Luận văn Xây dựng và phát triển quyền chọn cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  NGUYỄN THỊ LIÊN HƯƠNG XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN QUYỀN CHỌN CỔ PHIẾU TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế - Tài chính - Ngân hàng Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. THÂN THỊ THU THỦY TP.HCM, Năm 2010 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng toàn bộ những nội dung và số liệu trong luận văn này do tôi tự nghiên cứu, khảo sát và thực hiện. Các số liệu và thông tin sử dụng trong luận văn đều có nguồn gốc, trung thực và được phép công bố. Học viên thực hiện luận văn Nguyễn Thị Liên Hương 3 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cám ơn Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục bảng, biểu Lời mở đầu 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN CHỌN CỔ PHIẾU .. ........... 6 1.1- Tổng quan về quyền chọn chứng khoán 6 1.1.1- Lịch sử hình thành và phát triển của quyền chọn chứng khoán.......... 6 1.1.2- Khái niệm và đặc điểm của quyền chọn 7 1.1.3- Phân loại quyền chọn 8 1.1.4. Các trạng thái quyền chọn................................................................... 9 1.1.5- Mục đích, quyền lợi, nghĩa vụ của người mua và người bán quyền chọn................................................................................................................ 10 1.2- Quyền chọn cổ phiếu và vai trò quyền chọn cổ phiếu............................ 12 1.2.1- Khái niệm hợp đồng quyền chọn cổ phiếu ........................ 12 1.2.2- Nội dung cơ bản của hợp đồng quyền chọn cổ phiếu.......................... 13 1.2.3- Các yếu tố ảnh hưởng đến giá quyền chọn cổ phiếu........................... 14 1.2.4-Mô hình định giá quyền chọn cổ phiếu Black-Scholes 16 1.2.5- Vai trò của quyền chọn cổ phiếu.......................................................... 18 1.3- Kinh nghiệm giao dịch quyền chọn chứng khoán tại một số nước trên thế giới và bài học kinh nghiệm với Việt Nam.............................................. 19 1.3.1- Kinh nghiệm giao dịch quyền chọn cổ phiếu tại một số nước trên thế giới ................................................................................................................ 19 1.3.2- Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.................................................... 23 4 Chương 2. PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN QUYỀN CHỌN CỔ PHIẾU TẠI VIỆT NAM ................... 28 2.1- Thực trạng thị trường chứng khoán Việt Nam 28 2.1.1- Khái quát quá trình hình thành và phát triển TTCK Việt Nam........... 28 2.1.2- Những biến động của TTCK Việt Nam ............................................... 29 2.1.3- Đánh giá những mặt đạt được và tồn tại của TTCK Việt Nam........... 33 2.2- Nhận diện rủi ro trong đầu tư chứng khoán trên TTCK Việt Nam ....... 37 2.2.1- Rủi ro từ chính sách quản lý của Nhà nước........................................ 37 2.2.2- Rủi ro từ hệ thống thông tin................................................................ 38 2.2.3- Rủi ro từ hàng hóa của thị trường...................................................... 39 2.2.4- Rủi ro từ trình độ và tâm lý của nhà đầu tư........................................ 40 2.2.5- Rủi ro từ hệ thống tổ chức quản lý, giám sát thị trường..................... 40 2.3- Sự cần thiết xây dựng và phát triển thị trường quyền chọn cổ phiếu trên TTCK Việt Nam...................................................................................... 41 2.3.1- Xu hướng phát triển tất yếu khách quan.............................................. 41 2.3.2- Chính sách phát triển thị trường chứng khoán của Chính phủ............ 44 2.3.3- Xuất phát từ nhu cầu thực tế của thị trường....................................... 45 2.3.4- Thúc đẩy sự phát triển của TTCK Việt Nam....................................... 47 2.4- Các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến xây dựng và phát triển quyền chọn cổ phiếu trên TTCK Việt Nam....................................................................... 48 2.4.1- Hàng hóa cơ sở của quyền chọn cổ phiếu 48 2.4.2- Hạ tầng cơ sở cho xây dựng và phát triển quyền chọn cổ phiếu trên TTCK Việt Nam.............................................................................................. 53 Chương 3. GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN QUYỀN CHỌN CỔ PHIẾU TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ................ 62 3.1- Củng cố và hoàn thiện các yếu tố nền tảng của TTCK đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển quyền chọn cổ phiếu........................................... 62 5 3.1.1- Tiếp tục bổ sung và hoàn thiện khung pháp lý cho TTCK Việt Nam, từng bước xây dựng khung pháp lý cho thị trường quyền chọn cổ phiếu.... 63 3.1.2- Tăng cường cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho hoạt động của thị trường quyền chọn cổ phiếu.......................................................................... 64 3.1.3- Nâng cao chất lượng thông tin công bố trên thị trường, xây dựng một thị trường lành mạnh và có độ tin cậy cao............................................. 66 3.1.4- Nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực quản lý cho nguồn nhân lực phục vụ hoạt động của TTCK, thị trường quyền chọn cổ phiếu trong 67 tương lai........................................................................................................ 3.1.5- Nâng cao nền tảng kiến thức về chứng khoán nói chung, về quyền chọn cổ phiếu nói riêng cho nhà đầu tư......................................................... 68 3.2- Phát triển nguồn hàng hóa cơ sở về cả lượng và chất ............................ 69 3.2.1- Tiếp tục thúc đẩy tiến trình CPH các DNNN đã được sắp xếp lại và 70 chuyển đổi...................................................................................................... 3.2.2- Bổ sung và hoàn thiện các qui định về tiêu chuẩn, thủ tục niêm yết; qui định về việc sử dụng vốn, kết hợp đẩy mạnh kiểm soát quá trình sử 71 dụng vốn thu được sau phát hành................................................................. 3.2.3- Cần phải tiếp tục hoàn thiện và nâng cao công tác quản trị cho các CTNY............................................................................................................ 73 3.2.4- Xây dựng và phối hợp các chính sách quản lý kinh tế vĩ mô hiệu quả nhằm hỗ trợ và thúc đẩy phát triển số lượng và chất lượng cổ phiếu........... 74 3.2.5- Cần quan tâm đến các biện pháp nhằm kích cầu cổ phiếu bền 75 vững.............................................................................................................. 3.3- Tiếp cận lựa chọn cổ phiếu, chuẩn bị hàng hóa cơ sở cho việc xây dựng quyền chọn cổ phiếu............................................................................. 75 3.4- Xác định một số yếu tố khi định giá quyền chọn cổ phiếu..................... 77 3.4.1- Một số yếu tố ảnh hưởng đến giá quyền chọn cổ phiếu...................... 78 6 3.4.2- Gợi ý cách xác định một số yếu tố ảnh hưởng đến định giá quyền 81 chọn cổ phiếu................................................................................................. 3.5- Gợi ý lựa chọn mô hình định giá quyền chọn cổ phiếu trên TTCKVN........................................................................................................ 84 3.6- Bước đầu ứng dụng mô hình định giá quyền chọn cổ phiếu Black - 85 Scholes cho một số cổ phiếu trên TCKVN................................................... Kết luận......................................................................................................... 88 Tài liệu tham khảo....................................................................................... Phụ lục........................................................................................................... 7 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải BCTC Báo cáo tài chính CPH Cổ phần hóa CtyCK Công ty chứng khoán CtyĐC Công ty đại chúng CTNY Công ty niêm yết DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước HOSE Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh NĐT Nhà đầu tư NHTM Ngân hàng thương mại SGDCK Sở giao dịch chứng khoán TCT Tổng công ty TNHH Trách nhiệm hữu hạn TTCK Thị trường chứng khoán TTCKPS Thị trường chứng khoán phái sinh TTGDCK Trung tâm giao dịch chứng khoán 8 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp sự tác động của các yếu tố ảnh hưởng lên giá quyền chọn cổ phiếu................................................................................................................ 16 Bảng 2.1. Năm thành lập TTCK và TTCK phái sinh của một số nước..................................................................................................................... 40 Bảng 2.2. Một số chỉ tiêu đánh giá bước nhảy về lượng của TTCK Việt Nam....................................................................................................................... 41 Bảng 2.3. Số lượng công ty cổ phần và số công ty niêm yết từ 2000 đến 2008..................................................................................................................... 48 Bảng 2.4. Thống kê số liệu về các trường hợp vi phạm đã bị xử phạt...................................................................................................................... 57 Bảng 3.1. Độ lệch chuẩn của 20 cổ phiếu trong 52 tuần, từ 7/8/2009 đến 6/8/2010............................................................................................................... 94 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Giá trị vốn hóa TTCK Việt Nam giai đoạn từ 2000 – 30/6/2010 ... 28 Biểu đồ 2.2. Số CTNY trên TTCK Việt Nam giai đoạn từ 2000 – 30/6/2010...... 29 Biểu đồ 2.3. Sự biến động chỉ số VN-Index và HNX-Index từ 28/7/2000 đến 30/6/2010............................................................................................................... 31 Biểu đồ 2.4. Đồ thị biến động chỉ số VN-Index từ 28/7/2000 đến 30/06/2010............................................................................................................ 44 Biểu đồ 2.5. Số lượng công ty niêm yết toàn thị trường qua các năm.................. 47 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Kể từ khi Trung tâm giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh ra đời vào ngày 20-7-2000, hoạt động của thị trường chứng khoán (TTCK) trở nên sôi động và mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế, đặc biệt là quá trình cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước được tiến hành thuận lợi hơn. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, TTCK Việt Nam cũng đã trải qua nhiều đợt biến động thăng trầm. Chỉ số VN-Index sau một thời gian tăng nhanh, tăng nóng đến mức đỉnh trên 1.100 điểm, thị trường đã liên tục giảm khá sâu, ngoài dự tính của tất cả mọi người, kể cả các chuyên gia trong ngành, mặc dù đã phục hồi phần nào trong thời gian gần đây, nhưng chỉ còn xấp xỉ quanh ngưỡng 500 điểm (giảm hơn 50% giá trị so với đỉnh điểm). Những thăng trầm của TTCK Việt Nam trong thời gian qua đã làm cho các nhà đầu tư thua lỗ nặng nề, kể cả các quĩ đầu tư nước ngoài có vốn lớn, có kinh nghiệm đầu tư lâu năm. Thêm vào đó, trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn như hiện nay, và đặc biệt, nền kinh tế đang bị sức ép bởi suy thoái kinh tế thế giới trong những năm vừa qua đã gây không ít khó khăn cho hoạt động kinh doanh của các tổ chức tín dụng, các doanh nghiệp và các nhà đầu tư. Do đó, một câu hỏi đặt ra là có biện pháp gì để bảo vệ nhà đầu tư và TTCK khi giá chứng khoán lên xuống thất thường, gây không ít rủi ro, đã ngày càng trở nên cấp thiết, như thời gian vừa qua? Lý thuyết cũng như thực tiễn chứng tỏ được rằng một trong những công cụ quan trọng để thực hiện phòng ngừa rủi ro trong hoạt động đầu tư là sử dụng các công cụ phái sinh, trong đó có kể đến sử dụng quyền chọn cổ phiếu. Đối với nhà đầu tư, việc sử dụng quyền chọn cổ phiếu được coi như là công cụ bảo hiểm hiệu quả đối với các rủi ro do sự biến động của giá cả cổ phiếu hay chỉ số chứng khoán trên thị trường. Ngoài ra, các nhà đầu tư cũng sử dụng quyền chọn cổ phiếu như là một công cụ đầu tư. 2 Sự hình thành và phát triển các giao dịch quyền chọn chứng khoán – quyền chọn cổ phiếu có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế của mỗi quốc gia, đặc biệt trong điều kiện hội nhập nền kinh tế quốc tế như hiện nay. Bởi vì nó góp phần hoàn thiện hơn thị trường phái sinh nói chung, từ đó hỗ trợ cho sự phát triển hiệu quả, ổn định của TTCK cũng như thị trường tài chính, thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng và phát triển bền vững do đã được phòng ngừa, hạn chế đến mức thấp nhất các hậu quả do các biến động giá cổ phiếu trên TTCK gây ra. Giao dịch quyền chọn phát triển đồng nghĩa với việc nền kinh tế có một công cụ hữu hiệu để bảo hiểm cho nhà đầu tư, doanh nghiệp, thị trường. Đồng thời, quyền chọn với chức năng của một công cụ phòng ngừa rủi ro và đầu tư sẽ có tác dụng thu hút thêm một lượng vốn nhàn rỗi trong dân chúng trong nước, và cả các nhà đầu tư nước ngoài, trực tiếp và gián tiếp vào nền kinh tế. Mặc dầu như vậy, cho đến nay, quyền chọn cổ phiếu vẫn chưa chính thức được xuất hiện trên TTCK Việt Nam để phát huy các chức năng riêng có của mình. Vì thế, một quyền chọn cổ phiếu được xây dựng và phát triển bền vững, phát huy được các giá trị hiệu quả, đã được coi là hiển nhiên trên quy mô thế giới, thực sự còn thiếu vắng và đang không chỉ là điều kỳ vọng trong giới chuyên môn, mà còn là một nhu cầu khách quan, thiết thực trong tiến trình phát triển kinh tế thị trường tất yếu của Việt Nam. Việc nghiên cứu áp dụng hiệu quả các kinh nghiệm tổ chức, xây dựng và phát triển quyền chọn cổ phiếu, ngoài việc giúp các nhà đầu tư, các doanh nghiệp có thêm một phương thức, công cụ hữu hiệu để thực hiện chiến lược quản trị rủi ro của mình, giúp cố định được các chi phí đầu vào cũng như lợi nhuận đầu ra, do đó sẽ hạn chế đến mức tối đa các thiệt hại không đáng có, sẽ thúc đẩy, khuyến khích tâm lý đầu tư trong dân chúng, giúp cho nguồn vốn được khơi thông, chảy mạnh vào những khu vực có nhu cầu vốn để làm tăng thêm giá trị gia tăng cho xã hội. Xuất phát từ những phân tích trên đây, ý nghĩa khoa học, tính thiết thực và bức thiết của đề tài luận văn “Xây dựng và phát triển quyền chọn cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam” thiết nghĩ là rất khách quan và hiển nhiên.