Một số vấn đề về chế định thừa kế trong pháp luật phong kiến Việt Nam

Mét sè vÊn ®Ò vÒ ChÕ ®Þnh thõa kÕ trong ph¸p luËt phong kiÕn viÖt nam Trong tiÕn tr×nh lÞch sö chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam , c¸c triÒu ®¹i ë thÕ X ®Õn thÕ kû XIX ®· x©y dùng bé m¸y Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, cñng cè nÒn ®éc lËp, cñng cè ®Þa vÞ cña giai cÊp thèng trÞ. Ph¸p luËt phong kiÕn Viªt nam mang ®Ëm ¶nh h­ëng cña ®¹o nho lÔ nghi vµ ph¸p luËt lµ yÕu tè c¬ b¶n lµ yÕu tè kÕt dÝnh c¸c yÕu tè kh¸c cña nÒn qu©n chñ bao gåm quan hÖ vua - t«i, vua quan - d©n chóng, c¬ cÊu bé m¸y nhµ n­íc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi t¹o nªn trËt tù x· héi. Mçi nhµ n­íc phong kiÕn ViÖt nam ®Òu ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®Ó cñng cè quyÒn lùc phôc vô cho c«ng viÖc qu¶n lý dÊt n­íc . §¸ng chó ý lµ c¸c bé luËt cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn nh­ Bé luËt Hång §øc (1483), Bé luËt Gia Long (1815). Ngoµi bé luËt, c¸c nhµ n­íc phong kiÕn cßn ban hµnh nhiÒu v¨n ®¬n hµnh nh­ chiÕu, chØ dô, lÖnh cña Vua. Néi dung cña c¸c bé luËt ®iÒu chØnh nhiÒu quan hÖ x· héi thuéc ®èi t­îng cña nhiÒu ngµnh luËt hiÖn nay, Trong ®ã cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ thõa kÕ theo di chóc vµ theo ph¸p luËt. Trong luËt Hång §øc quy ®Þnh c¸c con ( con trai, con g¸i, con nu«i) ®Òu cã quyÒn thõa kÕ cña cha mÑ. Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn ®Ó l¹i h­¬ng ho¶ cho con ch¸u. §iÒu 390 quy ®Þnh: “ Cha mÑ lµm chóc th­ ph©n chia tµi s¶n, thiÕt lËp h­¬ng ho¶ trong chóc th­”. LuËt Gia Long kh«ng thõa nhËn quyÒn thõa kÕ cña con g¸i mµ chó träng ®Õn quyÒn lîi cña cu¶ con trai. VÊn ®Ò thõa kÕ theo di chóc §iÒu 388 quy ®inh: “ NÕu cã mÖnh lÖnh cña cha mÑ, ph¶i theo ®óng. Vi ph¹m ®iÒu nµy sÏ mÊt phÇn cña m×nh”. XÐt vÒ mÆt néi dung, c¸c quy ®Þnh trong luËt Hång §øc vµ Gia Long t­¬ng ®èi chÆt chÏ vµ ®Çy ®ñ. Trong c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn, t­ t­ëng nho gi¸o ®· ¶nh h­ëng mét c¸ch s©u s¾c, trùc tiÕp ®Õn toµn bé quan hÖ x· héi cña n­íc ta. NhÊt lµ tõ thêi Lª, c¸c t­ t­ëng Nho gi¸o ®· ®­îc Nhµ n­íc phong kiÕn ®Ò lªn thµnh luËt. C¸c quan hÖ vÒ h«n nh©n gia ®×nh vµ thõa kÕ trong thêi phong kiÕn còng kh«ng n»m trong tr­êng hîp ngo¹i lÖ, ng­îc l¹i c¸c quan hÖ nµy bÞ chi phèi mét c¸ch s©u s¾c cña t­ t­ëng trong nam khinh n÷, ®Ò cao vai trß cña ng­êi chång trong gia ®×nh. Nãi ®Õn tµi s¶n cña c¸c gia ®×nh, c¸c quy ®Þnh trong ph¸p luËt cña triÒu ®¹i Nhµ Lª ®Ò lªn hµng ®Çu lµ ®iÒn thæ. T¹i c¸c ®iÒu 374, 375 Quèc triÒu h×nh luËt chØ ®Ò cËp ®Õn ®iÒn thæ mµ th«i, hoµn toµn kh«ng nãi g× ®Õn c¸c ®éng s¶n kh¸c. D­íi thêi phong kiÕn, vî chång tÝch tr÷ ®­îc tiÒn cña ®Òu mua ruéng ®Êt (tËu ruéng ®Êt). Sù giµu nghÌo cña mét gia ®×nh ®­îc ®¸nh gi¸ chñ yÕu ë viÖc cã nhiÒu hay Ýt ruéng ®Êt. Vµ c¸c chøc quan trong bé m¸y Nhµ n­íc chñ yÕu tr¶ c«ng b»ng ®Êt gäi lµ chÕ ®é léc ®iÒn. Ngoµi ra, c¸c ®o¹n 258 vµ 259 trong Hång §øc ThiÖn chÝnh th­ (258 lÖ vÒ vî chång kh«ng cã con; 259 lÖ ®èi víi vî chång tr­íc cã con, vî chång sau kh«ng cã con.) cßn cho ta thÊy, tµi s¶n gia ®×nh phong kiÕn ViÖt Nam ë ®êi Nhµ Lª kh«ng chØ gåm ®iÒn thæ mµ cßn gåm c¸c thø kh¸c nh­ vµng, b¹c, nhµ cöa, lôa v¶i , thãc lóa, gi­êng chiÕu, mµn, thau..( gãp gép l¹i gäi lµ cña næi). Nh÷ng tµi s¶n ®­îc coi lµ cña næi ®ã chñ yÕu ®Ó phôc vô tÕ tù vµ nh»m thùc hiÖn tiÕp tôc tr¶ nî miÖng. Quan hÖ tµi s¶n gi÷a vî vµ chång trong gia ®×nh ®­îc quy ®Þnh nh­ sau: Khi gia ®×nh cßn tån t¹i, tÊt c¶ c¸c tµi s¶n ®­îc coi lµ cña chung cña gia ®×nh. ë ®©y, ®iÒu dÔ thÊy lµ t­ t­ëng gia tr­ëng ®­îc thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt trong viÖc chi phèi tµi s¶n ®ã. Trong gia ®×nh, ng­êi gia tr­ëng cã quyÒn hµnh nhiÒu h¬n ®èi víi tµi s¶n chung. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç, c¸c th©n thuéc trong gia ®×nh cã nghÜa vô phôc tïng sù ph¸n quyÕt cña ng­êi gia tr­ëng. Tuy nhiªn ph¸p luËt thêi Lª cã nh÷ng quy ®Þnh tiÕn bé, MÆc dï bÞ rµng buéc bëi t­ t­ëng gia tr­ëng nh­ vËy, nh­ng ng­êi vî trong thêi Lª kh«ng hoµn toµn mÊt quyÒn ®èi víi tµi s¶n gia ®×nh, ®iÒu nµy thÓ hiÖn râ nhÊt trong b¸n, ®æi tµi s¶n ®Òu cã ch÷ ký cña c¶ 2 vî chång. Trong bé luËt Hång §øc quan hÖ thõa kÕ ®­îc quy ®Þnh ë phÇn cuèi trong ch­¬ng ®iÒn s¶n, phÇn ®iÒn s¶n míi t¨ng thªm vµ phÇn luËt h­¬ng ho¶. VÒ mÆt tæng thÓ, c¸c ®iÒu kho¶n nµy cho thÊy: Mét lµ, khi cha mÑ cßn sèng th× kh«ng bao giê n¶y sinh viÖc thõa kÕ tµi s¶n, v× trong gia ®×nh con c¸i kh«ng cã quyÒn tµi s¶n. NÕu cha hoÆc mÑ chÕt, ng­êi cßn sèng ( mÑ hoÆc cha) tiÕp tôc n¾m quyÒn chñ tµi s¶n, do vËy quan hÖ thõa kÕ vÉn ch­a thÓ n¶y sinh. Môc ®Ých s©u xa cña quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh phong kiÕn lµ duy tr× vµ b¶o vÖ sù tr­êng tån cña gia ®×nh phô hÖ, cña dßng hä tøc lµ l­u truyÒn dßng dâi vµ thê phông tæ tiªn. Nªn nhµ lµm luËt phong kiÕn coi thõa kÕ kh«ng chØ lµ quyÒn lîi c¸c nh©n, mµ quan träng h¬n cßn lµ v× môc ®Ých s©u xa trªn. Bëi vËy, thõa kÕ chØ ph¸t sinh khi trong gia ®×nh x¶y ra mét trong hai tr­êng hîp sau ®©y: NÕu vî chång kh«ng cã con khi mét trong hai ng­êi chÕt, quan hÖ thõa kÕ ph¸t sinh. NÕu vî chång cã con, th× ph¶i ®Õn khi c¶ hai ng­êi ®· chÕt, míi ph¸t sinh quan hÖ thõa kÕ. Nãi chung ph¸p luËt phong kiÕn n­íc ta ®· thõa nhËn hai h×nh thøc thõa kÕ: thõa kÕ theo di chóc vµ thõa kÕ kh«ng theo di chóc (theo kh¸i niÖm ph¸p lý hiÖn ®¹i gäi lµ thõa kÕ theo luËt.) I-CHÕ §ÞNH THõA KÕ thêi Lª: A/Thõa kÕ theo di chóc Theo h×nh thøc nµy ph¸p luËt t«n träng ý muèn vµ quyÒn quyÕt ®Þnh cña ng­êi cã tµi s¶n. Theo ®iÒu 390 Quèc triÒu h×nh luËt th× cha mÑ nhiÒu tuæi vÒ giµ th× ph¶i cã tr¸ch nhiÖm lo lµm chóc th­ ®Ó l¹i tµi s¶n cho con c¸i. Quy ®Þnh nµy nh»m tr¸nh sù tranh chÊp tµi s¶n vÒ sau. Di chóc ®­îc lËp d­íi d¹ng v¨n b¶n ®­îc gäi lµ chóc th­. Ng­êi cã tµi s¶n cã thÓ tù viÕt chóc th­, trong tr­êng hîp kh«ng biÕt ch÷ th× cã thÓ nhê x· tr­ëng viÕt thay vµ chøng thùc (§iÒu 366 quèc triÒu h×nh luËt). Trong tr­êng hîp chóc th­ kh«ng tu©n thñ h×nh thøc do ph¸p luËt quy ®Þnh th× sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý, lóc ®ã di s¶n thõa kÕ sÏ ®­îc chia theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Khi cha mÑ mÊt mµ cã ®Ó l¹i chóc th­, sau khi trÝch l¹i sè ruéng ®Êt lµm h­¬ng ho¶, di s¶n thõa kÕ ph¶i ®­îc chia theo ®óng ý nguyÖn cña ng­êi ®Ó l¹i di s¶n. NÕu con ch¸u cßn kiÖn c¸o ®ßi chia l¹i sÏ bÞ ph¹t 80 tr­îng, ®å lµm khao ®inh, lÊy l¹i ruéng kû phÇn ®· chia ®o¹n 78 Hång §øc ThiÖn chÝnh th­). Theo ®o¹n 273 Hång §øc ThiÖn chÝnh th­ quy ®Þnh chóc th­ chØ ®­îc coi lµ hîp ph¸p nÕu cã h­¬ng tr­ëng, quan viªn trong b¶n x·, tõ 30 tuæi trë lªn lµm ng­êi viÕt thay hoÆc chøng kiÕn. Kho¶n 2 ®iÒu 388 quy ®Þnh “ NÕu ®· cã lÖnh cña cha mÑ vµ chóc th­, th× ph¶i theo ®óng, tr¸i th× ph¶i mÊt phÇn cña m×nh”. §iÒu 354 tr­íc ®ã quy ®Þnh “ng­êi nµo tranh giµnh ruéng ®Êt th× ph¶ biÕm 2 t­. NÕu ®· cã chóc th­ mµ cßn cè tranh giµnh th× còng xö biÕm nh­ thÕ vµ ph¶i t­íc mÊt phÇn cña m×nh n÷a. NÕu cha mÑ kh«ng nhËn lµm con, trong chóc th­ kh«ng cã tªn mµ vÉn cßn tranh th× ph¶i xö biÕm 3 t­, ®ßi l¹i sè ruéng ®Êt tranh cho ng­êi chñ. NÕu ng­êi tr­ëng hä sai th× ph¶i biÕm 1 t­”. Qua c¸c ®iÒu kho¶n trªn, nhµ lµm luËt ®· ®Ò cËp c¸c yÕu tè sau ®©y cña sù thõa kÕ theo di chóc: VÒ h×nh thøc cña di chóc cã di chóc miÖng vµ di chóc viÕt ( chóc th­). Theo t×nh thÇn vµ néi dung cña ®iÒu 366 ®· dÉn, ng­êi lµm chóc th­ (cha, mÑ) ph¶i tù viÕt lÊy (nÕu kh«ng biÕt ch÷ th× nhê quan viªn nµo ®ã trong lµng x· viÕt dïm) vµ ph¶i cã sù chøng kiÕn cña quan viªn trong lµng x· th× chóc th­ míi hîp ph¸p. Nguyªn t¾c tù do lËp di chóc cña ng­êi gia tr­ëng ®­îc t«n träng. Trong gia ®×nh cha, mÑ lµ chñ tµi s¶n nªn chØ cã cha mÑ míi cã quyÒn lËp di chóc. ë di chóc, ngoµi phÇn ruéng ®Êt dµnh ra lµm phÇn h­¬ng ho¶, phÇn cßn l¹i ®­îc chia cho c¸c con. Nh÷ng con nµo ®­îc h­ëng thõa kÕ vµ ®­îc h­ëng bao nhiªu ®ªu do ng­êi lËp di chóc quy ®Þnh. Cha mÑ cã thÓ truÊt quyÒn cña ng­êi con nµo ®ã mµ th­êng lµ ng­êi con bÊt hiÕu, ®ã còng lµ mét d¹ng tõ con. B/Thõa kÕ theo luËt H×nh thøc nµy chØ ¸p dông khi kh«ng cã di chóc, hoÆc cã kiÖn c¸o vÒ tµi s¶n: - Tr­êng hîp vî chång kh«ng cã con mµ mét ng­êi chÕt n¶y sinh quan hÖ thõa kÕ nh­ sau: Theo ®iÒu 375 quèc triÒu h×nh luËt, ®o¹n 258 Hång ®øc thiÖn chÝnh th­, tron tr­êng hîp vî chång kh«ng cã con mµ ng­êi chång chÕt tr­íc th× ®èi víi nh÷ng ®iÒn s¶n thuéc tµi s¶n riªng cña ng­êi chång ®­îc chia lµm 2 phÇn b»ng nhau: mét phÇn dµnh cho gia ®×nh bªn chång ®Ó lo viÖc tÕ lÔ, phÇn cßn l¹i dµnh cho vî ®Ó phông d­ìng mét ®êi mµ kh«ng ®­îc quyÒn së h÷u. NÕu ng­êi vî go¸ t¸i gi¸ th× tµi s¶n ®­îc chia ph¶i tr¶ l¹i cho gia ®×nh nhµ chång. Ng­îc l¹i nÕu ng­êi vî chÕt tr­íc th× tµi s¶n riªng cña vî còng ®­îc chia nh­ vËy, nh­ng cã ®iÓm kh¸c lµ khi ng­êi chång ®i lÊy vî kh¸c th× vÉn ®­îc h­ëng dông ®èi víi tµi s¶n ®­îc chia, chØ khi ng­êi chång chÕt tµi s¶n ®­îc chia míi ®­îc tr¶ l¹i cho gia ®×nh ng­êi vî. §èi víi tµi s¶n chung do hai vî chång t¹o dùng, nÕu mét trong hai ng­êi chÕt tr­íc sÏ ®­îc chia lµm hai phÇn b»ng nhau, mét phÇn dµnh cho vî (hoÆc chång) ®Ó lµm cña riªng; phÇn cßn l¹i chia lµm 3 phÇn, mét phÇn ®Ó gia ®×nh ng­êi chÕt lo tÕ lÔ, hai phÇn dµnh cho ng­êi cßn sèng (vî hoÆc chång) phông d­ìng mét ®êi, khi chÕt ph¶i tr¶ l¹i cho gia ®×nh ng­êi chÕt tr­íc, nÕu vî ®i lÊy ng­êi kh¸c th× ph¶i tr¶ l¹i cho gia ®×nh chång, nh­ng nÕu chång ®i lÊy ng­êi kh¸c th× vÉn cã quyÒn sö dông. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù bÊt b×nh ®¼ng trong quan hÖ gi÷a vî vµ chång. Sù bÊt b×nh ®¼ng nµy cã nguån gèc tõ t­ t­ëng Khæng gi¸o, träng nam, khinh n÷, coi träng quyÒn hµnh cña ng­êi chång, ng­êi gia tr­ëng trong gia ®×nh. Ngoµi ra, ®èi víi nh÷ng tµi s¶n ®­îc coi lµ cña næi nh­ vµng b¹c, lôa v¶i, thãc lóa, gi­êng chiÕu, ®å sø, m©m thau v..v.. ®Òu dïng cho tÕ lÔ, thùc hiÖn tôc tr¶ nî miÖng, sè cßn l¹i ®Ó l¹i cho ng­êi cßn sèng. §èi víi nhµ cöa th× chia lµm ®«i, ng­êi cßn sèng ®­îc dïng mét nöa lµm chç ë, mét nöa ®Ó cho gia ®×nh ng­êi chÕt lµm n¬i tÕ lÔ. §èi víi nh÷ng nî nÇn mµ hai vî chång cïng nî th× ph¶i lÊy cña næi ra ®Ó tr¶. Trong tr­êng hîp cña næi kh«ng ®ñ ®Ó tr¶ nî th× sè nî Êy ®­îc chia lµm hai, nî cña chång th× lÊy tµi s¶n riªng cña chång ra ®Ó tr¶, nî cña vî th× còng lÊy tµi s¶n riªng cña vî ra tr¶. NÕu vî chång ®· kh¸nh kiÖt th× phÇn nî cña ng­êi chÕt chØ cã thÓ ®ßi vî (hoÆc chång) chø kh«ng ®­îc ®ßi cha mÑ, hä hµng, anh em. Qua c¸c quy ®Þnh trªn cã thÓ thÊy r»ng, ph¸p luËt thêi Lª ®· ghi nhËn sù ®ãng gãp cña ng­êi vî trong tµi s¶n chung, nh­ng vÉn thÓ hiÖn sù bÊt b×nh ®¼ng trong quyÒn sö dông tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. - Tr­êng hîp hai vî chång cã con chung: VÒ c¬ b¶n khi con c¸i ch­a tr­ëng thµnh, con ë cïng cha mÑ th× ch­a cã tµi s¶n riªng. Tõ 16 tuæi trë lªn, theo quy ®Þnh ghi trong Hång §øc ThiÖn chÝnh th­, con c¸i ( con trai) míi ®­îc nhËn ®Êt, tõ ®ã nÕu ®­îc phÐp cña bè mÑ con c¸i míi ®­îc ra ë riªng vµ cã thÓ t¸ch riªng tµi s¶n. Khi sèng cïng cha mÑ, con c¸i kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ tµi s¶n v× theo ph¸p luËt dã lµ tµi s¶n thuéc së h÷u cña bè mÑ. Ng­îc l¹i nÕu con c¸i cã tµi s¶n riªng th× cha mÑ còng ph¶i t«n träng vµ kh«ng ®­îc x©m ph¹m. §iÒu 377 Quèc triÒu h×nh luËt cã quy ®Þnh: ‘ Khi chång chÕt, con cßn nhá, mÑ ®i c¶i gi¸ mµ l¹i ®em b¸n ®iÒn s¶n cña con th× bÞ xö ph¹t 50 roi, tr¶ tiÒn l¹i cho ng­êi mua, tr¶ l¹i ruéng cho con”. §iÒu 379 còng nghiªm cÊm ng­êi tr­ëng hä kh«ng ®­îc b¸n tµi s¶n cña con ch¸u nÕu cha mÑ «ng bµ hä ®Òu bÞ chÕt. Ph¸p luËt thêi Lª quy ®Þnh: khi bè mÑ chÕt con c¸i ®­îc h­ëng thõa kÕ toµn bé tµi s¶n vµ ®­îc xÕp vµo hµng thõa kÕ thø nhÊt. QuyÒn thõa kÕ tuyÖt ®èi nµy ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ, mäi hµnh vi x©m ph¹m ®Òu bÞ nghiªm trÞ ( §iÒu 377, 378 Quèc triÒu h×nh luËt). Tr­êng hîp khi bè hoÆc mÑ chÕt, con c¸i cßn nhá th× phÇn tµi s¶n cña chóng ®­îc bè hoÆc mÑ ®Ó l¹i do bè hoÆc mÑ cßn sèng hoÆc ®¹i diÖn hä hµng qu¶n lý gióp vµ giao l¹i cho con c¸i khi chóng ®· tr­ëng thµnh. Gi÷a c¸c con víi nhau, viÖc ph©n chia tµi s¶n thõa kÕ ®­îc ph¸p luËt thêi Lª quy ®Þnh nh­ sau: NÕu bè mÑ kh«ng cßn ph¶i trÝch 1/20 sè ruéng ®Êt ®Ó lµm ruéng h­¬ng ho¶ ( thê cóng cha mÑ, tæ tiªn). PhÇn ruéng nµy vÒ nguyªn t¾c ®­îc giao cho ng­êi con trai tr­ëng. NÕu con trai tr­ëng chÕt th× giao cho ch¸u trai tr­ëng (ch¸u ®Ých t«n). NÕu con trai tr­ëng chÕt tr­íc mµ ch­a cã con th× ®Êt nµy giao cho ng­êi con trai thø. Tr­êng hîp gia ®×nh kh«ng cã con trai th× ruéng h­¬ng ho¶ cã thÓ giao cho con g¸i tr­ëng (§iÒu 388,389, 390,391 Quèc triÒu h×nh luËt). Sau khi trÝch ruéng h­¬ng ho¶, sè ®iÒn s¶n cßn l¹i ®­îc chia cã c¸c con. Theo quèc triÒu h×nh luËt, con g¸i còng nh­ con trai, con vî lÏ còng nh­ con vî c¶, con nu«i còng nh­ con ®Î ®Òu cã quyÒn thõa kÕ. §©y lµ quy ®Þnh tiÕn bé, ®Æc s¾c cña ph¸p luËt thêi Lª. Tuy nhiªn, møc ®é vµ phÇn ®­îc h­ëng cã thÓ kh¸c nhau, c¸c con trai (vµ nhÊt lµ con trai tr­ëng), con vî c¶, con ®Î th­êng ®­îc h­ëng nhiÒu h¬n (§iÒu 380,388 Quèc triÒu h×nh luËt). Con nu«i chØ ®­îc h­ëng di s¶n cña cha mÑ nu«i khi trong v¨n tù cña cha mÑ nu«i cã ghi râ r»ng sau cha mÑ nu«i sÏ chia ®iÒn s¶n cho. Khi cha mÑ chÕt mµ kh«ng cã chóc th­ th× ®iÒn s¶n ®­îc chia lµm 3 phÇn, con ®Î ®­îc h­ëng hai phÇn, con nu«i ®­îc mét phÇn, nÕu ng­êi chÕt kh«ng cã con ®Î mµ ng­êi con nu«i cïng ë víi cha mÑ tõ thña bÐ, th× con nu«i ®­îc h­ëng toµn bé ®iÒn s¶n cña cha mÑ nu«i ®Ó l¹i; nÕu thña bÐ con nu«i kh«ng ë cïng cha mÑ nu«i th× con nu«i ®­îc h­ëng hai phÇn. Ng­êi thõa tù ®­îc mét phÇn (§iÒu 380 Quèc triÒu h×nh luËt, ®o¹n 92 Hång §øc ThiÖn chÝnh th­). Ng­êi ®· lµm con nu«i ng­êi kh¸c vµ ®· ®­îc h­ëng thõa kÕ cña cha mÑ nu«i th× chØ ®­îc h­ëng mét nöa sè tµi s¶n mµ cha mÑ ®Î ®Ó l¹i ( ®o¹n 257 Hång §øc ThiÖn chÝnh th­). Trong tr­êng hîp ng­êi chång cïng ng­êi tr­íc cã con, vî sau kh«ng cã con nÕu ng­êi chång chÕt tr­íc th× ®iÒn s¶n riªng cña chång ®­îc chia lµm ba phÇn, cho con cña ng­êi vî tr­íc hai phÇn, vî sau ®­îc h­ëng mét phÇn nu«i d­ìng ®êi m×nh, khi ng­êi vî sau chÕt hoÆc c¶i gi¸ th× giao l¹i phÇn tµi s¶n ®ã cho con cña chång. NÕu ng­êi vî tr­íc cã hai con trë lªn th× phÇn cña ng­êi vî sau vµ c¸c con ®­îc chia b»ng nhau. NÕu ®iÒn s¶n do chång vµ vî tr­íc cïng lµm ra, th× sè ®iÒn s¶n ®ã ®­îc chia lµm 2 phÇn, vî tr­íc vµ chång mçi ng­êi ®­îc h­ëng mét phÇn, phÇn cña vî tr­íc ®Ó l¹i cho con, cßn phÇn cña ng­êi chång còng ®­îc chia nh­ vËy. Trong tr­êng hîp ng­êi vî cïng chång tr­íc cã con, chång sau kh«ng cã con mµ ng­êi vî chÕt tr­íc th× ®iÒn s¶n riªng cña ng­êi vî còng ®­îc chia nh­ trªn, chØ cã kh¸c nÕu ng­êi chång sau ®i lÊy vî kh¸c th× vÉn ®­îc h­ëng h­ëng dông sè ®iÒn s¶n ®­îc chia ( §iÒu 374 Quèc triÒu h×nh luËt, ®o¹n 259 Hång §øc ThiÖn chÝnh th­). Con c¸i bÞ t­íc quyÒn thõa kÕ nÕu ph¹m vµo téi bÊt hiÕu (tè c¸o, chöi m¾ng, ®¸nh giÕt «ng bµ cha mÑ, tr¸i lêi, kh«ng chÞu ®Ó tang…) ®iÒu nµy ®­îc quy ®Þnh trong ®o¹n 272, 295 Hång §øc ThiÖn chÝnh th­, §iÒu 506 Quèc triÒu h×nh luËt. §èi víi nh÷ng tµi s¶n ®­îc coi lµ cña næi, nÕu mét trong hai vî chång chÕt tr­íc th× sè tµi s¶n ®ã dïng viÖc tÕ tù vµ tr¶ nî miÖng. Sè cßn l¹i ®­îc chia lµm hai phÇn, mét phÇn vÒ vî, mét phÇn vÒ chång ®Ó h­ëng dông. Sau ®ã phÇn cña ng­êi chÕt tr­íc ®­îc chia cho c¸c con mçi ng­êi mét phÇn. Trong tr­êng hîp ng­êi vî c¶i gi¸ th× sè tµi s¶n nµy ®Ó l¹i cho con. II-ChÕ ®Þnh thõa kÕ thêi NguyÔn So víi bé luËt Hång §øc, diÓm kh¸c cña luËt thõa kÕ Gia Long lµ: ®Ò cao vai trß cña tr­ëng nam, thõa nhËn quyÒn thõa kÕ cña con trai, con g¸i chØ cã quyÒn khi mét gia ®×nh tuyÖt tù. Bé luËt kh«ng quy ®Þnh quyÒn thõa kÕ cña ng­êi vî. Tuy nhiªn, trong lÜnh vùc gia ®×nh vµ tµi s¶n (h«n s¶n) Gia Long vÉn cho phÐp c¨n cø vµo “luËt cò” mµ xö sù. Quy ®Þnh nµy ®· bæ khuyÕt cho ph¸p luËt triÒu NguyÔn vÒ luËt thõa kÕ. A/ Thõa kÕ theo di chóc LuËt Gia Long kh¼ng ®Þnh: “nÕu «ng bµ, cha mÑ ®· di chóc chia cña th× t«n tr­ëng còng kh«ng ®­îc ®i th­a kiÖn”. Bé luËt kh«ng quy ®Þnh vÒ thÓ thøc viÕt di chóc. VÒ thêi ®iÓm më thõa kÕ, luËt ®Þnh r»ng: “®ang lóc cßn ®Ó tang cha mÑ mµ anh em t¸ch hé khÈu, chia h¼n gia s¶n th× ph¹t 80 tr­îng”. C¨n cø vµo chÕ ®é ®Ó tang gia ®×nh, chóng ta cã thÓ thÊy thêi ®iÓm ph¸t sinh thõa kÕ theo luËt Gia Long lµ sau khi ®Ó tang cha mÑ 3 n¨m. Quy ®Þnh nµy thÓ hiÖn sù nhÊt qu¸n cña luËt tõ chÕ ®é ®Ó tang, chia thõa kÕ ®Õn tranh chÊp, kiÖn tông vÒ gia tµi ®iÒn s¶n. LuËt ghi râ lµ sau 5 n¨m trë lªn míi gi¶i quyÕt th­a kiÖn vÒ chia gia tµi ®iÒn s¶n; trõ tr­êng hîp cã v¨n b¶n ph©n chia nép lªn cïng v¨n tù b¸n ®Êt cã thËt th× ph¶i gi¶i quyÕt, theo ®ã ng­êi chñ cò kh«ng ®­îc chia, kh«ng ®­îc chuéc. NghÜa lµ tµi s¶n ®ã ®· ®­îc chuyÓn quyÒn, mäi th­a kiÖn ®Òu kh«ng cã gi¸ trÞ (§iÒu 89 - ®iÒu lÖ 1). B/Thõa kÕ theo luËt. - VÒ thõa kÕ tù s¶n: xÐt b¶n chÊt, kh¸i niÖm tù s¶n chÝnh lµ h­¬ng ho¶ trong luËt triÒu Lª, nghÜa lµ tµi s¶n tÕ tù, ®Ó thê cóng tæ tiªn vµ kÕ truyÒn dßng dâi néi téc. Tù s¶n th­êng lµ ruéng ®Êt, nhµ thê tæ t«ng vµ tµi s¶n kh¸c. Bé luËt cã quy ®Þnh: “lÔ thê tæ tiªn rÊt coi träng. Con lín, nhá, dßng ®Ých, dßng nh¸nh ®Òu lµ con. Nh­ng tr­íc hÕt ph¶i lËp tr­ëng tö dßng ®Ých. NÕu ng­êi nµy cã sù cè g× ®ã míi lËp con kÕ dßng ®Ých lµm tr­ëng tö”. ViÖc lËp ®Ých tö thõa kÕ tù s¶n lµ ®iÒu b¾t buéc (§iÒu 76). Thõa kÕ tù s¶n trong gia ®×nh theo thø tù ­u tiªn cña luËt Gia Long lµ: tr­ëng tö dßng ®Ých, nÕu tr­ëng tö chÕt th× ch¸u ®Ých t«n thay cha thê träng ®Ó thê cóng tæ tiªn, ®©y lµ tr­êng hîp thõa kÕ thÕ vÞ; con kÕ dßng ®Ých; con dßng nh¸nh; lËp ®Ých tö trong “Chiªu môc t­¬ng ®­¬ng” nÕu kh«ng cã con trai. LuËt cho phÐp: c¸ biÖt mét ng­êi con d­îc thõa kÕ tù s¶n hai nhµ. NÕu vi ph¹m trËt tù thõa kÕ trªn ph¶i chÞu chÕ tµi theo luËt ®Þnh (§iÒu 37). LÖ 2 §iÒu 83 quy ®Þnh nÕu trong th©n thuéc kh«ng cã ng­êi ®¸ng ®­îc thõa kÕ tù s¶n th× con g¸i ®­îc thõa kÕ. NÕu ng­êi lËp tù kh«ng b»ng lßng víi con lËp tù hoÆc cã hiÒm khÝch th× cho phÐp tr×nh quan ty ®Ó lËp ng­êi kh¸c. Thõa kÕ tµi s¶n th«ng th­êng: chñ yÕu ®­îc quy ®Þnh mét c¸ch gi¸n tiÕp ë ®iÒu 82, 83 – Hoµng ViÖt luËt lÖ. VÒ diÖn vµ hµng thõa kÕ: chñ yÕu lµ con trai víi phÇn thõa kÕ b»ng nhau. “Con trai dßng chÝnh, dßng nh¸nh trõ ng­êi lµm quan cã tËp Êm, th× tr­íc h·y ®Ó con ch¸u dßng chÝnh thõa kÕ tµi s¶n. Khi ph©n chia gia tµi, ®iÒn s¶n th× kh«ng cÇn biÕt lµ thª, thiÕp, n« sinh mµ chØ ph¶i chia ®Òu cho sè con” (lÖ 1 §iÒu 83). T«n tr­ëng chia gia tµi kh«ng ®ång ®Òu th× xö ph¹t tõ 20 roi ®Õn 100 tr­îng. Con nu«i hoÆc con rÓ ®­îc cha mÑ yªu dÊu cã thÓ “ch©m ch­íc cho tµi s¶n”, con thõa tù kh«ng ®­îc phÐp can thiÖp. NÕu kh«ng cã con th× hµng thõa kÕ thø hai lµ c¸c th©n thuéc trong gia téc. “ Tµi s¶n cña hé ®ång t«ng qu¶ lµ kh«ng cã ng­êi øng kÕ thõa th× giao cho con g¸i hä nhËn l·nh”. NÕu kh«ng cã con g¸i th× cho phÐp quan ®Þa ph­¬ng tr×nh bµy s¸ng tá lªn th­îng ty tÝnh to¸n hîp lý viÖc sung c«ng” (§iÒu 83). §iÒu luËt nµy quy ®Þnh rÊt h¹n chÕ quyÒn thõa kÕ cña con g¸i. NghÜa lµ chØ cho khi nµo mét gia ®×nh tuyÖt tù th× con g¸i míi ®­îc quyÒn thõa kÕ, ®©y chØ lµ tr­êng hîp c¸ biÖt. Nh­ vËy, luËt Gia Long kh«ng ghi nhËn quyÒn thõa kÕ cña con g¸i nh­ luËt Hång §øc nh­ng còng kh«ng cã quy ®Þnh nµo cÊm con g¸i ®­îc h­ëng thõa kÕ. ViÖc con g¸i cã ®­îc h­ëng thõa kÕ hay kh«ng, c¸c nhµ lµm luËt triÒu NguyÔn ®Ó dµnh cho phong tôc tËp qu¸n cña tõng ®Þa ph­¬ng hoÆc sù tho¶ thuËn trong néi bé gia ®×nh. So víi ph¸p luËt triÒu Lª vµ NguyÔn th× ph¸p luËt vÒ thõa kÕ thêi Ph¸p thuéc theo khu«n mÉu cña Bé luËt d©n sù Nap«lª«ng ®· quy ®Þnh mét c¸ch chi tiÕt h¬n trong c¸c bé D©n luËt B¾c kú vµ Hoµng ViÖt Trung kú bé luËt. Ph¸p luËt thõa nhËn hai h×nh thøc thõa kÕ: thõa kÕ theo di chóc vµ thõa kÕ theo ph¸p luËt Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 Nhµ n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi. Mét nhµ n­íc non trÎ ®èi phã nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p vÒ chÝnh trÞ, v¨n ho¸ x· hé.. NhiÖm vô chñ yÕu cña Nhµ n­íc lµ ph¶i b¶o vÖ cñng cè thµnh qu¶ c¸ch m¹ng, kÓ c¶ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lÜnhvùc d©n sù. §Ó ®¶m b¶o cho c¸c quan hÖ x· héi vÒ d©n sù ph¸t triÓn b×nh th­êng, Nhµ n­íc cÇn ph¶i cã hÖ thèng ph¸p luËt. V× vËy, mÆc dï bËn tr¨m c«ng ngh×n viÖc cña nh÷ng ngµy ®Çu dùng n­íc vµ gi÷ n­íc, ngµy 22/5/01950 Hå Chñ tÞch ®· kÝ s¾c lÖnh 97/SL vÒ viÖc söa ®æi mét sè quy lÖ vµ chÕ ®Þnh trong luËt d©n sù, quy ®Þnh mét sè nguyªn t¾c míi ®Ó ¸p dông trong ®iÒu kiÖn nÒn d©n chñ n­íc ta. Riªng trong lÜnh vùc thõa kÕ quy ®Þnh vî, chång cã quyÒn thõa kÕ tµi s¶n cña nhau; con trai con g¸i ®Òu cã quyÒn thõa kÕ di s¶n cña cha mÑ; chång go¸, vî go¸, c¸c con ®· tr­ëng thµnh ®Òu cã quyÒn xin chia di s¶n; con, ch¸u hoÆc vî go¸, chång go¸ kh«ng b¾t buéc nhËn thõa kÕ cña ng­êi ®· chÕt; c¸c chñ nî cña ng­êi ®· chÕt kh«ng cã quyÒn ®ßi ng­êi thõa kÕ ph¶i thanh to¸n