Một số đặc điểm và khái niệm về dân số và thị trường lao động Việt Nam
Đứng trước tình hình của thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng, đó là sự phát triển như vũ bão với những thành tựu của khoa học công nghệ hiện đại toàn cầu và sự du nhập của những tiến bộ khoa học thế giới vào Việt Nam. Đối với Việt Nam tuy chưa phát triển được đến đỉnh cao cần đến, nhưng đối với những bước đi mà ta đang bước trên con đường phát triển của mình để tiến tới đạt được những mục tiêu đề ra, một thực tế mà ta dễ nhận thấy là: ở bất kỳ phương diện nào, góc độ nào ta không thể không nhắc đến tầm quan trọng và tính quyết định của nhân tố con người và con người một chủ đề muôn thủa mà luôn được đề cập dưới mọi hình thức, bởi lẽ: "Con người vừa là chủ thể vừa là mục tiêu của quá trình sản xuất ".Phạm vi nghiên cứu của chủ đề này rất rộng , nó bao gồm nhiều mảng , trong đó mảng đề tài :"Dân số và sự tác động của nó tới thị trường lao động Việt Nam ",là một mảng đề tài mà theo em cần nghiên cứu và xem xét bởi sự cần thiết và tính cấp bách sau: Thứ nhất: Xuất phát từ thực tế đặc điểm và thực trạng đất nước ta trong quá khứ cũng như trong hiện tại : nước ta đã trải qua bao cuộc chiến tranh đối đầu với bao thử thách ,nền kinh tế nước ta đã vực dậy sau những thời kỳ suy sụp nặng nề bởi hậu quả của những cuộc chiến tranh đó . Cho đến nay mặc dù nền kinh tế nước ta đã vững và đang trên đà phát triển , nhưng sự phát triển đó còn bị hạn chế bởi nhiều yếu tố , những yếu tố nội bộ và những yếu tố khách quan bên ngoài .Trong đó yếu tố nội bộ cần đề cập và xem xét ,nghiên cứu , phân tích đó là, dân số , sự tác động của nó tới thị trường lao động , một thị trường phản ánh trình độ phát triển của đất nước thông qua những chỉ tiêu cụ thể : Sự tác động gián tiếp của dân số tới sự phát triển tiến bộ của đất nước thông qua thị trường lao động là một sự phản ánh thực tế khách quan nhất . Thứ hai:Xuất phát từ tầm quan trọng của vấn đề dân số và nguồn lao động: Dân số và nguồn lao động không những là chủ thể của sản xuất mà còn là yếu tố hàng đầu của lực lượng sản xuất,là yếu tố năng động quyết định sự phát triển của lực lượng sản xuất .Sự cần thiết của đội ngũ có tay nghề cao và trí tuệ đi đôi với cơ cấu lao động hợp lý đối với sự nghiệp.Công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước.Như quan điểm nêu trong đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của đảng đã nhấn mạnh : "Khi đề ra những mục tiêu và giải pháp cho quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước, việc phát huy nguồn nhân lực con người lấy đó làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững ". Mặt khác khi nghiên cứu về nguồn nhân lực đặc biệt là trong quan hệ với dân số thực sự cần thiết để góp phần làm sáng tỏ lý luận và thực tế ,tạo cơ sở cho việc triển khai đưa ra những chủ trương đường lối của đảng về dân số về phát triển kinh tế xã hội vào thực tiễn cuộc sống.Kinh nghiệm cuả nhiều nước cho thấy sự phát triển kinh tế xã hội phụ thuộc rất lớn vào việc khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn tài nguyên thiên nhiên nguồn vốn và tiến bộ khoa học, kỹ thuật ,trong đó nguồn lao động có ý nghĩa quan trọng và quyết định .Và kinh nghiệm cũng cho thấy , nước nào biết sử dụng tiềm năng nguồn lao động ,biết phát huy nhân tố con người trong phát tiển kinh tế và khoa học kỹ thuật thì nước đó đạt được tốc độ phát triển nhanh chóng,mặc dù nước đó là nước nghèo tài nguyên thiên nhiên hoặc là nước đó bị tàn phá nặng nề, kiệt quệ trong chiến tranh.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Một số đặc điểm và khái niệm về dân số và thị trường lao động Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
lêi nãi ®Çu
§øng tríc t×nh h×nh cña thÕ giíi nãi chung vµ cña ViÖt Nam nãi riªng, ®ã lµ sù ph¸t triÓn nh vò b·o víi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i toµn cÇu vµ sù du nhËp cña nh÷ng tiÕn bé khoa häc thÕ giíi vµo ViÖt Nam. §èi víi ViÖt Nam tuy cha ph¸t triÓn ®îc ®Õn ®Ønh cao cÇn ®Õn, nhng ®èi víi nh÷ng bíc ®i mµ ta ®ang bíc trªn con ®êng ph¸t triÓn cña m×nh ®Ó tiÕn tíi ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu ®Ò ra, mét thùc tÕ mµ ta dÔ nhËn thÊy lµ: ë bÊt kú ph¬ng diÖn nµo, gãc ®é nµo ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn tÇm quan träng vµ tÝnh quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ngêi vµ con ngêi mét chñ ®Ò mu«n thña mµ lu«n ®îc ®Ò cËp díi mäi h×nh thøc, bëi lÏ: "Con ngêi võa lµ chñ thÓ võa lµ môc tiªu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ".Ph¹m vi nghiªn cøu cña chñ ®Ò nµy rÊt réng , nã bao gåm nhiÒu m¶ng , trong ®ã m¶ng ®Ò tµi :"D©n sè vµ sù t¸c ®éng cña nã tíi thÞ trêng lao ®éng ViÖt Nam ",lµ mét m¶ng ®Ò tµi mµ theo em cÇn nghiªn cøu vµ xem xÐt bëi sù cÇn thiÕt vµ tÝnh cÊp b¸ch sau:
Thø nhÊt: XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®Æc ®iÓm vµ thùc tr¹ng ®Êt níc ta trong qu¸ khø còng nh trong hiÖn t¹i : níc ta ®· tr¶i qua bao cuéc chiÕn tranh ®èi ®Çu víi bao thö th¸ch ,nÒn kinh tÕ níc ta ®· vùc dËy sau nh÷ng thêi kú suy sôp nÆng nÒ bëi hËu qu¶ cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®ã . Cho ®Õn nay mÆc dï nÒn kinh tÕ níc ta ®· v÷ng vµ ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn , nhng sù ph¸t triÓn ®ã cßn bÞ h¹n chÕ bëi nhiÒu yÕu tè , nh÷ng yÕu tè néi bé vµ nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan bªn ngoµi .Trong ®ã yÕu tè néi bé cÇn ®Ò cËp vµ xem xÐt ,nghiªn cøu , ph©n tÝch ®ã lµ, d©n sè , sù t¸c ®éng cña nã tíi thÞ trêng lao ®éng , mét thÞ trêng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ®Êt níc th«ng qua
nh÷ng chØ tiªu cô thÓ : Sù t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña d©n sè tíi sù ph¸t triÓn tiÕn bé cña ®Êt níc th«ng qua thÞ trêng lao ®éng lµ mét sù ph¶n ¸nh thùc tÕ kh¸ch quan nhÊt .
Thø hai:XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò d©n sè vµ nguån lao ®éng:
D©n sè vµ nguån lao ®éng kh«ng nh÷ng lµ chñ thÓ cña s¶n xuÊt mµ cßn lµ yÕu tè hµng ®Çu cña lùc lîng s¶n xuÊt,lµ yÕu tè n¨ng ®éng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt .Sù cÇn thiÕt cña ®éi ngò cã tay nghÒ cao vµ trÝ tuÖ ®i ®«i víi c¬ cÊu lao ®éng hîp lý ®èi víi sù nghiÖp.C«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.Nh quan ®iÓm nªu trong ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña ®¶ng ®· nhÊn m¹nh : "Khi ®Ò ra nh÷ng môc tiªu vµ gi¶i ph¸p cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, viÖc ph¸t huy nguån nh©n lùc con ngêi lÊy ®ã lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng ".
MÆt kh¸c khi nghiªn cøu vÒ nguån nh©n lùc ®Æc biÖt lµ trong quan hÖ víi d©n sè thùc sù cÇn thiÕt ®Ó gãp phÇn lµm s¸ng tá lý luËn vµ thùc tÕ ,t¹o c¬ së cho viÖc triÓn khai ®a ra nh÷ng chñ tr¬ng ®êng lèi cña ®¶ng vÒ d©n sè vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµo thùc tiÔn cuéc sèng.Kinh nghiÖm cu¶ nhiÒu níc cho thÊy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi phô thuéc rÊt lín vµo viÖc khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nguån vèn vµ tiÕn bé khoa häc, kü thuËt ,trong ®ã nguån lao ®éng cã ý nghÜa quan träng vµ quyÕt ®Þnh .Vµ kinh nghiÖm còng cho thÊy , níc nµo biÕt sö dông tiÒm n¨ng nguån lao ®éng ,biÕt ph¸t huy nh©n tè con ngêi trong ph¸t tiÓn kinh tÕ vµ khoa häc kü thuËt th× níc ®ã ®¹t ®îc tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chãng,mÆc dï níc ®ã lµ níc nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn hoÆc lµ níc ®ã bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, kiÖt quÖ trong chiÕn tranh.
Nh vËy,¸p dông vµo thùc tÕ níc ta-mét ®Êt níc vèn nghÌo nµn ,l¹c hËu,mang nÆng tÝnh thuÇn n«ng-viÖc häc hái nh÷ng kinh nghiÖm cña nh÷ng níc tiªn tiÕn lµ rÊt cÇn thiÕt.§óng nh ý kiÕn cña mét nhµ kinh tÕ Thôy §iÓn cho r»ng:"NÒn kinh tÕ ViÖt Nam kh«ng chØ ph¸t triÓn chñ yÕu vµo c¸c nguån lùc tù nhiªn, chÝnh lao ®éng míi lµ nguån lao ®éng chñ yÕu cña ViÖt Nam,cßn vèn ®Çu t vµ kü thuËt bªn ngoµi lµ nh÷ng nh©n tè quan träng".
Nãi tãm l¹i,®Ó nhanh chãng ®a ®Êt níc tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vµ l¹c hËu, ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ x· héi vµ khoa häc kü thuËt, kh«ng ngõng n©ng cao møc sèng ngêi d©n,®Ó nhanh chãng ®a ®Êt níc lªn vÞ trÝ xøng ®¸ng trªn trêng quèc tÕ ,chóng ta ph¶i dùa chñ yÕu vµo viÖc khai th¸c sö dông vµ t¸i t¹o tèt nhÊt nguån s¶n xuÊt s½n cã trong níc trong ®ã nguån lao ®éng ®ãng vai trß quan träng vµ quyÕt ®Þnh .MÆt kh¸c nguån lao ®éng liªn quan trùc tiÕp vµ g¾n liÒn víi d©n sè hay nãi c¸ch kh¸c nguån lao ®éng b¾t nguån tõ d©n sè ,d©n sè quyÕt ®Þnh nguån lao ®éng .Do ®ã viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ nµy lµ mét vÊn ®Ò quan träng vµ sù nghiªn cøu ®ã cã ®ã lµ c¬ së v÷ng ch¾c cho §¶ng vµ nhµ níc ta ®Þnh híng ®îc nh÷ng chiÕn lîc vµ tõ ®ã cã nh÷ng ph¬ng ¸n , gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó thùc hiÖn nh÷ng ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu cuèi cïng.
Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy,víi sè tµi liÖu thu thËp ®îc vµ nh÷ng kiÕn thøc s½n cã ®· tÝch luü ®îc vÒ d©n sè vµ thÞ trêng lao ®éng,em xin ®a ra nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh sau: D©n sè;ThÞ trêng lao ®éng vµ sù t¸c ®éng cña d©n sè tíi thÞ trêng lao ®éng.Cô thÓ ®îc tr×nh bµy trong bµi viÕt díi ®©y:
Ch¬ng I: mét sè ®Æc ®iÓm vµ kh¸i niÖm vÒ d©n sè vµ thÞ trêng lao ®éng viÖt nam.
I,kh¸i niÖm vÒ d©n sè vµ thÞ trêng lao déng.
1,kh¸i niÖm vÒ d©n sè.
Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau ®Þnh nghÜa vÒ d©n sè, díi ®©y lµ hai kh¸i niÖm chÝnh:
a,Theo gi¸o tr×nh d©n sè häc cña nhµ XuÊt b¶n thèng kª hµ néi n¨m 1995,d©n sè ®îc ®Þnh nghÜa nh sau:D©n sè lµ tËp hîp ngêi sinh sèng trong mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh,®ã lµ mét trong nh÷ng ®Þnh nghÜa ®îc thõa nhËn mét c¸ch réng r·i nhÊt.
b,Theo gi¸o tr×nh D©n sè vµ ph¸t triÓn cña nhµ XuÊt b¶n N«ng NghiÖp.Khi ®a ra kh¸i niÖm vÒ d©n sè ,tríc hÕt l¹i ®a ra nh÷ng kh¸i niÖm:ThÕ nµo lµ mét d©n c hay c d©n cña mét vïng,cïng víi qui m« cña nã;vÊn ®Ò ®a ra n÷a lµ d©n sè ®îc nghiªn cøu ë tr¹ng th¸i tÜnh vµ tr¹ng th¸i ®éng vµ nh÷ng thµnh phÇn g©y nªn sù biÕn ®éng ®ã.Nhng dï bÊt cø theo quan ®iÓm nµo, c¸ch nh×n nhËn nµo th× cuèi cïng còng cho ta mét kiÕn thøc nhÊt ®Þnh vÒ d©n sè,®Ó tõ ®ã lµm c¬ së cho viÖc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò xung quanh .
2,Kh¸i niÖm vÒ thÞ trêng lao ®éng,cung lao ®éng vµ cÇu lao ®éng.
a,ThÞ trêng lao ®éng: Ta xem xÐt hai kh¸i niÖm theo hai quan ®iÓm kh¸c nhau:
Thø nhÊt: Theo Adam smith:ThÞ trêng lµ kh«ng gian trao ®æi trong ®ã ngêi mua vµ ngêi b¸n gÆp nhau trao ®æi tho¶ thuËn hµng ho¸ vµ dÞch vô nµo ®ã.
Thø hai: Theo David Beg: ThÞ trêng lµ tËp hîp nh÷ng sù tho¶ thuËn trong ®ã ngêi mua vµ ngêi b¸n trao ®æi víi nhau mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô nµo ®ã.
Thø ba: Theo mét tµi liÖu nghiªn cøu vÒ thÞ trêng lao ®éng,®Þnh nghÜa thÞ trêng lao ®éng nh sau: ThÞ trêng lao ®éng lµ sù trao ®æi hµng ho¸ søc lao ®éng .
b,Kh¸i niÖm vÒ cung lao ®éng: Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ,cung vÒ lao ®éng lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu mµ thÞ trêng lao ®éng ®Æt ra vÒ sè lîng vµ chÊt lîng trong mét ®iÒu kiÖn møc tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng nhÊt ®Þnh.Theo kinh tÕ häc vÜ m« cung vÒ lao ®éng chÝnh lµ lùc lîng lao ®éng bao gåm: ngêi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng cã viÖc lµm vµ ngêi ®ang t×m viÖc lµm nhng kh«ng cã viÖc lµm cßn gäi lµ thÊt nghiÖp.
Nh vËy qua ®Þnh nghÜa ,ta thÊy cung lao ®éng phô thuéc vµo qui m« d©n sè cña mét níc, chÊt lîng cña ngêi lao ®éng,(tr×nh ®é v¨n ho¸, c¬ cÊu nghµnh nghÒ ®îc ®µo t¹o søc khoÎ, lÒ lèi lµm viÖc.) phong tôc tËp qu¸n cña mét níc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña níc ®ã.
c,Kh¸i niÖm vÒ cÇu cña thÞ trêng lao ®éng:
CÇu vÒ thÞ trêng lao ®éng lµ ®ßi hái ®Æt ra ®èi víi thÞ trêng lao ®éng vÒ sè lîng vµ chÊt lîng lao ®éng trong ®iÒu kiÖn mét møc gi¸ søc lao ®éng nhÊt ®Þnh .CÇu vÒ thÞ trêng lao ®éng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh: nguån tµi nguyªn cña mét níc,qui m« tr×nh ®é c«ng nghÖ ,c¬ cÊu nghÒ cña nÒn kinh tÕ møc tiÒn c«ng(tiÒn l¬ng) phong tôc tËp qu¸n , t«n gi¸o vµ phô thuéc vµo chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ.
II.®Æc ®iÓm cña d©n sè vµ thÞ trêng lao ®éng
1.§Æc ®iÓm vÒ d©n sè: Theo tµi liÖu tæng ®iÒu tra d©n sè ngµy 11/4/1989 níc ta cã 64,4 triÖu d©n, ®øng thø 12 trªn thÕ giíi .MËt ®é d©n sè trung b×nh trªn c¶ níc lµ 195 ngêi/km2 ®øng thø ba ë §«ng Nam ¸ vµ thø 13 trong sè 42 níc thuéc khu vùc Ch©u ¸ -Th¸i B×nh D¬ng .Sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 35 triÖu.Víi nguån d©n sè vµ lao ®éng nh vËy níc ta cã mét lîi thÕ cho sù ph¸t triÓn , cã ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ,thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ lµ tiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh thÞ trêng thèng nhÊt -mét nh©n tè quan träng cho sù ph¸t triÓn.
§ã lµ nh÷ng nÐt chung,tõ ®ã ta xem xÐt cô thÓ nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y cña d©n sè:
a,D©n sè tËp trung chñ yÕu ë n«ng th«n, lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm tû träng lín:
Sè liÖu ®iÒu tra n¨m 1989 cho thÊy 79,1% d©n sè c¶ níc sèng ë n«ng th«n, chØ cã 20,1% sèng ë thµnh thÞ .Trong n«ng nghiÖp,lao ®éng trång trät chiÕm tû lÖ cao (71,99%) trong ®ã chñ yÕu trång c©y l¬ng thùc ,lao déng n«ng th«n vµ L©m nghiÖp chiÕm tû träng nhá.
B¶ng thèng kª sù ph©n bè lao ®éng ë níc ta 1989:
Nhãm nghÒ
Sè lîng(1000)
Tû träng
Tæng sè
28745
100
Qu¶n lý
2231
7,7
C«ng nghiÖp
2606
9,7
X©y dùng
391
2,1
N«ng l©m ng nghiÖp
20671
71,9
Giao th«ng , bu ®iÖn
622
4,0
Th¬ng nghiÖp
Th¬ng nghiÖp cung øng vËt t
1570
5,5
Phôc vô c«ng céng
339
1,2
Phôc vô sinh ho¹t vµ kh«ng x¸c ®Þnh
Lùc lîng lao ®éng kü thuËt tuy xu híng ngµy cµng t¨ng xong cßn chiÕm tû träng qu¸ nhá.N¨m 1989,cã 3461000 lao ®éng kü thuËt, chiÕm 12% tæng sè lao ®éng.C¬ cÊu lao ®éng níc ta n¨m 1989 nh sau:
Tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt
Tû träng (%)
C«ng nh©n kü thuËt cã b»ng
24,19
C«ng nh©n kü thuËt kh«ng b»ng
20,21
Trung häc chuyªn nghiÖp
35,27
§¹i häc vµ cao ®¼ng trë lªn
20,32
Tæng sè lao ®éng kü thuËt(ngêi)
3461331
b,ViÖt nam cã d©n sè trÎ:
Tû träng trÎ em díi 15 tuæi ë níc ta ®· cã xu híng gi¶m, xong vÉn cßn ë møc cao, n¨m 1979 lµ 42,9% vµ n¨m 1989lµ 39,6% .Tuy nhiªn tû träng ngêi giµ trong d©n sè kh«ng qu¸ thÊp, n¨m 1979 lµ 7,05% vµ n¨m 1989 lµ 7,1%.Víi d©n sè trÎ nh vËy, níc ta chøa ®ùng mét tiÒm n¨ng lao ®éng to lín,cho phÐp t¸i s¶n xuÊt mét c¸ch thuËn lîi, ®iÒu ®ã høa hÑn mét thÞ trêng tiªu thô réng lín .Nhng bªn c¹nh ®ã d©n sè trÎ t¹o lªn g¸nh nÆng to lín vÒ y tÕ, gi¸o dôc vµ viÖc lµm.
c,D©n c ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu:
Qu¸ tr×nh ph©n bè l¹i ®ang diÔn ra m¹nh mÏ,t×nh h×nh ph©n bè d©n c ë c¸c tØnh §ång B»ng B¾c Bé tõ 800-1100 ngêi/km2 ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 1883 ngêi/km2 ;ë §ång b»ng s«ng Cöu Long cã 359 ngêi/km2 .Sù ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng dÉn ®Õn sù mÊt c©n ®èi gi÷a lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt ®Ó k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
d, D©n sè ph¸t triÓn ë møc ®é cao:
Bíc vµo nöa sau cña thÕ kû XX,d©n sè ViÖt Nam ph¸t triÓn nhanh thêi kú 1954-1980 do t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh, kinh tÕ phôc håi vµ ph¸t triÓn, qui luËt d©n sè t¨ng lªn sau chiÕn tranh lµm cho d©n sè níc ta t¨ng lªn víi tèc ®é kû lôc: 3,93%/n¨m .Trong thêi kú 1979-1989,tû lÖ d©n t¨ng d©n sè b×nh qu©n ë møc 2,1%.Víi møc t¨ng nh vËy chØ trong vßng 30 n¨m n÷a d©n sè níc ta sÏ t¨ng lªn gÊp ®«i, vµo n¨m 2000 d©n sè níc ta sÏ lµ 80000, trong ®ã lùc lîng lao ®éng lµ 45 triÖu, t¨ng 10 triÖu so víi n¨m 1989.
2.§Æc ®iÓm vÒ thÞ trêng lao ®éng.
a,¸p lùc lín vÒ viÖc lµm:
Lùc lîng lao ®éng ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· liªn tôc t¨ng víi tèc ®é cao,mét mÆt t¹o nguån lùc lín cho ph¸t triÓn ®Êt níc nhng mÆt kh¸c còng t¹o ra ¸p lùc lín vÒ ®µo t¹o nghÒ vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm.
T¸c dông c¶ tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong c¬ cÊu kinh tÕ ®èi víi viÖc thu hót , chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng, nhng hiÖn thùc, tèc ®é chuyÓn dÞch c¬ cÊu cßn rÊt chËm , cô thÓ :Trong vßng 10 n¨m kÓ tõ n¨m 1990- 2000,khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô lùc lîng lao ®éng t¨ng 14,2% trong khi ®ã lùc lîng lao ®éng n«ng nghiÖp chØ gi¶m 4%(tõ trªn 72% n¨m 1990 xuèng 68% n¨m 1999 ).
Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn lµ luËn chøng lý gi¶i cho t×nh tr¹ng : ThiÕu viÖc lµm vµ d thõa lao ®éng cµng trë lªn bøc xóc.Theo kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra vÒ lao ®éng-viÖc lµm cho thÊy tû lÖ thÊt nghiÖp cña lùc lîng lao ®éng trong ®é tuæi ë khu vùc thµnh thÞ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã xu híng gia t¨ng.NÕu n¨m 1986 lµ 5,8% th× n¨m 1997 lµ 6,01%;n¨m 1998 lµ 6,85% vµ n¨m 1999 lµ7,4%(trong ®ã n÷ chiÕm 8,26%) .§ång thêi tû lÖ lao ®éng thÊt nghiÖp ë khu vùc thµnh thÞ chñ yÕu tËp trung ë lùc lîng lao ®éng cã ®é tuæi tõ 15-24.Lùc lîng lao ®éng ë nhãm tuæi cµng cao tû lÖ thÊt nghiÖp cµng thÊt .Tû lÖ sö dông thêi gian thêi gian lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n chØ ®¹t kho¶ng 65%-75% (thiÕu viÖc lµm kho¶ng 30%-35%), cµng chøng tá cho nhËn ®Þnh vÒ t×nh tr¹ng d thõa lao ®éng nãi trªn .
b, C¬ cÊu vÒ lao ®éng bÊt hîp lý:
Lùc lîng lao ®éng ë ViÖt Nam t¨ng nhanh, víi møc cung vÒ sè lîng lao ®éng lín, xong vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n tay nghÒ l¹i rÊt thÊp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng võa thõa l¹i võa thiÕu ,thõa lao ®éng phæ th«ng thiÕu lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt .
ChÊt lîng lao ®éng níc ta cßn cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu ph¸t triÓn.Theo liÖu ®iÒu tra,sè lîng c«ng nh©n ®îc ®µo t¹o nghÒ gi¶m sót nghiªm träng,chØ cã 12% ®éi ngò c«ng nh©n qua ®µo t¹o , sè c«ng nh©n kh«ng cã tay nghÒ hoÆc thî bËc thÊp chiÕm 56% vµ kho¶ng 20% lao ®éng c«ng nghiÖp kh«ng cã chuyªn m«n.Sè c«ng nh©n thay ®æi nghÒ chiÕm 22,7% ,nhng chØ cã 6,31% trong sè ®ã ®îc ®µo t¹o l¹i.§Æc biÖt lµ ë c¸c tØnh miÒn nói c¸c N«ng -L©m trêng tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ tay nghÒ cña c«ng nh©n thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c n¬i kh¸c.MÆt kh¸c thÓ lùc ngêi lao ®éng ViÖt Nam cßn kÐm xa so víi c¸c níc trong khu vùc vÒ c©n nÆng vµ chiÒu cao,søc bÒn, nh chiÒu cao cña ngêi lao ®éng ViÖt Nam lµ 1,47m, c©n nÆng 34,4kg so s¸nh víi mét sè níc nh PhilÝppin lµ 1,53m; 45,5kg; ngêi NhËt lµ 1,64m; 53,3kg.Sè ngêi kh«ng ®ñ tiªu chuÈn vÒ c©n nÆng ë ViÖt Nam chiÕm 48,7%.Bªn c¹nh ®ã kû luËt lao ®éng cßn cha cao cßn mang t¸c phong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp l¹c hËu.
C¬ cÊu ph©n c«ng lao ®éng bÊt hîp lý, n¨ng suÊt lao ®éng vµ thu nhËp cßn thÊp .NÕu n¨m 1991 lao ®éng n«ng nghiÖp lµ72,6% n¨m 1995 lµ 69,73% ®Õn n¨m 1999 lµ 67,7% vµ ®Õn n¨m 2000 dù b¸o kho¶ng 62,27% trong tæng sè lao ®éng ®îc thu hót vµo ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ.
Lao ®éng níc ngoµi lµm viÖc chñ yÕu trong c¸c nghµnh nghÒ mµ lao ®éng ViÖt Nam kh«ng ®¸p øng ®îc .ViÖc xuÊt khÈu lao ®éng tuy cã t¨ng lªn nhng vÉn cßn thÊp,,n¨m 1999 xuÊt khÈu ®îc h¬n 30000 lao ®éng nhng l¹i chñ yÕu lµ lao ®éng gi¶n ®¬n.
c,Tû lÖ lao ®éng tham gia vµo thÞ trêng lao ®éng cßn thÊp.
ë ViÖt Nam, hiÖn nay thÞ trêng lao ®éng tËp trung chñ yÕu ë ®« thÞ lín: Thµnh Phè Hå ChÝ Minh,thñ ®« Hµ Néi , c¸c Trung t©m c«ng nghiÖp míi.
GÇn ®©y Tæng côc thèng kª ®iÒu tra møc sèng d©n c ViÖt Nam cho thÊy 21,45% lao ®éng so víi tæng sè lao ®éng trong tuæi ë khu vùc n«ng th«n tham gia lµm c«ng ¨n l¬ng (quan hÖ thuª mín) trong sè ®ã sè lµm c«ng ¨n l¬ng chuyªn nghiÖp lµ 4,29%.Con sè nµy ë thµnh thÞ lµ 42,81%b vµ 32,75% .Lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng ë níc ta tõ 3 th¸ng trë lªn trong n¨m nh×n chung cßn chiÕm tû lÖ nhá (17% tæng sè lùc lîng lao ®éng cña x· héi , trong khi ®ã ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn tû lÖ nµy thêng chiÕm 60-80%).
Qua mét sè kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña d©n sè vµ thÞ trêng lao ®éng nªu trªn, ta cã ®ñ c¬ së, lý luËn thùc tiÔn, ®Ó ®i nghiªn cøu tiÕp sang phÇn thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò ®ã .Tuy nhiªn ®Ó xem xÐt vÊn ®Ò ®îc hoµn thiÖn ta ph¶i ®Ò cËp ®Õn,vÊn ®Ò sù t¸c ®éng cña d©n sè ®Õn thÞ trêng lao ®éng.
3.D©n sè vµ sù t¸c ®éng tíi thÞ trêng lao ®éng.
Trong phÇn nµy em xin ®iÓm qua mét sè ®Æc ®iÓm chung vÒ mèi quan hÖ hay sù t¸c ®éng cña d©n sè ®Õn thÞ trêng lao ®éng. Cô thÓ xin nªu trong phÇn thùc tr¹ng tiÕp theo.
T¬ng øng víi tèc ®é t¨ng d©n sè nhanh lµ sù t¨ng nhanh d©n sè trong tuæi lao ®éng.
Cïng víi sù gia t¨ng d©n sè nguån nh©n lùc còng t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ, nã ®îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng con sè cô thÓ sau: HiÖn sè ngêi cha ®îc sö dông kh¸ ®«ng, chiÕm kho¶ng 6-7 triÖu ngêi.Lùc lîng h÷u h×nh nµy theo íc tÝnh cßn ®îc bæ sung mçi n¨m 20-30 v¹n mçi n¨m .Tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh phè cßn ë møc cao: 6,08% cuèi n¨m 1994.
Nh vËy, sù t¸c ®éng cña d©n sè lu«n lµm cho lùc lîng lao ®éng t¨ng cïng xu híng t¨ng cña d©n sè tõ ®ã t¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn thÞ trêng lao ®éng.
CH¦¥NG II
THùC TR¹NG D¢N Sè ,THÞ TR¦êNG LAO §éNG Vµ MèI QUAN HÖ GI÷A CHóNG
I.THùC TR¹NG VÒ D¢N Sè
I.1.Quy m« d©n sè:
§Ó ®i vµo nghiªn cøu khÝa c¹nh qui m« d©n sè tríc hÕt ta ph¶i nhËn thøc ®îc r»ng : Quy m« d©n sè lµ chØ tiªu quan träng nhÊt cÇn ®îc nghiªn cøu trong d©n sè ,v× nã cho phÐp kh¸i qu¸t ®îc tæng d©n sè cña mét vïng ,mét quèc gia mét khu vùc hay trªn toµn thÕ giíi.Nh÷ng th«ng tin vÒ d©n sè cho phÐp ta ph©n tÝch,so s¸nh víi c¸c chØ tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ_x· héi nh mËt ®é d©n sè ,thu nhËp quèc d©n b×nh qu©n ®Çu ngêi,l¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi,®iÖn n¨ng b×nh qu©n ®Çu ngêi vv...XuÊt ph¸t tõ sù quan träng ®ã cña viÖc nghiªn cøu qui m« d©n sè,cïng víi sù kÕt hîp viÖc sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó biÕt ®îc qui m« d©n sè,ta cã ®îc nh÷ng sè liÖuvµ th«ng tin sau:
Mét thùc tÕ tõ tríc tíi nay lµ: Níc ta lµ mét níc ®«ng d©n ,qui m« d©n sè lín; Theo sè liÖu míi nhÊt,kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra d©n sè ngµy 1/4/1999 níc ta cã 77,263 triÖu nguêi vµ nh phÇn ®Æc ®iÓm cña d©n sè ®· nªu,t×nh tr¹ng d©n sè nh vËy ®· t¸c ®éng ®Õn lùc lîng lao ®éng vµ dÉn ®Õn hËu qu¶ : Sè lao ®éng lªn ®Õn mét con sè khæng lå víi tû lÖ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 58,5% víi kho¶ng 45 triÖu ngêi.§ã lµ mét thøc th¸ch lín ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ lµ mét vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi nan gi¶i.
MÆt kh¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999 trªn kh¼ng ®Þnh xu thÕ gi¶m møc sinh trong thËp kû võa qua,nhÊt lµ tõ khi triÓn khai thùc hiÖn chiÕn lîc DS-KHHGD ®Õn nay (n¨m 2000) .Trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay viÖc gi¶i quyÕt cã ®ång bé ,tõng bíc vÒ quy m« chÊt lîng ,c¬ cÊu d©n sè vµ ph©n bè d©n c lµ nÒn t¶ng quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn con ngêi cña §¶ng vµ Nhµ níc,gãp phÇn trùc tiÕp vµo n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cho nh©n d©n hiÖn t¹i vµ c¸c thÕ hÖ mai sau.
a.KÕt qu¶ ®¹t ®îc qua s¸u n¨m thùc hiÖn chiÕn lîc DS - KHHG§ §Õn n¨m 2000 ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ phª duyÖt ngµy 6 - 3 - 1993 nh»m thÓ chÕ ho¸ mét giai ®o¹n thc hiÖn NghÞ QuyÕt Trung ¦¬ng bèn ( kho¸ VII):
ViÖc gi¶m møc sinh nhanh h¬n so víi kÕ ho¹ch ®Ò ra ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu h¹ tû lÖ d©n sè tõ 2,1% (n¨m 1992) xuèng cßn 1,5 -1,6% (n¨m 1999) .Quy m« d©n sè sÏ ë møc díi 81 triÖu ngêi vµo n¨m 2000 ®©y lµ mét tiÕn bé vît bËc so víi môc tiªu cu¶ ''chiÕn lîc DS - KHHG§ ®Õn n¨m 2000'' lµ gi¶m ®îc tû lÖ suÊt sinh xuèng møc 2,9 con hoÆc thÊp h¬n,quy m« d©n sè ë møc sinh thay thÕ vµo n¨m 2015.
b.Quy m« hé:
Víi nh÷ng quy ®Þnh vµ mét sè nguyªn t¾c khi quan niÖm vÒ hé: §¨ng kÝ tÊt c¶ nh÷ng nh©n khÈu thêng tró t¹i ViÖt Nam vµ mét sè trêng hîp ngo¹i lÖ ,nh÷ng ngêi ®ã kh«ng ®îc tÝnh vµo sè thµnh viªn cña hé nhng vÉn ®îc ®iÒu tra ®¨ng ký trong cuéc T§T ( tæng ®iÒu tra).Víi nh÷ng c¬ së ®ã quy m« hé ®îc ®iÒu tra vµ qua ®ã ta ®a ra nh÷ng con sè nh sau:
Vµo thêi ®iÓm 0 giê ngµy 1/4/1999 cã 16.669 ngh×n hé ®· ®îc ®¨ng ký,t¨ng 3.711 ngh×n hé so víi thêi ®iÓm T§T 1989 ( t¨ng 28,6%). Trong thêi kú 1989 - 1999 ,tû lÖ t¨ng b×nh qu©n vÒ sè hé lµ 2,5% so víi con sè 3,7% cña thêi kú 1979 - 1989.
BiÓu ®å 1- sè lîng vµ tû lÖ t¨ng sèhé tõ 1979-1989.
Sè lîng hé
(000)
Tèc ®é t¨ng
(%)
Tû lÖ t¨ng hµng n¨m (%)
T§TDS 1979 (1 th¸ng 10)
9.665.866
-
-
T§TDS 1989 (1 th¸ng 4)
12.958.041
34,1
3,1
T§TDS 1999 (1 th¸ng 4)
16.669.348
28,6
2,5
Nguån sè liÖu T§TDS 1979 vµ 1989 : T§TDS ViÖt Nam 1989 :Ph©n tÝch kªt qu¶ ®iÒu tra mÉu.
Tõ b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy : Do c¶ quy m« d©n sè vµ sè lîng hé ®Òu t¨ng ,nªn sè ngêi b×nh qu©n trong hé lµ mét sè ®o h÷u Ých cho phÐp x¸c ®Þnh quy m« hé trung b×nh cã thay ®æi hay kh«ng vµo n¨m 1999 ,sè ngêi b×nh qu©n / hé lµ 4,6 ngêi ,gi¶m 0,3 ngêi so víi m¨m 1989.Còng nh n¨m 1989 ,sè nh©n khÈu trung b×nh cña hé ë khu vùc thµnh thÞ cao h¬n mét chót so víi khu vùc n«ng th«n ®îc .
BiÓu2: Tû lÖ phÇn tr¨m sè hé cña tõng lo¹i hé vµ quy hé trung b×nh chia theo vïng, ViÖt Nam 1999.
Vïng ®Þa lÝ kinh tÕ
Tû lÖ % tõng lo¹i hé (%)
1-2(ngêi)
3(ngêi)
4(
