theo thời gian ................................................................................................... 37 3.5. Kiểm tra tính cộng tính độ hấp thụ quang của dung dịch hỗn hợp ACE, LOR và DEX .................................................................................. 38 3.6. Khảo sát khoảng tuyến tính sự tuân theo định luật Bughe - Lămbe - Bia và xác định LOD, LOQ của dung dị ch ACE, LOR, DEX. .............. 40 3.6.1. Khảo sát khoảng tuyến tính của ACE ........................................ 40 3.6.2. Xác định LOD và LOQ củ a ACE .............................................. 41 3.6.3. Khảo sát khoảng tuyến tính của LOR .40 3.6.4. Xác định LOD và LOQ củ a LOR .............................................. 42 3.6.5. Khảo sát khoảng tuyến tính của DEX ........................................ 43 3.6.6. Xác định LOD và LOQ củ a DEX .............................................. 44 3.7. Khảo sát, đánh giá độ tin cậy của phƣơng pháp nghiên cứu trên cá c hỗ n hợ p tự pha ......................................................................................... 44 3.7.1. Xác định tỷ lệ hàm lƣợng ACE và LOR trong hỗ n hợ p tự pha . 44 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên ix 3.7.2. Xác định tỷ lệ hàm lƣợng ACE và DEX trong hỗ n hợ p tự pha . 50 3.7.3. Xác định tỷ lệ hàm lƣợng LOR và DEX trong hỗ n hợ p tự pha . 55 3.7.4. Xác định hàm lƣợng ACE, LOR, DEX trong các hỗn hợp tự pha.. 60 3.8. Xác định hà m lƣợ ng ACE, LOR và DEX trong mẫ u thuốc Hapacol - CF và đánh giá độ đúng củ a phé p phân tí ch theo phƣơng pháp thêm chuẩn. ....................................................................................................... 63 3.8.1. Xác định hà m lƣợ ng ACE, LOR và DEX trong mẫ u thuốc Hapacol – CF. .......................................................................................... 63 3.8.2. Xác định hà m lƣợ ng ACE, LOR và DEX trong mẫ u thuốc Hapacol - CF theo phƣơng pháp thêm chuẩn. ......................................... 65 KẾT LUẬN: 68 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN .69 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 70 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 MỞ ĐẦU Trên thị trƣờng hiện nay có rất nhiều các loại thuốc hỗn hợp có tác dụng giảm đau, chống viêm, chữa ho, cảm cúm... đƣợc bày bán rộng rãi với những tên gọi và thành phần rất khác nhau. Để định lƣợng các hoạt chất trong các thuốc này theo nhiều tiêu chuẩn của các nhà sản xuất thì phải chiết tách riêng từng chất rồi định lƣợng bằng các phƣơng pháp khác nhau nhƣ chuẩn độ môi trƣờng khan với axit pecloric hay phƣơng pháp pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) Tuy nhiên kĩ thuật tiến hành rất phức tạp, tốn nhiều thời gian, dung môi, hóa chất. Bên cạnh đó là sự thiếu thốn về cơ sở vật chất ở nhiều địa phƣơng, vì vậy việc định lƣợng đồng thời các chất mà không phải tách riêng các chất ra khỏi hỗn hợp là một vấn đềđang rất đƣợc quan tâm hiện nay, mở ra một hƣớng nghiên cứu mới. Hƣớng nghiên cứu này bao gồm một số phƣơng pháp phân tích kết hợp với kỹ thuật tính toán, thống kê và đồ thị. Sử dụng phƣơng pháp trắc quang trong việc xác định thành phần các chất có nhiều ƣu điểm về độ nhạy, độ lặp, độ chính xác, độ tin cậy của phép phân tích; phân tích nhanh, tiện lợi, máy móc đơn giản, hóa chất phổ biến. Để khắc phục nhƣợc điểm của phƣơng pháp trắc quang ta sử dụng kết hợp với kỹ thuật tính toán, thống kê và đồ thị. Đã có nhiều công trình nghiên cứu áp dụng các phƣơng pháp Vierordt, phƣơng pháp phổ đạo hàm, phƣơng pháp mạng nơron nhân tạo, phƣơng pháp lọc Kalman, các phƣơng pháp phân tích hồi quy đa biến tuyến tính, phƣơng pháp hồi quy đa biến phi tuyến tính để xác định đồng thời các chất trong cùng hỗn hợp. Với những lí do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: Xác định đồ ng thờ i a cetaminophen, loratadin và dex–tromethorphan hydrobromit trong thuốc viên nén Hapacol - CF bằng phương pháp trắc quang. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên