Luận văn Xây dựng chính sách cổ tức cho các công ty cổ phần niêm yết tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------------------------ BÙI THỊ NGỌC ANH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CHO CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NIÊM YẾT TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH : KINH TẾ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ SỐ : 60.31.12 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN THỊ LIÊN HOA TP. Hồ Chí Minh - Năm 2009 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân. Các số liệu và thông tin sử dụng trong luận văn đều có nguồn gốc, trung thực và được phép công bố. Tác giả luận văn Bùi Thị Ngọc Anh MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ PHẦN MỞ ĐẦU 1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ............................................................................1 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU..............................................................................................2 3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ..........................................................................................2 4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ................................................................................................2 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................................................................................2 6. KẾT CẤU ĐỀ TÀI.............................................................................................................3 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN TỔNG QUAN CỦA ĐỀ TÀI .............................................4 1.1. CÁC KHÁI NIỆM ...............................................................................................4 1.1.1. Cổ tức ................................................................................................................4 1.1.2. Chính sách cổ tức..............................................................................................4 1.2. ĐO LƯỜNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC................................................................4 1.2.1. Tỷ lệ lợi nhuận trả cổ tức ..................................................................................4 1.2.1. Tỷ suất cổ tức ....................................................................................................5 1.3. QUÁ TRÌNH TRẢ CỔ TỨC ...............................................................................6 1.4. CÁC CHÍNH SÁCH CHI TRẢ CỔ TỨC ...........................................................7 1.4.1. Chính sách lợi nhuận giữ lại thụ động..............................................................7 1.4.2. Chính sách cổ tức tiền mặt ổn định...................................................................8 1.4.3. Các chính sách chi trả cổ tức khác ...................................................................9 1.5. CÁC PHƯƠNG THỨC TRẢ CỔ TỨC...............................................................9 1.5.1. Cổ tức trả bằng tiền mặt ...................................................................................9 1.5.2. Cổ tức trả bằng cổ phiếu.................................................................................10 1.5.3. Cổ tức trả bằng tài sản....................................................................................10 1.5.4. Mua lại cổ phần ..............................................................................................10 1.6. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỰA CHỌN CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA DOANH NGHIỆP ...........................................................................................11 1.6.1. Các hạn chế pháp lý .......................................................................................12 1.6.2. Các điều khoản hạn chế .................................................................................13 1.6.3. Các ảnh hưởng của thuế.................................................................................13 1.6.4. Nhu cầu thanh khoản ......................................................................................15 1.6.5. Khả năng vay và tiếp cận các thị trường vốn ................................................16 1.6.6. Tính ổn định của lợi nhuận ............................................................................16 1.6.7. Các cơ hội tăng trưởng vốn............................................................................16 1.6.8. Lạm phát .........................................................................................................17 1.6.9. Các ưu tiên của cổ đông .................................................................................18 1.6.10. Bảo vệ chống lại loãng giá...........................................................................18 1.7. CHÍNH SÁCH CỔ TỨC VÀ GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP ..............................19 1.7.1. Các lập luận về chính sách cổ tức không tác động gì đến giá trị doanh nghiệp........................................................................................................................19 1.7.2. Các lập luận về chính sách cổ tức tác động đến giá trị doanh nghiệp.........20 1.8. BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM TRONG NGHIÊN CỨU CHÍNH SÁCH CỔ TỨC..........................................................................................22 1.8.1. Chính sách cổ tức và những kết luận quan trọng..........................................22 1.8.1.1. Cổ tức thường đi đôi với lợi nhuận.............................................................22 1.8.1.2. Cổ tức thường ổn định.................................................................................23 1.8.1.3. Cổ tức ít biến động hơn lợi nhuận...............................................................24 1.8.1.4. Chính sách cổ tức có xu hướng tùy thuộc vào vòng đời của công ty.........25 1.8.2. Chính sách cổ tức và các phát hiện mới ........................................................26 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................................................. 29 CHƯƠNG 2:THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM HIỆN NAY ...................................................................................................................................... 30 2.1. THỰC TRẠNG CHI TRẢ CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM THỜI GIAN QUA..........30 2.1.1. Về khung pháp lý và chính sách thuế tính trên cổ tức ....................................30 2.1.2. Tình hình chi trả cổ tức của các công ty niêm yết thời gian qua....................36 2.1.2.1. Số liệu cổ phiếu niêm yết qua các năm.......................................................36 2.1.2.2. Số liệu chi trả cổ tức qua các năm ..............................................................36 2.1.2.3. Thống kê tỷ lệ lợi nhuận trả cổ tức qua các năm........................................39 2.1.2.4. Thống kê tỷ suất cổ tức qua các năm..........................................................42 2.1.3. Phương thức chi trả cổ tức của các công ty niêm yết thời gian qua ..............44 2.2. ĐÁNH GIÁ CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT VIỆT NAM THỜI GIAN QUA ...............................................................................49 2.2.1. Giai đoạn trước năm 2004 .............................................................................49 2.2.2. Giai đoạn từ năm 2004 đến nay .....................................................................53 2.3. PHÂN TÍCH NHỮNG BẤT CẬP TRONG VIỆC LỰA CHỌN CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT VIỆT NAM THỜI GIAN QUA ..........................................................................................................................62 2.3.1. Sử dụng chính sách cổ tức như một công cụ đánh bóng hình ảnh công ty quá mức ............................................................................................................................62 2.3.2. Chưa có quan điểm dài hạn trong xây dựng chính sách cổ tức ..................64 2.3.3. Chưa có phương án sử dụng hiệu quả vốn tăng do chi trả cổ tức bằng cổ phiếu ..........................................................................................................................66 2.3.4. Phát hành cổ phiếu thưởng quá nhiều ...........................................................68 2.3.5. Các vấn đề phát sinh khác..............................................................................69 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ................................................................................................. 72 CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CHO CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN NIÊM YẾT TẠI VIỆT NAM .................................................................. 73 3.1. XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC DÀI HẠN PHÙ HỢP VỚI CHU KỲ SỐNG CỦA DOANH NGHIỆP ..............................................................................73 3.1.1. Giai đoạn khởi sự ...........................................................................................73 3.1.2. Giai đoạn tăng trưởng ....................................................................................74 3.1.3. Giai đoạn bão hòa ..........................................................................................74 3.1.4. Giai đoạn suy thoái ........................................................................................75 3.2. XÂY DỰNG QUY TRÌNH RA QUYẾT ĐỊNH CHI TRẢ CỔ TỨC ............78 3.3. TUÂN THỦ MỘT SỐ NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC..........................................................................................83 3.4. XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CHO CÔNG TY CỔ PHẦN GIAI ĐOẠN SUY GIẢM KINH TẾ.................................................................................85 3.5. CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI THUẾ THU NHẬP ...................................................................................................................................87 3.5.1. Quyết định chính sách cổ tức trong mối quan hệ với thuế thu nhập ..............87 3.5.2. Đề xuất hoàn thiện luật thuế thu nhập ............................................................89 3.5.2.1. Chính sách thuế TNDN...............................................................................90 3.5.2.2. Chính sách thuế TNCN ...............................................................................91 3.6. CÁC BIỆN PHÁP HỖ TRỢ ĐỂ XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC HIỆU QUẢ ...............................................................................................................93 3.6.1. Nhận thức rõ vai trò của quản trị tài chính, và xác định mục tiêu hoạt động của công ty trong điều kiện mới của nền kinh tế nước ta hiện nay.........................93 3.6.2. Đào tạo cán bộ có kiến thức chuyên môn, đặc biệt là kiến thức về tài chính và thị trường chứng khoán .......................................................................................95 3.6.3. Hoàn thiện việc công bố thông tin về công ty................................................95 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................... 100 KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục 1 Các công ty công nghiệp tại Mỹ có tổng chi trả cổ tức lớn nhất năm 2002. Phụ lục 2 Mức vốn hóa thị trường chứng khoán một số nước tại Châu Á ngày 01 tháng 10 năm 2007. Phụ lục 3 Thống kê cổ tức, tỷ lệ chi trả cổ tức, tỷ suất cổ tức của các công ty niêm yết tại HOSE 2002-2008. Phụ lục 4 Thống kê cổ tức, tỷ lệ chi trả cổ tức, tỷ suất cổ tức của các công ty niêm yết tại HNX 2005-2008. Phụ lục 5 Thống kê các công ty phân loại các công ty niêm yết theo tỷ lệ cổ tức/ mệnh giá qua các năm. Phụ lục 6 Thống kê các công ty phân loại các công ty niêm yết theo tỷ lệ chi trả cổ tức qua các năm. Phụ lục 7 Thống kê các công ty phân loại các công ty niêm yết theo tỷ suất cổ tức qua các năm. Phụ lục 8 Các hình thức trả cổ tức trong năm 2006-2008 và cổ tức dự kiến 2009. Phụ lục 9 Tình hình chi trả cổ tức của các công ty tại Mỹ. Phụ lục 10 Tình hình chi trả cổ tức của các ngân hàng tại Mỹ. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BCTC : Báo cáo tài chính CP : Cổ phần DN : Doanh nghiệp EPS : Thu nhập trên mỗi cổ phần (Earnings per share) HASTC : Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội HNX : Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội HOSE : Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh MM : Merton Miller và Franco Modigliani SGDCK : Sở Giao dịch Chứng khoán TTCK VN : Thị trường chứng khoán Việt Nam TTGDCK : Trung tâm Giao dịch Chứng khoán TTLKCK : Trung tâm Lưu ký Chứng khoán UBCKNN : Ủy ban Chứng khoán Nhà nước DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 1-1. Mối liên hệ giữa tỷ lệ tăng trưởng lợi nhuận và tỷ lệ chi trả cổ tức....... 11 Bảng 2-1. Thống kê các hình thức trả cổ tức của các công ty niêm yết 2006-2008 ................................................................................................................................................ 46 Bảng 2-2. Kết quả hoạt động của các công ty niêm yết năm 2008 .......................... 57 Bảng 2-3. Kết quả hoạt động của các công ty niêm yết có mức vốn hóa cao nhất thị trường năm 2008 .......................................................................................................... 57 Bảng 2-4. Tỷ lệ cổ tức/ mệnh giá kế hoạch 2009......................................................... 61 Bảng 3-1. So sánh biện pháp mua lại cổ phần và chi trả cổ tức.................................. 79 Bảng 3-2. Tóm tắt các nhân tố ảnh hưởng đến chính sách cổ tức............................. 84 Bảng 3-3. So sánh tác động của thuế thu nhập của phương thức chi trả cổ tức tiền mặt và cổ phiếu ................................................................................................................... 89 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1-1. Qui trình trả cổ tức ......................................................................................... 07 Sơ đồ 3-1. Quy trình ra quyết định trả cổ tức............................................................... 78 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 1-1. Thuế suất đánh trên thu nhập thông thường và thu nhập lãi vốn........... 14 Hình 1-2. Tỷ lệ các công ty trả cổ tức tại Mỹ............................................................... 15 Hình 1-3. Quan hệ cổ tức và lợi nhuận ở Mỹ qua các năm ....................................... 22 Hình 1-4. Thay đổi cổ tức của các công ty Mỹ từ năm 1989-2003 ......................... 24 Hình 1-5. Chính sách cổ tức theo vòng đời công ty.................................................... 25 Hình 1-6. Tỷ lệ các công ty chi trả cổ tức các nhóm .................................................. 26 Hình 1-7. Lợi nhuận điều chỉnh, tổng chi trả (trả cổ tức cộng mua lại), cổ tức, mua lại cổ phần của 345 công ty có trả cổ tức và mua lại cổ phần thường xuyên năm 1980-2005 ................................................................................................................... 27 Hình 2-1. Tình hình chi trả cổ tức của các công ty cổ phần niêm yết ..................... 37 Hình 2-2. Cơ cấu trả cổ tức của các công ty cổ phần niêm yết................................. 38 Hình 2-3. Tỷ lệ chi trả cổ tức của các công ty cổ phần niêm yết 2000-2008 ........ 40 Hình 2-4. Cơ cấu tỷ lệ chi trả cổ tức của các công ty cổ phần niêm yết................. 41 Hình 2-5. Tỷ suất cổ tức của các công ty cổ phần niêm yết 2000-2008 ................. 42 Hình 2-6. Cơ cấu tỷ suất cổ tức của các công ty cổ phần niêm yết ......................... 43 Hình 2-7. Diễn biến toàn cảnh lạm phát của Việt Nam.............................................. 55 Hình 2-8. Thị trường chứng khoán khởi sắc mạnh mẽ trong năm 2009................. 60 Hình 2-9. Diễn biến EPS bình quân của thị trường qua các quý.............................. 61 Hình 2-10. So sánh EPS kế hoạch 2009 và thực hiện năm 2008 ..............................61 Trang 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Cổ tức là một trong những chính sách quan trọng của bất cứ công ty cổ phần đại chúng nào trên thế giới, không chỉ ở Việt Nam. Lãnh đạo doanh nghiệp luôn cân nhắc thận trọng về chính sách này vì nó phải đáp ứng đồng thời 3 mục tiêu: làm hài lòng các cổ đông qua việc trả cổ tức định kỳ, đảm bảo luôn có tái đầu tư để phát triển doanh nghiệp, mức trả cổ tức phải ổn định để dự phòng cho cả những năm kinh doanh không như mong đợi. Trong 3 mục tiêu trên, mục tiêu thứ hai là quan trọng nhất. Bản thân doanh nghiệp, hay nói cách khác là ban lãnh đạo doanh nghiệp – hơn ai hết hiểu rõ những lợi thế và khó khăn của mình. Thực tế của việc quản trị một công ty cổ phần cho thấy, có những tình huống sản xuất kinh doanh công ty phải huy động đến nguồn vốn chủ sở hữu để tăng vốn đầu tư cho các cơ hội đầy triển vọng. Vấn đề là nên chọn lựa nguồn vốn chủ sở hữu nào: lợi nhuận giữ lại, hay tiếp tục trả cổ tức ở mức độ cao và phát hành cổ phiếu mới. Quả thật điều này không đơn giản. Tùy từng trường hợp cụ thể mà chọn phương án mang lại lợi ích cao nhất cho các bên tham gia công ty cổ phần và gia tăng giá trị công ty. Ngoài ra, kinh nghiệm quản trị các công ty cổ phần trên thế giới cho thấy, chính sách cổ tức phải có tính ổn định, không thay đổi thất thường và phải đặc biệt thận trọng trước khi quyết định thay đổi một chính sách cổ tức này bằng một chính sách cổ tức khác. Trong những năm gần đây, các công ty cổ phần đã và đang thực thi nhiều chính sách cổ tức khác nhau làm đau đầu các nhà đầu tư, thêm vào đó đã có nhiều khuyến cáo về chính sách cổ tức của các công ty cổ phần niêm yết tại Việt Nam quá cao, chính sách cổ tức không đảm bảo quá trình tái đầu tư. Thực hư vấn đề trên ra sao? Để có cái nhìn tổng quát hơn về chính sách cổ tức thời gian qua, luận văn nghiên cứu chính sách cổ tức từ lý luận đến thực tiễn thông qua đề tài “Xây dựng chính sách cổ tức cho các công ty cổ phần niêm yết tại Việt Nam”. Trang 2 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là: − Xem xét thực trạng chi trả cổ tức của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong 8 năm qua; − Đánh giá các yếu tố tác động đến chính sách cổ tức của các công ty niêm yết qua hai giai đoạn chính trước và sau năm 2004; − Phân tích những bất cập nổi lên trong việc lựa chọn chính sách cổ tức của các công ty niêm yết thời gian qua; − Cuối cùng là từ việc xem xét một số kinh nghiệm chi trả cổ tức ở các nước phát triển trên thế giới; để từ đó đi đến những gợi ý cho việc lựa chọn phù hợp chính sách cổ tức của các công ty niêm yết Việt Nam trong thời gian tới. 3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu của luận văn là chính sách cổ tức của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam từ ngày thị trường mở cửa năm 2000 đến năm 2008. 4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU − Các chính sách pháp luật hiện hành điều chỉnh đến cổ tức và các phương pháp phân phối lợi nhuận của các công ty cổ phần niêm yết tại Việt Nam. − Các số liệu, hình thức cổ tức đã công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng của doanh nghiệp niêm yết ở Việt Nam. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Nghiên cứu được thực hiện trên cơ sở dùng các phương pháp như: − Phương pháp thống kê nhằm tập hợp các số liệu và đánh giá thực trạng. − Phương pháp mô tả nhằm đưa ra cái nhìn tổng quan về những chính sách cổ tức đang được áp dụng tại các công ty niêm yết. − Phương pháp lịch sử nhằm so sánh, đối chiếu các thông tin trong quán khứ để Trang 3 tìm hiểu nguyên nhân và có các kết luận phù hợp. − Số liệu sơ cấp: các số liệu chi trả cổ tức của các công ty niêm yết đã công bố trong các Bản cáo bạch cũng như trong các Bản tin Chứng khoán của HOSE và HASTC (hiện nay là HNX) qua các năm. Trong đó, số lượng công ty niêm yết được chốt đến tháng