Luận văn Xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh l ớp 12 trường trung học phổ thông dưới ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường (khảo sát tại tỉnh phú thọ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRẦN ĐÌNH CHIẾN XU HƢỚNG LỰA CHỌN NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH LỚP 12 TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DƢỚI ẢNH HƢỞNG CỦA NỀN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG (KHẢO SÁT TẠI TỈNH PHÚ THỌ) Chuyên ngành: Giáo dục học Mã số: 60.14.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TSKH NGUYỄN VĂN HỘ Thái Nguyên, năm 2008 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 LỜI CẢM ƠN! Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong khoa Sau Đại học, khoa Tâm lý - Giáo dục trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ tác giả hoàn thành cuốn luận văn này. Đặc biệt, tác giả xin chân thành cảm ơn GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ, thầy giáo đã giảng dạy và trực tiếp hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, các thầy, cô giáo và các em học sinh lớp 12 (khoá 2005 - 2008) các trường THPT Hạ Hoà, THPT Hùng Vương, THPT Việt Trì tỉnh Phú Thọ, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả điều tra, khảo sát, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Dù đã có nhiều cố gắng, nhưng chắc chắn luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế, tác giả rất mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các thầy, cô giáo và bạn bè đồng nghiệp. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2008 Trần Đình Chiến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 Mục lục Trang Mở đầu ................................................................................................ 6 Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu ................................. 11 1.1. Tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................ 11 1.1.1. Trên thế giới ................................................................................ 11 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam .......................................................... 13 1.2. Các khái niệm công cụ................................................................... 16 1.2.1. Xu hướng..................................................................................... 16 1.2.2. Nghề nghiệp và định hướng nghề nghiệp ...................................... 19 1.2.3. Xu hướng nghề nghiệp và năng lực nghề nghiệp ........................... 22 1.2.4. Sự phù hợp nghề .......................................................................... 26 1.2.5. Lựa chọn nghề nghiệp và những tính chất của nó .......................... 27 1.2.6. Khái niệm về KTTT và cơ chế thị trường....................................... 29 1.3. Sự tác động của nền KTTT đối với đời sống, xã hội nước ta .......... 30 1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của HS THPT ...................................................................................... 34 1.4. 1. Những đặc điểm cơ bản về tâm lý và nhân cách của HS THPT ..... 34 1.4.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của HS THPT .............................................................................................. 40 1.4.3. Một số nguyên nhân dẫn đến sự sai lầm trong việc lựa chọn nghề nghiệp của HS THPT............................................................................. 45 Chƣơng 2: Thực trạng xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 trƣờng THPT dƣới ảnh hƣởng của nền KTTT .............................. 49 2.1. Vài nét về khách thể điều tra.......................................................... 49 2.2. Thực trạng xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 trường THPT dưới ảnh hưởng của nền KTTT (khảo sát tại tỉnh PhúThọ)............................................................................................... 50 2.2.1. Thực trạng về nhận thức và xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12.............................................................................. 50 2.2.2. ý kiến của giáo viên làm công tác hướng nghiệp về xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 hiện nay .............................................. 76 2.2.3. ý kiến của cha mẹ đối với việc lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 hiện nay ........................................................................................... 84 2.3. Kết luận chương 2 ......................................................................... 89 Chƣơng 3: Các biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp 91 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 cho HS lớp 12 trƣờng THPT trong điều kiện KTTT hiện nay ............ 3.1. Những cơ sở có tính nguyên tắc để xây dựng các biện pháp........... 91 3.1.1. Nghiên cứu, xây dựng các biện pháp phải đảm bảo tính mục đích của giáo dục hướng nghiệp.................................................................... 91 3.1.2. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp phải đảm bảo sự phù hợp với những đặc điểm tâm lý và nhân cách của HS THPT................................ 91 3.1.3. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp phải đảm bảo sự phân hoá, cá biệt hoá HS trong hoạt động hướng nghiệp ........................................ 92 3.1.4. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp phải đảm bảo tính hệ thống trong hoạt động GDHN ......................................................................... 93 1.3.5. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp theo quan điểm tiếp cận hoạt động và nhân cách ................................................................................ 93 3.1.6. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp phải đảm bảo tính khả thi ..... 94 3.2. Các biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho HS lớp 12 trường THPT trong điều kiện KTTT hiện nay ............................ 94 3.2.1. Xây dựng bài học có nội dung giới thiệu về những lĩnh vực nghề nghiệp cụ thể ........................................................................................ 94 3.2.2. Tổ chức buổi toạ đàm ở lớp với chủ đề về nghề nghiệp và lựa chọn nghề nghiệp .................................................................................. 96 3.2.3. Tổ chức cho HS tham quan tại các cơ sở sản xuất ........................ 97 3.2.4. Tổ chức hội nghị để trao đổi với cha mẹ học sinh về nghề nghiệp tương lai của con em họ. ....................................................................... 98 3.2.5. Lập hồ sơ hướng nghiệp chi tiết cho mỗi HS ................................. 100 3.3. Khảo nghiệm các biện pháp trên cơ sở lấy ý kiến chuyên gia ......... 101 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ................................................................. 102 3.3.2. Đối tượng khảo nghiệm ................................................................ 102 3.3.3. Quá trình tiến hành khảo nghiệm................................................. 102 3.3.4. Kết quả khảo nghiệm .................................................................. 102 3.4. Kết luận chương 3 ......................................................................... 106 Kết luận và khuyến nghị ..................................................................... 107 1. Kết luận ............................................................................................ 107 2. Khuyến nghị ...................................................................................... 108 Danh mục công trình khoa học đã công bố............................................. 110 Tài liệu tham khảo................................................................................. 111 Phụ lục ................................................................................................. 116 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 DANH MỤC CÁC TỪ VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT Công nghiệp hoá - hiện đại hoá Đại học, Cao đẳng, Trung học chuyên nghiệp Giáo dục hƣớng nghiệp Giáo viên Học sinh Giáo dục và đào tạo Học sinh trung học cơ sở Học sinh trung học phổ thông Kinh tế thị trƣờng Nhà xuất bản Phổ thông cơ sở Số lƣợng Trung bình Trung học phổ thông Xã hội Sản xuất CNH - HĐH ĐH,CĐ,THCN GDHN GV HS GD và ĐT HS THCS HS THPT KTTT Nxb PTCS SL TB THPT XH SX Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU Trang Bảng 2.1 : Nhận thức của HS lớp 12 về mục đích của hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp trong trƣờng THPT 51 Bảng 2.2: Nhận thức của học sinh lớp 12 về tầm quan trọng của việc định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh lớp 12 trong trƣờng THPT 52 Bảng 2.3: Thái độ và hành vi của HS lớp 12 khi tham gia các giờ học (giờ sinh hoạt) hƣớng nghiệp 53 Bảng 2.4: Dự định lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 sau khi tốt nghiệp THPT 56 Bảng 2.5: Những vấn đề HS lớp 12 có nhu cầu hoặc hứng thú 58 Bảng 2.6 : Mức độ ƣu tiên lựa chọn các ngành nghề (nhóm nghề) của HS lớp 12 61 Bảng 2.7 : Lí do lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 63 Bảng 2.8 : Yếu tố quan trọng ảnh hƣởng đến việc lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 65 Bảng 2.9 : Những vấn đề HS lớp 12 quan tâm khi lựa chọn nghề nghiệp 68 Bảng 2.10: Thái độ của HS lớp 12 đối với việc lựa chọn nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp THPT 72 Bảng 2.11: Những khó khăn HS lớp 12 gặp phải khi lựa chọn nghề nghiệp 75 Bảng 2.12: Thực tế và hiệu quả của việc tổ chức GDHN trong trƣờng THPT theo sự đánh giá của giáo viên 77 Bảng 2.13: Những yếu tố tác động đến xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 theo sự đánh giá của giáo viên 78 Bảng 2.14: Những vấn đề HS lớp 12 quan tâm khi lựa chọn nghề nghiệp theo ý kiến của giáo viên 79 Bảng 2.15: Xu hƣớng nghề nghiệp của HS lớp 12 sau khi tốt nghiệp THPT theo ý kiến của giáo viên 80 Bảng 2.16: Những nghề (hay nhóm nghề) đƣợc HS lớp 12 ƣu tiên lựa chọn theo sự đánh giá của giáo viên 82 Bảng 2.17: Sự ảnh hƣởng của phát triển KTTT hiện nay đối với HS lớp 12 theo ý kiến đánh giá của giáo viên 83 Bảng 4.1 : Đánh giá của chuyên gia về sự phù hợp của những cơ sở có tính nguyên tắc trong việc nghiên cứu xây dựng các biện pháp 103 Bảng 4.2 : Đánh giá của chuyên gia về sự phù hợp của các biện pháp 104 Bảng 4.3 : Đánh giá của chuyên gia về mức độ hợp lý của các bƣớc tiến hành những biện pháp 104 Bảng 4.4 : Đánh giá của chuyên gia về mức độ khả thi của các biện pháp 105 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Đất nƣớc ta đang bƣớc vào thời kỳ Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá (CNH - HĐH) với nền kinh tế mở, năng động bao gồm nhiều thành phần kinh tế vận hành theo cơ chế thị trƣờng có sự quản lý của nhà nƣớc. Sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế trong những năm qua cùng với sự hội nhập mạnh mẽ với khu vực và thế giới đã có những tác động to lớn đến mọi mặt của đời sống xã hội. Đồng thời vấn đề phát triển nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp CNH - HĐH đã và đang trở thành một nhiệm vụ cấp thiết đƣợc Đảng, Nhà nƣớc và xã hội quan tâm hàng đầu. Trong nghị quyết hội nghị lần thứ II, Ban chấp hành Trung Ƣơng Đảng khoá VIII đã nhấn mạnh: “Muốn tiến hành CNH - HĐH thắng lợi phải phát triển mạnh giáo dục đào tạo và phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh và bền vững”. [59]. Điều đó có nghĩa là coi yếu tố con ngƣời là trọng tâm của sự phát triển - yếu tố quyết định sự thắng lợi của sự nghiệp CNH - HĐH đất nƣớc. Vì vậy, việc chuẩn bị cho thế hệ trẻ có đƣợc những phẩm chất và năng lực nghề nghiệp vững chắc phù hợp với nhu cầu của các hoạt động kinh tế - xã hội, khoa học, công nghệ là một vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng mang tính chiến lƣợc. Trong văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IX đã chỉ rõ: “Coi trọng công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau trung học, chuẩn bị cho thanh niên đi vào lao động nghề nghiệp phù hợp với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong cả nước và từng địa phương”.[12] 1.2. Với ý nghĩa trên, hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh trong nhà trƣờng phổ thông giữ một vị trí, vai trò và nhiệm vụ rất quan trọng. Đây là một trong những mặt giáo dục nhằm phát triển toàn diện nhân cách cho học sinh. Giáo dục hƣớng nghiệp nhằm mục đích giúp cho học sinh phổ thông (đặc biệt là các lớp cuối cấp) có đƣợc sự hiểu biết cơ bản về các ngành nghề trong xã hội, hình thành hứng thú và năng lực nghề từ đó lựa chọn cho mình một nghề nghiệp cụ thể trên cơ sở cân nhắc kỹ lƣỡng phù hợp với nhu cầu, hứng thú, khả năng, năng lực sở trƣờng, sức khoẻ của bản thân. sự lựa chọn nghề nghiệp một cách có ý thức, có cơ sở khoa học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 chính là điều kiện giúp cho cá nhân mỗi học sinh có thể phát huy đƣợc tối đa phẩm chất và năng lực của mình trong học tập cũng nhƣ trong quá trình lao động sản xuất, góp phần nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực, đáp ứng tốt yêu cầu của đất nƣớc trong sự nghiệp CNH - HĐH và thời kỳ hội nhập. 1.3. Trong nhà trƣờng Trung học phổ thông (THPT) hiện nay, giáo dục hƣớng nghiệp (GDHN) đƣợc thực hiện thông qua nhiều hình thức nhƣ: Sinh hoạt hƣớng nghiệp, hoạt động ngoại khoá, tích hợp và lồng ghép vào các môn học...Tuy nhiên, so với các mặt giáo dục khác thì GDHN chƣa đƣợc quan tâm với đúng vị trí, vai trò của nó, việc thực hiện và kiểm tra, đánh giá còn mang nặng tính hình thức. Điều này đã khiến cả giáo viên và học sinh đều coi GDHN không thực sự là một hoạt động chính yếu của quá trình dạy học và giáo dục trong nhà trƣờng, có nghĩa là chƣa nhận thức đƣợc vai trò của GDHN dẫn đến hiệu quả của GDHN thấp. Bên cạnh đó, nhƣ trên đã nói, nền kinh tế thị trƣờng ở nƣớc ta cùng với các quy luật của nó đang phát triển rất mạnh và đang trên đà hoàn thiện, dẫn đến sự phát triển biến đổi quá nhanh và “nóng” của khoa học công nghệ và nhiều lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Cùng với sự ảnh hƣởng từ mặt trái của kinh tế thị trƣờng (KTTT) đã làm cho định hƣớng giá trị của giới trẻ có nhiều thay đổi. Điều này đã tác động trực tiếp đến động cơ, xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của họ. Tất cả những điều đó đã khiến phần lớn học sinh học xong trung học phổ thông (kể cả số học sinh đã làm hồ sơ và thi Đại học, Cao đẳng) không tự đánh giá đƣợc năng lực, hứng thú, sở trƣờng của mình để lựa chọn nghề nghiệp một cách đúng đắn hoặc không biết chọn nghề gì. Rất nhiều học sinh khi đã đƣợc vào học các trƣờng chuyên nghiệp mới nhận ra rằng mình không phù hợp với nghề đã chọn, dẫn đến tình trạng chán nản, học tập không tiến bộ, bỏ học để tiếp tục thi vào các trƣờng khác. Điều này đã gây ra nhiều vấn đề phức tạp cho xã hội nhƣ: chất lƣợng học tập kém, rèn luyện kém dẫn đến chất lƣợng nguồn nhân lực yếu, làm lãng phí của cải thời gian, công sức cho cả cá nhân học sinh, gia đình học sinh và cho xã hội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 Từ những lý do trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: “Xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 trƣờng Trung học phổ thông dƣới ảnh hƣởng của nền kinh tế thị trƣờng” (Khảo sát tại tỉnh Phú Thọ). 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng về xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 dƣới sự ảnh hƣởng của nền KTTT. Phát hiện các yếu tố cơ bản tác động đến xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh làm cơ sở để xây dựng các biện pháp tổ chức hoạt động GDHN phù hợp cho HS trong nền KTTT hiện nay. Góp phần nâng cao chất lƣợng và hiệu quả của GDHN trong nhà trƣờng THPT. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội với sự lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 trƣờng THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 trƣờng THPT dƣới sự ảnh hƣởng của nền kinh tế thị trƣờng. 4. Giả thuyết khoa học Xu hƣớng lựa chọn nghề của học sinh lớp 12 hiện nay chịu ảnh hƣởng rất lớn từ nền KTTT. Bên cạnh những ảnh hƣởng tích cực, những ảnh hƣởng tiêu cực từ mặt trái của KTTT đã dẫn đến những quyết định lựa chọn nghề nghiệp sai lầm ở rất nhiều học sinh lớp 12. Vì vậy, nếu tìm hiểu đƣợc xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 dƣới sự ảnh hƣởng của nền KTTT hiện nay, từ đó xây dựng các biện pháp GDHN một cách khoa học, hợp lý thì sẽ giúp các em lựa chọn đƣợc nghề nghiệp đúng đắn, phù hợp với bản thân và nhu cầu của xã hội, góp phần nâng cao chất lƣợng GDHN trong nhà trƣờng THPT. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 dưới sự ảnh hưởng của nền KTTT. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9 5.2. Điều tra, nghiên cứu, đánh giá thực trạng về xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 (tại tỉnh Phú Thọ) dưới sự ảnh hưởng của nền KTTT. 5.3. Đề xuất các biện pháp hỗ trợ cho công tác GDHN trong nhà trường THPT nhằm giúp HS lớp 12 lựa chọn đúng nghề nghiệp trong điều kiện KTTT hiện nay. 5.4. Khảo nghiệm các biện pháp trên cơ sở lấy ý kiến chuyên gia. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Sử dụng các phƣơng pháp: Phân tích tổng hợp lý thuyết, phân loại hệ thống hoá và khái quát hoá lý thuyết trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu lý thuyết từ đó rút ra các kết luận khoa học làm cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu thực trạng và đề xuất các biện pháp của đề tài. 6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn * Phương pháp điều tra: Dùng phiếu điều tra (Ankét) khảo sát thực trạng nhận thức, thái độ, hành vi của học sinh lớp 12, giáo viên (GV) phụ trách công tác hƣớng nghiệp và cha mẹ học sinh về xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 hiện nay, thực trạng về xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 dƣới sự ảnh hƣởng của nền KTTT. * Phương pháp trao đổi, trò chuyện Sử dụng phƣơng pháp này nhằm hỗ trợ cho phƣơng pháp điều tra. Qua trao đổi, trò chuyện với HS và GV để tìm hiểu thêm những vấn đề liên quan đến điều tra nhƣ: tâm tƣ, tình cảm, quan điểm, hoàn cảnh, điều kiện kinh tế gia đình HS, từ đó chính xác hoá những vấn đề đã điều tra. * Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Gặp gỡ trực tiếp các bộ quản lý giáo dục và những giáo viên có kinh nghiệm trong công tác GDHN để điều tra, trao đổi, xin ý kiến về những vấn đề có liên quan đến đề tài, đặc biệt là về thực trạng, đánh giá thực trạng, xây dựng, đề xuất các biện pháp và khảo nghiệm các biện pháp của đề tài. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 10 6.3. Các phương pháp thống kê toán học: Sử dụng các phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý số liệu, là cơ sở để đánh giá thực trạng và xây dựng các biện pháp của đề tài. 7. Phạm vi giới hạn của đề tài Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội với sự lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 là một vấn đề rất quan trọng và phức tạp. Căn cứ vào điều kiện và khả năng thực hiện đề tài, chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 dƣới sự ảnh hƣởng của nền KTTT tại các trƣờng THPT tiêu biểu cho 3 vùng địa lý (Miền núi, trung du và đồng bằng) của tỉnh Phú Thọ. 8. Cấu trúc của luận văn Nội dung cơ bản của luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: - Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. - Chƣơng 2: Thực trạng xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 dƣói sự ảnh hƣởng của nền KTTT. - Chƣơng 3: Các biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp cho HS lớp 12 trƣờng THPT trong điều kiện KTTT hiện nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 11 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Trên thế giới: Có thể nói những tƣ tƣởng về định hƣớng nghề nghiệp cho thế hệ trẻ đã có từ thời cổ đại, tuy nhiên ở dƣới dạng rất sơ khai và biểu hiện thông qua việc phân chia, phân cấp lao động tuỳ thuộc vào địa vị và nguồn gốc xuất thân của mỗi ngƣời trong xã hội. Điều này thể hiện rõ tính áp đặt của giai cấp thống trị và sự bất bình đẳng trong phân công lao động xã hội. Đến thế kỷ XIX, khi nền sản xuất xã