Một số vấn đề lý luận về cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước

Lêi nãi ®Çu §¹i héi VI (n¨m 1986), tiÕp ®ã lµ c¸c §¹i héi VII vµ VIII cña §¶ng ®· ®Ò ra ®­êng lèi ®æi míi s©u s¾c vµ toµn diÖn ®Êt n­íc, trong ®ã ®æi míi vÒ kinh tÕ lµ nhiÖm vô träng t©m vµ ®æi míi hÖ thèng doang nghiÖp Nhµ n­íc (DNNN) lµ kh©u ®ét ph¸. Trong 10 n¨m qua, thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi cña §¶ng, c¸c c¬ quan §¶ng vµ Nhµ n­íc ë Trung ­¬ng ®· ban hµnh trªn 200 v¨n b¶n vÒ s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý c¸c DNNN. §Õn nay hÖ thèng DNNN ®· ®­îc s¾p xÕp l¹i mét b­íc kh¸ c¨n b¶n, ®· gi¶m qu¸ nöa sè doanh nghiÖp (nh÷ng doanh nghiÖp nhá bÐ vµ yÕu kÐm) vµ sè doanh nhiÖp cßn l¹i ®­îc cñng cè mét b­íc, c¬ chÕ qu¶n lý míi ®­îc h×nh thµnh, ngµy cµng hoµn thiÖn gióp c¸c DN chuyÓn ®æi vµ thÝch nghi dÇn víi c¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ më, héi nhËp quèc tÕ. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tÝch vÉn cßn nhiÒu tån t¹i vµ h¹n chÕ. Tr­íc nh÷ng yªu cÇu to lín cña CNH, H§H ®Êt n­íc vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng ngµy cµng gay g¾t, cÇn tiÕp tôc ®æi míi c¸c DNNN. C«ng viÖc nµy gåm hai néi dung lín: s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý. Trong ®ã Cæ phÇn ho¸ (CPH) mét bé phËn DNNN lµ mét trong 4 néi dung ®æi míi qu¶n lý DNNN. HiÖn nay nã ®­îc coi lµ mét chñ tr­¬ng quan trämg cña §¶ng vµ Nhµ n­íc trong viÖc huy ®éng vèn cña mäi tÇng líp vµ n©ng cao tÝnh tù, lùc tù gi¸c, n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng ng­êi trùc tiÕp g¾n lîi Ých cña m×nh víi lîi Ých cña DN. Th«ng qua ®ã tõng b­íc c¶i thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi sù thay ®æi cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong c«ng cuéc CNH, H§H ®Êt n­íc, tõng b­íc ®­a nÒn kinh tÕ n­íc nhµ ®i lªn tr¸nh nguy c¬ tôt hËu xa h¬n so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Ch­¬ng tr×nh CPH ®· ®­îc triÓn khai tõ gi÷a n¨m 1992, theo tinh thÇn cña QuyÕt ®Þnh 202/CT-H§BT vÒ “thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè doanh nghiÖp thµnh C«ng ty cæ phÇn” (ngµy 08/06/1992). Cho ®Õn nay, nh÷ng thµnh c«ng mµ ch­¬ng tr×nh CPH mang l¹i kh«ng ph¶i lµ Ýt nh­ng vÉn tån t¹i nh÷ng bÊt cËp cÇn kÞp thêi nh×n nhËn vµ th¸o gì. Trong khu©n khæ bµi viÕt nµy chóng ta h·y cïng xem xÐt thùc tr¹ng còng nh­ nh÷ng mÆt ®­îc vµ ch­a ®­îc cña ch­¬ng tr×nh CPH ë n­íc ta trong thêi gian võa qua, tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p cho thêi gian s¾p tíi. Néi dung PhÇn 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc 1.1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña C«ng ty Cæ phÇn trong Chñ nghÜa t­ b¶n Ngµy nay trªn thÕ giíi kh¸i niÖm C«ng ty cæ phÇn kh«ng cã g× lµ míi mÎ, nh­ng ë ViÖt nam kh«ng ph¶i ai còng hiÓu thÊu ®¸o ®­îc thÕ nµo lµ mét C«ng ty cæ phÇn. §Ó gãp phÇn lµm s¸ng râ kh¸i niÖm nµy chóng ta h·y cïng ®iÓm qua vµi nÐt vÒ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña C«ng ty cæ phÇn trong CNTB. H×nh th¸i s¬ khai cña C«ng ty cæ phÇn lµ doanh nghiÖp cã mét chñ së h÷u t­ nh©n ®éc lËp. §©y lµ h×nh th¸i phæ biÕn thèng trÞ trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá vµ trong giai ®o¹n ®Çu cña CNTB c¹nh tranh tù do. ë ®ã, së h÷u cña ng­êi chñ t­ nh©n ®­îc duy tr× vµ ph¸t triÓn b»ng lao ®éng cña b¶n th©n hoÆc thuª m­ín víi vèn liÕng s½n cã vµ sù tÝnh to¸n cña ng­êi chñ së h÷u trªn c¬ së nh÷ng ®ßi hái cña thÞ tr­êng. Môc ®Ých ph­¬ng thøc kinh doang cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá chØ lµ sù duy tr× vµ b¶o toßn mèi quan hÖ cña hä ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt nh­ ng­êi chñ së h÷u. Ph­¬ng thøc nµy cã ®Æc ®iÓm ng­êi sö h÷u ®ång thêi lµ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi ®ã chØ cã thÓ lµm giµu b»ng lao ®éng cña chÝnh m×nh. Do vËy, sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt cã ®­îc rÊt chËm ch¹p, quy m« më réng tõ tõ tuú theo sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng cña tõng ®Þa ph­¬ng vµ khu vùc. Tuy nhiªn, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, l­u th«ng tiÒn tÖ còng ngµy cµng ph¸t triÓn cho phÐp ®Èy nhanh vµ më réng qu¸ tr×nh trao ®æi thanh to¸n còng nh­ tÝch tr÷ tiÒn tÖ nh­ lµ h×nh th¸i vµ môc ®Ých tù th©n cña sù vËn ®éng së h÷u vµ ®iÒu ®ã gãp phÇn lµm thay ®æi dÇn dÇn b¶n chÊt cña ph­¬ng thøc kinh doanh nµy. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng hãa th× sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c lµm cho mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ngµy cµng phô thuéc vµo nhau. Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¶n ¸nh tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt, do ®ã khi sù x· héi ho¸ s¶n xuÊt cµng cao th× nhu cÇu trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ ®Ó duy tr× quyÒn chiÕm h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá ngµy cµng lín. V× vËy, mÆc dï t­ b¶n th­¬ng nghiÖp ®· ra ®êi tr­íc CNTB nh­ng ph¶i ®Õn CNTB nã míi ph¸t triÓn m¹nh mÏ víi t­ c¸ch lµ ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh l­u th«ng. T­ b¶n th­¬ng nghiÖp tõ chç lµ trung gian m«i giíi gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá vµ thÞ tr­êng ®· x©m nhËp vµo toµn bé s¶n xuÊt, b¾t nã phôc vô cho môc ®Ých t­ b¶n. Nh­ vËy, t­ b¶n th­¬ng nghiÖp ®· gãp phÇn ph¸ vì ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhá, h×nh thµnh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN. Song song víi t­ b¶n th­¬ng nghiÖp th× t­ b¶n cho vay nÆng l·i còng cã c¬ héi ph¸t triÓn m¹nh vµo thêi kú nµy do yªu cÇu më réng s¶n xuÊt. T­ b¶n cho vay nÆng l·i ®· tham gia tÝch cùc vµo viÖc lµm ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá ngµy cµng m¾c nî nhiÒu h¬n vµ dÇn dÇn mÊt ph­¬ng tiÖn ®Ó duy tr× t¸i s¶n xuÊt b×nh th­êng. ChÕ ®é t­ h÷u cã ®­îc nhê lao ®éng cña b¶n th©n, g¾n chÆt ng­êi lao ®éng c¸ thÓ ®éc lËp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng cña ng­êi ®ã ®· dÇn bÞ thay thÕ b»ng chÕ ®é t­ h÷u TBCN dùa trªn lao ®éng lµm thuª. H×nh th¸i kinh doanh mét chñ ngµy cµng ph¸t triÓn theo nh÷ng quy luËt kinh tÕ néi t¹i cña nÒn s¶n xuÊt TBCN th× quy m« tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n ngµy cµng lín. Víi môc ®Ých kinh doanh lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, bÞ chi phèi bëi c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn, qu¸ tr×nh trªn ®· lµm cho c¸c t­ b¶n nhá lÇn l­ît bÞ ®¸nh b¹i vµ bÞ thu hót vµo c¸c t­ b¶n lín. Do ®ã, h×nh th¸i kinh doanh mét chñ dÇn nh­êng chç cho c¸c h×nh thøc kinh doanh chung vèn lÇn l­ît ra ®êi. ViÖc h×nh thµnh c¸c h×nh thøc kinh doanh chung vèn, xÐt vÒ mÆt lÞch sö ®ã lµ b­íc tiÕn hãa trong chÕ ®é tÝn dông tõ ph­¬ng thøc kinh doanh chñ yÕu dùa vµo vay m­în sang ph­¬ng thøc kinh doanh chñ yÕu dùa vµo gãp vèn. V× vËy, xÐt vÒ mÆt së h÷u h×nh thøc kinh doanh chung vèn lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn víi t­ c¸ch lµ sù chung vèn cña nhiÒu ng­êi cïng tham gia kinh doanh, cïng chia sÎ lîi nhuËn vµ rñi ro theo tû lÖ gãp vèn. Trªn thùc tÕ cã rÊt nhiÒu h×nh thøc vµ møc ®é chung vè ®Ó kinh doanh trong th­¬ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. ë ®©y, chóng ta chØ xem xÐt h×nh th¸i kinh doanh chung vèn chñ yÕu nh­ mét giai ®o¹n qu¸ ®é ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. Hîp t¸c x· (HTX) vµ C«ng ty chung vèn lµ 2 lo¹i h×nh chñ yÕu cña h×nh th¸i nµy. Hîp t¸c x· lµ h×nh th¸i kinh doanh cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá nh»m chèng l¹i qu¸ tr×nh tan r· vµ ph¸ s¶n cña hä tr­íc ph­¬ng thøc kinh doanh TBCN. C¸c HTX chñ yÕu lµ HTX tÝn dông, HTX cung tiªu, HTX s¶n xuÊt... tõ chç thèng nhÊt vÒ vèn liÕng vÒ mua vµ b¸n s¶n phÈm, dÇn dÇn lo¹i h×nh HTX x©m nhËp vµo trong s¶n xuÊt h×nh thµnh nªn h×nh th¸i kinh doanh HTX nh­ lµ sù thèng nhÊt cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt: tõ s¶n xuÊt ®Õn l­u th«ng vµ huy ®éng vèn. Trªn c¬ së gãp chung t­ liÖu s¶n xuÊt, vèn liÕng vµ søc lao ®éng c¸c HTX tiÕn hµnh kinh doanh theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, b×nh ®¼ng trong h­ëng lîi vµ chÞu rñi ro. Do sù chi phèi cña chÕ ®é tÝn dông ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn th× h×nh th¸i kinh doanh HTX ngµy cµng phô thuéc vµo c¸c quan hÖ kinh tÕ TBCN. H¬n n÷a, víi tÝnh chÊt láng lÎo trong tæ chøc, chØ ho¹t ®éng trong 1 lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, kh«ng chÊp nhËn rñi ro nªn kh«ng kinh doanh quy m« lín. Do ®ã Ýt cã c¬ héi më réng s¶n xuÊt kinh doanh nªn bÞ thu hÑp vÒ n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô... Ngoµi h×nh th¸i kinh doanh HTX cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá cßn cã h×nh th¸i kinh doanh C«ng ty chung vèn cña c¸c nhµ t­ b¶n víi môc ®Ých giµnh chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh, gi¶m søc Ðp cña tÝn dông ng©n hµng vµ c¸c h×nh thøc vay m­în kh¸c. §Æc ®iÓm chung cña lo¹i h×nh c«ng ty nµy lµ gãp vèn thiªn vÒ th©n nh©n, tr¸ch nhiÖm ph¸p lý v« h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc gän nhÑ, ®¬n gi¶n. V× vËy, vµo thêi kú ®Çu cña sù ph¸t triÓn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN khi mµ c¹nh tranh cßn ®ang thèng trÞ th× lo¹i h×nh nµy rÊt ®­îc ­u chuéng, nã ph¶n ¸nh mét b­íc tiÕn cña chÕ ®é tÝn dông. Tuy nhiªn sau nµy do tr¸ch nhiÖm ph¸p lý kh«ng h¹n chÕ trong lÜnh vùc kinh doanh chung vèn lµm cho nã mang tÝnh m¹o hiÓm qu¸ cao, do ®ã rÊt khã kh¨n trong viÖc huy ®éng mét sè vèn lín. Thªm n÷a sù rµng buéc cña nã hÕt søc láng lÎo cã thÓ bÞ gi¶i t¸n bÊt cø lóc nµo nÕu mét ng­êi chung vèn muèn rót lui. Nh÷ng h¹n chÕ nµy lµm cho h×nh th¸i C«ng ty chung vèn còng bÞ thu hÑp dÇn vÒ nh÷ng ngµnh kinh doanh nhá lÎ, nh­êng chç cho c¸c h×nh thøc C«ng ty cæ phÇn ra ®êi. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña chÕ ®é tÝn dông ®· gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n b»ng viÖc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn c¸c lo¹i vèn, t¨ng nhanh quy m« s¶n xuÊt vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN. §ång thêi nã ®· t¹o c¬ së cho viÖc h×nh thµnh thÞ tr­êng vèn ®Çu t­ vµ th«ng qua ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng ®· gãp phÇn t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi cña c¸c C«ng ty cæ phÇn. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· gióp cho c¸c c«ng ty më réng vµ x©m nhËp ngµy cµng m¹nh mÏ ra hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ TBCN. C«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®¸nh dÊu sù chuyÓn h­íng nÒn kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i vay m­în chñ yÕu qua ng©n hµng hoÆc chung vèn sang huy ®éng vèn trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh. Sù phån vinh cña c¸c C«ng ty cæ phÇn lu«n ®¶m b¶o cho sù thÞnh v­îng cña thÞ tr­êng tµi chÝnh, ng­îc l¹i sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh lu«n t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c C«ng ty cæ phÇn sinh s«i n¶y në. Tãm l¹i, tr¶i qua thêi kú lÞch sö ph¸t triÓn l©u dµi tõ h×nh th¸i s¬ khai lµ doanh nghiÖp mét chñ råi ®Õn h×nh th¸i kinh doanh chung vèn vµ cuèi cïng lµ C«ng ty cæ phÇn, C«ng ty cæ phÇn ®· thùc sù trë thµnh mét ph¸t minh quan träng nhÊt trong lÞch sö ph¸t triÓn c¸c h×nh th¸i doanh nghiÖp kÓ tõ cuéc C¸ch m¹ng trong c«ng nghiÖp cña TBCN chø kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ s¶n phÈm thô ®éng cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 1.2. Vai trß cña C«ng ty Cæ phÇn trong sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng. C«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®· ®ãng gãp vai trß lÞch sö hÕt søc to lín trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Tr­íc hÕt, C«ng ty cæ phÇn lµ kÕt qu¶ cña sù vËn ®éng t¸ch biÖt gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Nã cho phÐp ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n, më réng quy m« s¶n xuÊt nhanh chãng t¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt. §ång thêi C«ng ty cæ phÇn còng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho di chuyÓn t­ b¶n, ph©n t¸n bít rñi ro cho nh÷ng ng­êi ®Çu t­ trong m«i tr­êng c¹nh tranh. ViÖc h×nh thµnh C«ng ty cæ phÇn theo M¸c ®·: ”trùc tiÕp mang h×nh th¸i t­ b¶n x· héi (t­ b¶n cña nh÷ng c¸ nh©n trùc tiÕp liªn hiÖp l¹i víi nhau) ®èi lËp víi t­ b¶n t­ nh©n: cßn c¸c xÝ nghiÖp cña nã biÓu hiÖn ra lµ nh÷ng xÝ nghiÖp x· héi ®èi lËp víi nh÷ng xÝ nghiÖp t­ nh©n. §ã lµ sù thñ tiªu t­ b¶n víi t­ c¸ch lµ së h÷u t­ nh©n trong khu©n khæ cña b¶n th©n ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN”. C«ng ty cæ phÇn mang nh÷ng ®Æc ®iÓm cho phÐp thÝch øng víi nh÷ng ®ßi hái cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng mµ c¸c h×nh th¸i kh¸c kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc. §ã lµ: xÐt vÒ mÆt ph¸p lý c«ng ty cæ phÇn lµ mét tæ chøc kinh doanh cã t­ c¸ch ph¸p nh©n mµ vèn do nhiÒu ng­êi ®ãng gãp d­íi h×nh thøc cæ phÇn, c¸c cæ ®«ng chØ cã tr¸ch nhiÖm víi c¸c cam kÕt tµi chÝnh cña c«ng ty trong giíi h¹n sè tiÒn mµ hä ®ãng gãp. Trong tr­êng hîp c«ng ty bÞ ph¸ s¶n th× hä chØ mÊt sè tiÒn ®· ®Çu t­ vµo c«ng ty mµ th«i, kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n nh­ h×nh thøc kinh doanh mét chñ hoÆc chung vèn. B»ng c¸ch b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cho nh÷ng ng­êi cã vèn muèn ®Çu t­ ®Ó gia t¨ng thu nhËp, nã ®· lµm cho hä kh«ng e ng¹i nh÷ng hËu qu¶ tµi chÝnh sÏ x¶y ra víi gia s¶n cña m×nh. XÐt vÒ mÆt huy ®éng vèn: nã cho phÐp huy ®éng mét sè vèn lín trong x· héi b»ng c¸ch cã thÓ ®Þnh gi¸ cæ phiÕu thÊp ®Ó khai th¸c ®­îc c¶ nh÷ng sè tiÒn tiÕt kiÖm nhá nhÊt trong c«ng chóng. ViÖc mua cæ phiÕu kh«ng nh÷ng mang l¹i lîi tøc cæ phÇn mµ cßn høa hÑn nh÷ng kho¶n thu nhê viÖc gia t¨ng gi¸ trÞ cæ phiÕu khi c«ng ty lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Ngoµi ra c¸c cæ ®«ng cã quyÒn ®­îc tham gia qu¶n lý theo ®iÒu lÖ cña c«ng ty vµ ®­îc ph¸p luËt b¶o ®¶m, ®iÒu ®ã lµm cho quyÒn së h÷u cña cæ ®«ng trë nªn cô thÓ vµ cã søc hÊp dÉn h¬n, thªm n÷a cæ ®«ng cã quyÒn ®­îc ­u ®·i trong viÖc mua nh÷ng cæ phiÕu míi ph¸t hµnh tr­íc khi chóng ®­îc ®em b¸n réng r·i cho c«ng chóng. Do sù t¸ch biÖt gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn qu¶n lý mµ nh÷ng ng­êi ®ãng vai trß së h÷u trong c«ng ty cæ phÇnkh«ng trùc tiÕp ®øng ra kinh doanh mµ uû th¸c chøc n¨ng ®ã cho bé m¸y qu¶n lý cña c«ng ty. B¶n th©n c«ng ty ®­îc ph¸p luËt thõa nh©n nh­ mét ph¸p nh©n ®éc lËp t¸ch rêi víi c¸c c¸ nh©n gãp vèn vµ kiÓm so¸t nã. Nhê ®ã, c«ng ty cæ phÇn tiÕn hµnh tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh d­íi danh nghÜa cña chÝnh m×nh vµ nhËn tr¸ch nhiÖm ®Õn cïng víi c¸c cam kÕt tµi chÝnh cña c«ng ty. Trong c¬ cÊu tæ chøc cña c«ng ty cæ phÇn cã §¹i héi cæ ®«ng - cã quyÒn quyÕt ®Þnh tèi cao: bÇu hoÆc b·i miÔn Héi ®ång qu¶n trÞ, Héi ®ång qu¶n trÞ - cã tr¸ch nhiÖm ph©n chia lîi nhuËn, söa ®æi §iÒu lÖ c«ng ty, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn gi¸ trÞ c¸c kho¶n vèn ®Çu t­ cña cæ ®«ng... Ban gi¸m ®èc cã tr¸ch nhiÖm ®iÒu hµnh toµn bé ho¹t ®éng qu¶n lý kinh doanh. Cæ ®«ng còng cã thÓ bÇu ra Ban kiÓm so¸t thùc hiÖn viÖc kiÓm tra gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c«ng ty ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cho nh÷ng ng­êi gãp vèn. ChÝnh v× nh÷ng ­u viÖt cña m×nh vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, c¬ cÊu tæ chøc chÆt chÏ, râ rµng... mµ h×nh th¸i C«ng ty cæ phÇn ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng khi cã sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n - gióp viÖc giao dÞch mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu trë nªn v« cïng dÔ dµng. C«ng ty cæ phÇn vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n võa duy tr× ®­îc sù æn ®Þnh cña doanh nghiÖp võa t¹o nªn sù di chuyÓn linh ho¹t cña c¸c luång vèn x· héi. Ngµy nay, hµng ngµn tËp ®oµn c«ng ty khæng lå ®­îc h×nh thµnh theo h×nh th¸i C«ng ty cæ phÇn ®· gãp phÇn t¹o nªn søc m¹nh kinh tÕ cña mét quèc gia (do biÕt ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt ®Ó nhanh chãng ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt) vµ tham gia ®¾c lùc vµo c¸c qóa tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ quèc tÕ. 1.3. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt nam - Sù lùa chän tÊt yÕu. N­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn nÒn kinh tÕ thÞ ttr­êng nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN dùa trªn sù ®a d¹ng ho¸ vÒ c¸c lo¹i h×nh së h÷u. §ã lµ mét chñ tr­¬ng ®óng ®¾n ®Ó kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ n­íc nhµ sau chiÕn tranh vµ sau nh÷ng hËu qu¶ mµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cò ®em l¹i. Tõ thùc tiÔn tiÕn hµnh c«ng cuéc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ vµ nh÷ng kinh nghiÖm thu ®­îc qua qu¸ tr×nh chØ ®¹o, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt kinh doanh chóng ta ®· x· ®Þnh ®­îc r»ng c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc mét c¸ch triÖt ®Ó - trong ®ã CPH mét bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ yªu cÇu cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Ó t¨ng c­êng ®éng lùc ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ thóc ®Èy DNNN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. 1.3.1. T¹i sao ph¶i chuyÓn doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh C«ng ty cæ phÇn? Do ®Æc ®iÓm n­íc ta võa tho¸t khái c¬ chÕ bao cÊp nªn nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã vÉn tån t¹i ë ®¹i bé phËn c¸c doanh nghiÖp. V× thÕ, khi chuyÓn sang c¬ chÕ míi c¸c DNNN th­êng lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶, kh«ng cã l·i. Lóc ®ã Nhµ n­íc buéc ph¶i cã chÝnh s¸ch tµi trî, bao cÊp. Tµi trî lµ mét s¸ch l­îc lu«n lu«n cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o cho c¸c DNNN ho¹t ®éng tèt theo chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ChÝnh phñ. Cßn bao cÊp lµ mét viÖc kh«ng ®¸ng lµm, nã chØ lµm cho c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng û l¹i, thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm mµ Nhµ n­íc l¹i ph¶i bï lç. Trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch lu«n thiÕt hôt th× ®©y thùc sù lµ mét g¸nh nÆng nÕu doanh nghiÖp nµy thùc ra lµ kh«ng cÇn ph¶i duy tr× h×nh thøc quèc doanh. Theo b¸o c¸o cña Ban ®æi míi doanh nghiÖp Trung ­¬ng, n¨m 1996 tæng sè nî lµ 174.797 tØ ®ång, n¨m 1999 lªn tíi 199.060 tØ ®ång. Trong ®ã nî ph¶i tr¶ lµ 126.366 tØ ®ång vµ nî ph¶i thu lµ 72.644 tØ ®ång. So víi tæng sè vèn toµn bé doanh nghiÖp, sè nî ph¶i thu chiÕm tíi 62% vµ sè nî ph¶i tr¶ lµ 109%, trong khi kh¶ n¨ng thanh to¸n rÊt thÊp, nî qu¸ h¹n hoÆc khã ®ßi chiÕm tØ lÖ kh«ng nhá ®ang lµ g¸nh nÆng ®èi víi nhiÒu DNNN. NhiÒu doanh nghiÖp cßn ph¶i dùa vµo sù bao cÊp rÊt lín cña Nhµ n­íc. Ngoµi phÇn vèn ®Çu t­ ban ®Çu khi thµnh lËp, hµng n¨m c¸c doanh nghiÖp cßn ph¶i vay tíi 85% vèn Nhµ n­íc víi l·i suÊt ­u ®·i. Tuy nhiªn vÉn cã mét sè Ýt DNNN lµm ¨n cã hiÖu qu¶, ph¸t triÓn ®­îc nh­ng tèc ®é t¨ng tr­ëng kh«ng ®Òu gi÷a c¸c ngµnh vµ ch­a t¹o ra sù liªn kÕt ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Th«ng th­êng c¸c DNNN cã quy m« nhá bÐ vµ dµn tr¶i vÌ ngµnh nghÒ. §Õn nay c¶ n­íc cã kho¶ng 5.280 doanh nghiÖp, b×nh qu©n mçi doanh nghiÖp chØ cã 22 tØ ®ång (kho¶ng 1,5 triÖu USD). trong ®o sè doanh nghiÖp cã vèn d­íi 5 tØ ®ång (kho¶ng 350 ngh×n USD) chiÕm tíi 65,45%, sè doanh nghiÖp cã vèn trªn 10 tØ ®ång (trªn 700 ngh×n USD) chØ chiÕm d­íi 21%. §Æc biÖt sè doanh nghiÖp do ®Þa ph­¬ng trùc tiÕp qu¶n lý quy m« cßn nhá bÐ h¬n nhiÒu, trong ®ã sè doanh nghiÖp cã vèn d­íi 1tØ ®ång (kho¶ng 70 ngh×n USD) cßn chiÕm h¬n 30%. NhiÒu doanh nghiÖp cïng lo¹i th× ho¹t ®éng trong t×nh tr¹ng chång chÐo vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh, cÊp qu¶n lý vµ trªn cïng mét ®Þa bµn t¹o ra sù c¹nh tranh kh«nh ®¸ng cã. Do dµn tr¶i vÒ ngµnh nghÒ tõ s¶n xuÊt ®Õn th­¬ng m¹i vµ dÞch vô, manh món vÒ vèn trong khi vèn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc rÊt h¹n chÕ ®· g©y chi phèi xÐ lÎ c¸c nguån lùc kÓ c¶ ho¹t ®éng qu¶n lý cña Nhµ n­íc, kh«ng tËp trung ®­îc cho nh÷ng ngµnh lÜnh vùc then chèt. ThiÕu vèn còng lµ nguyªn nh©n lµm cho c«ng nghÖ cña chóng ta kh«ng c¶i thiÖn ®­îc, dÉn ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh kÐm: s¶n phÈm lµm ra th­êng kÐm chÊt l­îng, gi¸ c¶ l¹i cao, kh«ng cã thÞ tr­êng tiªu thô (chØ kho¶ng 15% ®¹t chÊt l­îng xuÊt khÈu) nªn còng thua thiÖt trong héi nhËp vÒ kinh tÕ víi khu vùc vµ thÕ giíi. C¸c m¸y mãc, thiÕt bÞ ®­îc trang bÞ th­êng nhËp tõ nhiÒu n­íc víi c¸c chñng lo¹i vµ thÕ hÖ rÊt kh¸c nhau. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng th× d©y chuyÒn s¶n xuÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ cña ta l¹c hËu so víi thÕ giíi tõ 10 ®Õn 20 n¨m, møc ®é hao mßn h÷u h×nh tõ 30 ®Õn 50%, cã tíi 38% ë d¹ng ph¶i thanh lý. Do nhiÒu lý do kh¸c nhau kh«ng Ýt tr­êng hîp chóng ta nhËp khÈu nh÷ng m¸y mãc kh«ng ®óng tiªu chuÈn vµ quy c¸ch, th­êng lµ c«ng nghÖ th¶i cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ®­îc t©n trang l¹i. H¬n n÷a, viÖc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé khoa häc kü thuËt, c«ng nh©n lµnh nghÒ ch­a ®­îc chó träng hoÆc ch­a phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn, ch­a cã nh÷ng rµng buéc vÒ mÆt lîi Ých ®Ó ng­êi lao ®éng ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh, ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng tham nhòng, l·ng phÝ... rÊt khã kiÓm so¸t ®ang lµ nh÷ng nh©n tè lµm khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. Bªn c¹nh nh÷ng khã kh¨n chñ quan xÊt ph¸t tõ néi bé nÒn kinh tÕ, th× c¸c t¸c ®éng tiªu cùc do héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi mang l¹i nh­ cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc gÇn ®©y ®· ¶nh h­ëng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ n­íc ta. §iÒu nµy cho thÊy tÝnh cÊp b¸ch ph¶i khÈn tr­¬ng n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc mét c¸ch æn ®Þnh v÷ng ch¾c kh«ng nh÷ng cho c¸c n¨m tr­íc m¾t mµ cho c¶ t­¬ng lai l©u dµi. NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña viÖc nµy NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ­¬ng 4 (kho¸ VIII) cña §¶ng ®· dµnh mét phÇn quan träng cho môc tiªu tiÕp tôc ®æi míi m¹nh mÏ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc , phÊn ®©ó ®­a chóng thùc sù trë thµnh lùc l­îng chñ ®¹o dÉn d¾t c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn, lµm nßng cèt ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng tiÕn tr×nh CNH, H§H ®Êt n­íc vµ héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi cã hiÖu qu¶. TiÕp theo, ChÝnh phñ ®· cã chØ thÞ sè 20/TTg ngµy 21/4/1998, trong ®ã ®· ®Ò ra ch­¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch cô thÓ triÓn khai thùc hiÖn vµ quyÕt t©m th«ng qua ®ît s¾p xÕp nµy ®Ó h×nh thµnh mét c¬ cÊu doanh nghiÖp hîp lý m¹nh mÏ ®­îc qu¶n lý tèt. CPH lµ mét trong 4 néi dung quan träng cña qu¸ tr×nh ®æi míi s¾p xÕp (bao gåm: §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý DNNN; tæ chøc l¹i, cñng cè vµ hoµn thiÖn Tæng c«ng ty Nhµ n­íc; CPH DNNN vµ ¸p dông c¸c h×nh thøc giao, b¸n, kho¸n, cho thuª nh÷ng DNNN cã quy m« nhá). 1.3.2. Cæ phÇn hãa lµ g×? Qua CPH h×nh