Nghiên cứu kinh tế nhà nước và vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam

PhÇn më ®Çu Sau n¨m 1991 cïng víi sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ hÖ thèng c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa(XHCN) ë §«ng ¢u, nÒn kinh tÕ – chÝnh trÞ thÕ giíi ®· chuyÓn tõ tr¹ng th¸i hai cùc ®èi ®Çu sang nÒn kinh tÕ chÝnh trÞ ®a cùc, ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ theo xu h­íng hoµ b×nh, ®èi tho¹i, hîp t¸c ph¸t triÓn cïng cã lîi. Trong bèi c¶nh ®ã, tõ viÖc nhËn thøc ®óng ®¾n trong thùc tiÔn vµ lý luËn víi môc tiªu ®­a n­íc ta ph¸t triÓn héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. Ngay tõ ®¹i héi §¶ng VI, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh “ChuyÓn ®æi m« h×nh kinh tÕ chØ huy mang nÆng tÝnh b¶o thñ tr× trÖ sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vµ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN ”. HiÖn nay nÒn kinh tÕ n­íc ta bao gåm 6 thµnh phÇn kinh tÕ trong ®ã thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, cïng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ t¹o nªn mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sau 17 n¨m ®æi míi, n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu quan träng, nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn rÊt s«i ®éng më ra cho n­íc ta nhiÒu vËn héi míi, ®ång thêi còng ph¸t sinh kh«ng Ýt khã kh¨n vµ th¸ch thøc. Trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc vµ nh÷ng khã kh¨n tr­íc m¾t. B¸o c¸o chÝnh trÞ ®¹i héi §¶ng IV mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m cña §¶ng vµ Nhµ N­íc ta “thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn” vµ nãi râ thªm “C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN cïng ph¸t triÓn l©u dµi, hîp t¸c vµ c¹nh tranh lµnh m¹nh, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o”. Lµ nh÷ng nhµ kinh tÕ, lµ nh÷ng c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ trong t­¬ng lai th× viÖc sinh viªn kinh tÕ t×m hiÓu vÒ kinh tÕ Nhµ n­íc (KTNN) vµ vai trß chñ ®¹o cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam lµ hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt bëi qua ®ã sÏ n©ng cao ®­îc tr×nh ®é vµ nhËn thøc vÒ KTNN ®ång thêi t¹o hµnh trang v÷ng ch¾c cho nh÷ng t­ duy vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh sau nµy. Víi t­ c¸ch lµ mét sinh viªn cña tr­êng ®¹i häc Kinh TÕ Quèc D©n t«i xin ®­a ra ®Ò ¸n cña m×nh trong viÖc nghiªn cøu KTNN vµ vai trß chñ ®¹o cña KTNN trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ViÖt Nam. PhÇn néi dung I – Kh¸i qu¸t chung vÒ thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc 1- Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc HiÖn nay cã nhiÒu ý kiÕn vµ cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau quan niÖm vÒ kinh tÕ nhµ n­íc (KTNN), tuy nhiªn chóng ta kh«ng thÓ ®ång nhÊt mét c¸ch gi¶n ®¬n KTNN víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc (DNNN). Bëi lÏ, ta biÕt r»ng khu vùc KTNN bao gåm mäi ho¹t ®éng cña Nhµ n­íc mµ trong ®ã DNNN lµ bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ ho¹t ®éng cña nã lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng chñ yÕu. §©y lµ lùc l­îng vËt chÊt c¬ b¶n, ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi cña Nhµ n­íc. 1.1 Kh¸i niÖm thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc Do tÝnh chÊt réng lín vµ ®a d¹ng cña thµnh phÇn KTNN bao chïm nÒn kinh tÕ nªn kh¸i niÖm vÒ thµnh phÇn KTNN còng mang tÝnh chÊt t­¬ng ®èi. Nªn xÐt vÒ khÝa c¹nh h×nh thøc tæ chøc, th× khu vùc KTNN bao gåm: - C¸c DNNN ho¹t ®éng kinh doanh vµ c¸c DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých - C¸c doanh nghiÖp cã cæ phÇn Nhµ n­íc chi phèi hoÆc cã cæ phÇn ®Æc biÖt cña Nhµ n­íc (theo quy ®Þnh cña LuËt DNNN) - C¸c doanh nghiÖp cã vèn ®ãng gãp cña Nhµ n­íc - C¸c tæ chøc sù nghiÖp kinh tÕ cña Nhµ n­íc Cßn nÕu xÐt vÒ khÝa c¹nh cña lÜnh vùc ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ th× khu vùc KTNN bao gåm c¸c ho¹t ®éng cña Nhµ n­íc trong viÖc. - Qu¶n lý vµ khai th¸c c¸c nguån tµi nguyªn - §Çu t­, qu¶n lý vµ khai th¸c c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng kü thuËt (®­êng x¸ , bÕn b·i, c¶ng, c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung vv…) - C¸c tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i, dÞch vô, trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tÝnh dông, ng©n hµng … 1.2 C¬ së h×nh thµnh kinh tÕ nhµ n­íc KTNN mµ tr­íc tiªn lµ c¸c DNNN ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së: - Nhµ n­íc ®Çu t­ x©y dùng - Quèc h÷u ho¸ c¸c doanh nghiÖp t­ b¶n t­ nh©n - Gãp cæ phÇn khèng chÕ víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n Ngoµi ra víi b¶n chÊt XHCN cña m×nh Nhµ n­íc ta ®· x¸c ®Þnh: §Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, tµi chÝnh, ng©n hµng …Do Nhµ n­íc n¾m gi÷vµ qu¶n lý víi môc ®Ých chi phèi vµ ®iÒu tiÕt dÞnh h­íng sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 1.3 §Æc ®iÓm cña TPKTNN §Æc ®iÓm c¬ b¶n, næi bËt nhÊt cña thµnh phÇn KTNN lµ nã thuéc së h÷u cña Nhµ n­íc. Tuy nhiªn ë ®©y ta ph¶i ph©n biÖt ro rµng gi÷ ph¹m trï së h÷u Nhµ n­íc víi ph¹m trï quyÒn sö dông cña thµnh phÇn KTNN. Së h÷u Nhµ n­íc lµ mét ph¹m trï réng lín h¬n nÕu ta ®em so s¸nh víi ph¹m trï KTNN víi lý do: §· nãi ®Õn thµnh phÇn KTNN th× tr­íc hÕt nã ph¶i thuéc quyÒn së h÷u cña Nhµ n­íc. Nh­ng së h÷u cña Nhµ n­íc cã thÓ do c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c sö dông, vÝ dô nh­ ®Êt ®ai lµ tµi s¶n mµ Nhµ n­íc ®¹i ®iÖn cho toµn d©n vÒ së h÷u, nh­ng kinh tÕ hé gia ®×nh (c¸ thÓ tiÓu chñ), c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, hay doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vÉn ®­îc Nhµ n­íc giao quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi, chÝnh viÖc nµy ®· gi¶i thÝch ®­îc viÖc mua b¸n ®Êt ®ai trªn thÞ tr­êng hiÖn nay. VÒ thùc chÊt th× ®©y chØ lµ viÖc mua b¸n quyÒn sö dông ®Êt bëi v× ®Êt ®ai lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn con ng­êi kh«ng thÓ tiÕn hµnh s¶n xuÊt ra nã ®­îc. Vµ ng­îc l¹i nh÷ng tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña Nhµ n­íc th× kh«ng h¼n ®· ph¶i lµ do thµnh phÇn KTNN sö dông, mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vÉn cã thÓ sö dông. VÝ dô nh­ viÖc Nhµ n­íc gãp vèn, cæ phÇn ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c th«ng qua viÖc liªn doanh, liªn kÕt mµ tõ ®ã h×nh thµnh nªn thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc. §Æc ®iÓm thø hai cña thµnh phÇn KTNN lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc tæ chøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh tÕ, xo¸ bá dÇn sù bao cÊp cña Nhµ n­íc. §Æc ®iÓm thø ba n÷a lµ trong thµnh phÇn KTNN thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng vµ theo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ®©y lµ mét ®Æc ®iÓm rÊt quan träng cña c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn KTNN, lµ h×nh thøc ph©n phèi can b¶n vµ lµ nguyªn t¾c ph©n phèi chñ yÕu, thÝch hîp víi c¸c thµnh phÇn dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ë n­íc ta hiÖn nay. 2. Sù kh¸c nhau gi÷a KTNN vµ kinh tÕ t­ b¶n (KTTB) ®éc quyÒn. Trong giai ®o¹n hiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng hoas ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ang cã b­íc tiÕn m¹nh mÔ ®em l¹i hiÒu thµnh tùu vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, c¶i thiÖn cuéc sèng con ng­êi. Tuy nhiªn song hµnh víi nã lµ nh÷ng tiªu cùc h¹n chÕ vèn thuéc vÒ b¶n chÊt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. §iÒu ®ã ®ßi hái cÇn cã mét chñ thÓ kinh tÕ ®ñ v÷ng m¹nh ®Ó ®øng ra ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc kh¾c phôc nh÷ng quyÕt ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ Nhµ n­íc chÝnh lµ mét chñ thÓ kinh tÕ quan träng cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông nh÷ng quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµo nÒn kinh tÕ, ®ång thêi Nhµ n­íc ®­a ra c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« nh»m kh¾c phôc nh­ng h¹n chÕ cña c¬ chÕ thÞ tr­êng t¹o ra ®éng lùc míi cho ph¸t triÓn kinh tÕ vv…V× thÕ mµ Samuelson ®· nhËn ®Þnh “ThiÕu sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo nÒn kinh tÕ ch¼ng kh¸c nµo vç tay b»ng mét bµn tay”. Dùa trªn nh÷ng chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi kh¸c nhau mµ vai trß cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ vµ nh÷ng c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc còng kh¸c nhau. NÕu KTNN ë ViÖt nam lµ ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN th× KTTB ®éc quyÒn Nhµ n­íc l¹i lµ ®Æc tr­¬ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña c¸c n­íc TBCN. Gi÷a chóng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¨n b¶n sau ®©y: Thø nhÊt, quan ®iÓm lý luËn cña c¸c n­íc XHCN thõa nhËn réng r·i tÝnh chñ ®¹o cña KTNN trong nÒn kinh tÕ lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng XHCN vµ kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN. Trªn c¬ së ®ã KTNN ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc quan träng, then chèt cña x· héi. Kh«ng nh÷ng thÕ KTNN cßn n¾m vai trß chñ ®¹o trong nh÷ng ngµnh ho¹t ®éng kh¸c, v× môc tiªu lîi nhuËn mµ chñ yÕu lµ phôc vô cho lîi Ých toµn x· héi nh­: quèc phßng, gi¸o dôc, y tÕ vv…ë c¸c n­íc TBCN ë thêi kú ®éc quyÒn Nhµ n­íc th× Nhµ n­íc lu«n phô thuéc vµo c¸c tæ chøc ®éc quyÒn, c¸c ho¹t ®éng cña Nhµ n­íc t¸c ®éng vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ nh»m ®ªm l¹i lîi nhuËn ®éc quyÒn, c¸c tæ chøc nµy lu«n ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ®éc quyÒn cña m×nh vµ thu ®­îc lîi nhuËn ®éc quyÒn cao. Thø hai, nÕu xÐt vÒ b¶n chÊt sù ra ®êi cña t­ b¶n ®éc quyÒn Nhµ n­íc kh«ng lµm thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, mµ chØ lµ sù kÕt hîp vÒ con ng­êi gi÷a tæ chøc ®éc quyÒn vµ Nhµ n­íc, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn chØ ®em l¹i lîi Ých chñ yÕu cho mét sè ng­êi trong x· héi. Cßn KTNN ë n­íc ta lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt trong ®ã Nhµ n­íc lµ ng­êi ®øng ra ®¹i diÖn së h÷u cho toµn d©n. Do ®ã c¸c thµnh phÇn KTNN ®­îc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n kÕ to¸n kinh tÕ, ph©n phèi theo lao ®éng vµ theo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. §ång thêi thµnh phÇn KTNN cßn cã vai trß hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn, t¹o ra c¬ së vµ tiÒn ®Ò v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi theo ®Þnh h­íng XHCN. II. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn KTNN ë ViÖt Nam Sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m n­íc ta qu¸ ®é tõ chÕ ®é nöa phong kiÕn thùc d©n lªn XHCN bá qua giai ®oan TBCN. Víi chñ nghÜa M¸c Lenin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh lµ kim chØ nam. Cïng víi c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc. KTNN ®· ®­îc ra ®êi víi môc ®Ých: - Quèc h÷u ho¸ XHCN. Xo¸ bá toµn diÖn triÖt ®Ó chÕ ®é t­ h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, xo¸ bá chÕ ®é ng­êi bãc lét ng­êi, tÞch thu, quèc h÷u ho¸ ®Êt ®ai tµi s¶n cña ®Þa chñ, t­ b¶n. Thùc nguyªn t¾c tµi s¶n thuéc vÒ giai cÊp c«ng d©n vµ nh©n d©n lao ®éng. - C¶i t¹o XHCN: c¶i t¹o, xo¸ bá tµn d­ cña chÕ ®é cò x©y dùng mét Nhµ n­íc cña d©n do d©n vµ v× d©n. - §Çu t­ x©y dùng míi: trong giai ®o¹n qua ®é lªn CNXH th× KTNN lµ lùc l­îng lßng cèt chñ lùc ®i ®Çu trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp h¸o hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, x©y d­ng c¬ së vËt chÊt cho XHCN. Tõ ®ã ®Õn nay KTNN ë ViÖt Nam ®· ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn qua c¸c giai ®o¹n: 1. Giai ®o¹n 1945-1960 Sau khi hoµ b×nh lÆp l¹i ë miÒn B¨c, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· lùa chän con ®­êng x©y dùng CNXH ë miÒn B¾c vµ tiÕp tôc ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam. Theo chñ tr­¬ng ®ã c«ng cuéc c¶i t¹o XHCN b¾t ®Çu ®­îc thùc hiÖn ë miÒn B¾c víi nhiÖm vô thñ tiªu kinh tÕ t­ nh©n, x©y dùng kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ.®iÒu ®ã ®· dÉn ®Ôn viÖc thu hÑp vµ xo¸ bá kinh tÕ t­ nh©n vµ chuyÓn sang h×nh thøc së h÷u toµn d©n, x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt nhá ë thµnh thÞ. KÕt qu¶ ®Õn n¨m 1960 ®· cã: -Trong c«ng nghiÖp: + Sè xÝ nghiÖp quèc doanh thuéc KTNN: 1012 + C¸c xÝ nghiÖp quèc doanh t¹o ra 53,3% gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp. - Trong n«ng nghiÖp: + Sè n«ng tr­êng quèc doanh: 56 + Sö dông 74800 ha ®Êt n«ng nghiÖp. + Kinh tÕ quèc doanh t¹o ra 2% gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng n«ng nghiÖp. - Th­¬ng nghiÖp quèc doanh chiÕm: + 93,6% tæng møc b¸n bu«n. + 51% tæng møc b¸n lÎ. Kinh tÕ quèc doanh ®· thu hót vµ sö dông lùc l­îng lao ®éng gåm 477000 ng­êi. Nh­ vËy, kinh tÕ quèc doanh tõ chç rÊt nhá bÐ v­¬n lªn trë thµnh lùc l­îng kinh tÕ chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Víi chñ tr­¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp, tù chñ, ®i lªn CNXH, vai trß chñ ®¹o, chñ lùc ®· ®­îc giao cho kinh tÕ quèc doanh. 2. Giai ®o¹n tõ 1960-1975 Víi chñ tr­¬ng c«ng nghiÖp ho¸ XHCN ë miÒn B¾c “­u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng mét c¸ch hîp lý” nhµ n­íc tiÕp tôc ®Çu t­ x©y dùng kinh tÕ quèc doanh ngµy cµng lín m¹nh vÒ sè l­îng. Bªn c¹nh c¸c khu c«ng nghiÖp cò ®· ®­îc c¶i t¹o ë Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, 1 lo¹t c¸c khu c«ng nghiÖp míi ra ®êi nh­ Th­îng §×nh, má Minh Khai, §«ng Anh Hµ Néi, ViÖt Tr×, Th¸i Nguyªn, Vinh…Trong giai ®o¹n nµy KTQD ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong c¸c ngµnh ®iÖn lùc, c¬ khÝ, ho¸ chÊt khai th¸c. §Õn n¨m 1975 lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®· cã 1357 xÝ nghiÖp quèc doanh, lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã 72 n«ng tr­êng quèc doanh, tæng sè c¸n bé c«ng nh©n viªn lµ 1753400 ng­êi. Lùc l­îng kinh tÕ quèc doanh ®· cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ®· ra 84,4% thu nhËp quèc d©n. XÐt trªn ph­¬ng diÖn kinh tÕ, vai trß cña kinh tÕ quèc doanh trong giai ®o¹n nµy ®­îc thÓ hiÖn kh«ng chØ nh­ lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó nhµ n­íc thùc hiÖn chñ tr­¬ng c«ng nghiÖp ho¸ XHCN ë miÒn B¾c theo h­íng ­u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu cho c¶ hËu ph­¬ng vµ tiÒn tuyÕn mµ cßn nh­ lµ mét tÊm g­¬ng ph¶n ¸nh sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh x©y dùng CNXH ë n­íc ta. Cßn xÐt trªn ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ quèc doanh lu«n ®­îc quan niÖmk lµ lùc l­îng tiÕn bé x· héi, lµ ®éi qu©n tiªn phong trong viÖc t¨ng c­êng vµ më réng quan hÖ s¶n xuÊt míi vµ quan hÖ s¶n xuÊt XHCN. 3.Giai ®o¹n tõ 1975 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 80. Cïng víi chñ tr­¬ng tiÕp tôc cñng cè vµ më réng quan hÖ s¶n xuÊt XHCN vµ c«ng nghiÖp ho¸ XHCN c«ng cuéc c¶i t¹o XHCN ë miÒn Nam ®· lµm cho sè l­îng xÝ nghiÖp quèc doanh ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp ®Òu t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng, ®Õn n¨m 1980 n­íc ta ®· cã: + C«ng nghiÖp: 2627 xÝ nghiÖp quèc doanh. + N«ng nghiÖp: 232 n«ng tr­êng quèc doanh. + Th­¬ng nghiÖp: 10915 ®iÓm b¸n hµng cña th­¬ng nghiÖp quèc doanh. Trong giai ®o¹n nµy kinh tÕ quèc doanh vÉn ®ãng vai trß quan träng trong c«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, x©y dùng vµ ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt míi XHCN, còng nh­ trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn, xÐt trªn gi¸c ®é kinh tÕ, søc ®ãng gãp cña kinh tÕ quèc doanh ®· gi¶m so víi tr­íc. §Õn n¨m 1980 c«ng nghiÖp quèc doanh chØ t¹o ra ®­îc 68,6% gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp quèc doanh chiÕm 29,8% tæng møc b¸n lÎ. 4. Giai ®o¹n tõ 1980-1985. Trong nh÷ng n¨m 1980-1985 mÆc dï nÒn kinh tÕ n­íc ta gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n so víi tr­íc, n¨ng lùc s¶n xuÊt cña kinh tÕ quèc doanh nãi riªng vµ søc s¶n xuÊt x· héi nãi chung kh«ng ®­îc sö dông hÕt do thiÕu vËt t­ mét c¸ch nghiªm träng song xuÊt ph¸t tõ quan niÖm truyÒn thèng vÒ quan hÖ s¶n xuÊt XHCN nªn c¸c gi¶i ph¸p th¸o gì trong giai ®o¹n nµy vÉn tËp trung chñ yªu vµo c¶i tiÕn qu¶n lý ®èi víi xÝ nghiÖp quèc doanh. ë giai ®o¹n nµy c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung thuÇn tuý ®· ®­îc c¶i tiÕn dÇn trªn nguyªn t¾c phi tËp trung ho¸ trong qu¶n lý kinh tÕ, song kinh tÕ quèc doanh vÉn gi÷ vai trß tuyÖt ®èi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc, c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh n¾m toµn bé c¸c nghµnh then chèt nh­ : ®iÖn, luyÖn kim, khai th¸c, xi m¨ng, gang thÐp, ho¸ chÊt c¬ b¶n…Tuy nhiªn ®ãng gãp cña c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh vµo tæng s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n ®· gi¶m, tÝnh ®Õn n¨m 1985 kinh tÕ quèc doanh chØ t¹o ra ®­îc 37% tæng s¶n phÈm x· héi vµ 28% thu nhËp quèc d©n. 5. Giai ®o¹n tõ 1985-1990. Giai ®o¹n b¾t ®Çu thùc hiÖn ®æi míi kinh tÕ, t­ t­ëng x©y dùng mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®­îc ®­a ra. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn c«ng t¸c qu¶n lý kinh tÕ quèc doanh vÉn tiÖp tôc ®­îc c¶i tiÕn theo h­íng phi tËp trung ho¸, kÕ ho¹ch ho¸ vµ qu¶n lý ®èi víi kinh tÕ quèc doanh. §iÓm næi bËt trong c¶i tiÕn qu¶n lý ë giai ®o¹n nµy lµ viÖc t¸ch b¹ch gi÷a quyÒn qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ vµ quyÒn qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, quan ®iÓm míi næi bËt ë giai ®o¹n nµy lµ quan niÖm kh«ng ph¶i nÒn kinh tÕ qu¸ ®é nªn CNXH ë n­íc ta chØ cã kinh tÕ quèc doanh, chñ tr­¬ng cña ®¶ng vµ nhµ n­íc ta kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi c¶i tiÕn qu¶n lý ®èi víi kinh tÕ quèc doanh mµ cßn ph¸t huy søc s¶n xuÊt cña kinh tÕ t­ nh©n, c¸ thÓ còng nh­ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Trong c¬ chÕ kinh tÕ míi ®ã kinh tÕ quèc doanh vÉn ®ãng vai trß chñ ®¹o nh­ng kh«ng ph¶i ®éc t«n. N¨m 1990, kinh tÕ quèc doanh t¹o ra 66% tæng s¶n phÈm x· héi. 6.Giai ®o¹n tõ n¨m 1990 ®Õn nay. Chóng ta kh¼ng ®Þnh chñ tr­¬ng l©u dµi lµ x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. Chñ tr­¬ng nµy ®­îc biÕn thµnh thùc tÕ bëi qu¸ tr×nh ban hµnh vµ hoµn thiÖn hÖ thèng luËt ph¸p, ®Æc biÖt lµ ph¸p luËt vÒ kinh tÕ, nh»m t¹o ra hµnh lang ph¸p lý thuËn lîi b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp. §Æc tr­ng c¬ b¶n cña giai ®o¹n nµy lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ lµ mét bé phËn hîp thµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt. §Õn n¨m 1996, Trong c«ng nghiÖp cßn 6032 DNNN sè doanh nghiÖp nµy t¹o ra 41% GDP (doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh t¹o ra 59%). Trong c¬ chÕ kinh tÕ míi DNNN vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ chñ lùc: Trªn gi¸c ®é kinh tÕ, DNNN n¾m gi÷ toµn bé nh÷ng ngµnh träng yÕu nh­ ®iÖn, than s¹ch, thÐp c¸n, xi m¨ng, dÇu th«, giÊy… Nh­ vËy, lÞch sö ph¸t triÓn cña KTNN tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m ®Õn nay ®· h×nh thµnh mét hÖ thèng DNNN trªn kh¾p ®Êt n­íc. HÖ thèng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc nµy nhiÒu vÒ sè l­îng, n¾m gi÷ c¸c lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, sö dông lùc l­îng lao ®éng kü thuËt cã tr×nh ®é cao, lùc l­îng DNNN ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng, më ®­êng vµ h­íng dÉn ®èi víi viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta tr­íc ®©y vµ ngµy nay. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, hÖ thèng DNNN vÉn ®ãng vµi trß chñ ®¹o ®èi víi sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. III. Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 1. TÝnh tÊt yÕu cña vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n lu«n tån t¹i ®ång thêi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ nh÷ng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë nh÷ng n­íc cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau l¹i mang nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau rÊt c¨n b¶n. NÕu nh­ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n gi÷ vai trß thèng trÞ th× trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN nh­ ë n­íc ta th× thµnh phÇn KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ KTNN cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Ó ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho sù ®i lªn vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta së dÜ thµnh phÇn KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o bëi v× nh÷ng lý do chÝnh sau: Thø nhÊt, chóng ta ®Òu biÕt “chÝnh trÞ lµ biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ ”. NÒn chÝnh trÞ cña ViÖt Nam do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o víi môc tiªu d­a n­íc ta tiÕn lªn CNXH, thùc hiÖn “d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh”. Thµnh phÇn KTNN cña n­íc ta mµ tr­íc hÕt lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc còng ph¶i phôc vô cho nhiÖm vô nµy. Trong suèt thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta do h¹n chÕ cña tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cßn thÊp, c¸c quan hÖ së h÷u cßn tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc, do ®ã nÒn kinh tÕ n­íc ta ë giai ®o¹n nµy lµ mét nÒn kinh tÕ hçn hîp nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tuy v©y, c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ hiÖn th©n cña sù hoµn h¶o. Bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm to lín cña nã mµ kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn th× nã còng tån t¹i nh÷ng khuyÕt tËt nh­: g©y ra sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi, khñng ho¶ng kinh tÕ, c¸c tÖ n¹n x· héi vv… ®iÒu ®ã ®ßi hái c¬ chÕ thÞ tr­êng ph¶i cã bµn tay qu¶n lý, ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Vµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt mµ th«ng qua nã nhµ n­íc thÓ hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt cña m×nh ®ã lµ thµnh ph©n KTNN. ChØ cã KTNN míi cã thÓ b¶o ®¶m v÷ng ch¾c ®Þnh h­íng XHCN, ®¶m b¶o cho lîi Ých cña ng­êi lao ®éng, kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc, khuyÕt tËt vµ h¹n chÕ cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n mét c¸ch c«ng b»ng lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, víi tiÕn bé vµ c«ng b¨ng x· héi. Vai trß ®ã cña KTNN ®· ®­îc chøng minh qua th­c tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh x· héi ë n­íc ta sau ®æi míi ®Õn nay: §Çu nh÷ng n¨m 1990 mÆc dï gÆp ph¶i hoµn c¶nh hÕt søc khã kh¨n, kh¾c nghiÖt nh­: thÓ chÕ x· héi ë Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u sôp ®æ. MÜ thùc hiÖn chÝnh s¸ch bao v©y, cÊm vËn, khñng ho¶ng kinh tÕ, tµi chÝnh khu vùc 1997 – 1998 t¸c ®éng m¹nh, thiªn tai liªn tiÕp x¶y ra viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ tËp trung bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN cã nh÷ng thêi c¬ vµ thuËn lîi míi nh­ng bao hµm c¶ nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc. Song chóng ta vÉn ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín vµ rÊt quan träng GDP n¨m 2000 t¨ng gÊp 2 lÇn n¨m 1990, t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi c¬ b¶n æn ®Þnh, ®êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn, quèc phßng an ninh ®­îc t¨ng c­êng, søc m¹nh vÒ mäi mÆt cña n­íc ta ®· lín h¬n nhiÒ