Nghiên cứu về lao động việc làm ở khu vực nông thôn huyện Hương Thủy

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 47, 2008 NGHIÊN CỨU VỀ LAO ĐỘNG VIỆC LÀM Ở KHU VỰC NÔNG THÔN HUYỆN HƯƠNG THỦY Ngô Sỹ Hùng, Phan Thu Hương Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế TÓM TẮT Lao động là một nguồn lực vô cùng quý giá và cũng là động lực chính của sự phát triển kinh tế xã hội ở mỗi địa phương. Để có kế hoạch sử dụng một cách hiệu quả nhất nguồn lực này phục vụ cho việc phát triển kinh tế, cần thiết phải điều tra phân tích đánh giá một cách cụ thể và chi tiết nguồn lao động ở địa phương. Trên cơ sở nghiên cứu nguồn số liệu từ huyện Hương Thủy; niên giám thống kê huyện và điều tra khảo sát 150 hộ trên địa bàn huyện trong năm 2007, bằng các phương pháp phân tích thống kê, kết hợp phân tích định lượng và định tính; nghiên cứu này nhằm đánh giá thực trạng về lao động và việc làm trên địa bàn huyện; tìm hiểu về số lượng và chất lượng của nguồn lao động cũng như mức độ đáp ứng nhu cầu việc làm trên địa bàn. 1. THỰC TRẠNG VỀ LAO ĐỘNG 1.1. Đánh giá tình hình chung về dân số và lao động nông thôn Vấn đề dân số và lao động ảnh hưởng rất lớn đến việc phát triển kinh tế của địa phương, nó vừa là động lực, vừa là thách thức. Hương Thuỷ là một huyện đông dân và tỷ lệ sinh còn khá cao, tỷ lệ dân nông thôn chiếm đa số. Tính đến năm 2006, số dân ở khu vực nông thôn chiếm 81.284 người, gấp 5,66 lần so với dân số ở khu vực thành thị [5]. Theo số liệu thống kê, dân số toàn huyện năm 2006 là 95.655 người, trong đó có 47.367 nam, chiếm 49,52% và 48.288 nữ, chiếm 50,48%. Toàn huyện có 21.354 hộ, trong đó 12.577 hộ nông nghiệp, chiếm 58,89% và 8.777 hộ phi nông nghiệp, chiếm 41,11% [5]. Cùng với sự gia tăng dân số, lực lượng lao động của huyện cũng không ngừng tăng lên. Năm 2004, tổng số lao động của huyện là 52.422 người, trong đó lao động nông nghiệp là 30.074 người, chiếm 57,37%, số lao động phi nông nghiệp là 22.348 người, chiếm 42,63%. Năm 2005, tổng số lao động của huyện tăng 928 người so với năm 2004, tương ứng tăng 1,77%. Năm 2006, tổng số lao động của huyện là 54.475 người, tăng 1.125 người so với năm 2005, tương ứng tăng 2,11%[5]. Nhìn chung, số lao động tham gia vào các lĩnh vực hoạt động kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện hiện nay chưa hợp lý. Đặc biệt, nhu cầu sử dụng lao động trong sản xuất nông nghiệp còn mang tính thời vụ khá cao, sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp không ổn định đã dẫn đến tình trạng thiếu việc làm, năng suất lao động thấp. Qua số liệu dân số của huyện phân chia theo độ tuổi cho thấy, dân số bước vào độ tuổi lao động ngày một gia tăng; dân số của huyện trẻ, tập trung nhiều ở độ tuổi từ 10 - 25 tuổi. Như vậy, trong tương lai, số người tham gia lực lượng lao động sẽ tăng nhanh, sự gia tăng này đặt ra yêu cầu cần phải có chính sách để giải quyết công ăn việc làm cho người lao động trong những năm đến. Bảng 1: Dân số của huyện phân theo độ tuổi và giới tính năm 2006 ĐVT: Người Độ tuổi Tổng số Nam Nữ 0-4 tuổi 8.134 4.587 3.547 5-9 tuổi 9.171 4.689 4.482 10-14 tuổi 11.368 5.875 5.493 15-19 tuổi 10.461 5.362 5.099 20-24 tuổi 8.893 4.479 4.414 25-29 tuổi 7.740 3.875 3.865 30-34 tuổi 7.813 4.000 3.813 35-39 tuổi 7.384 3.698 3.686 40-44 tuổi 5.601 2.640 2.961 45-49 tuổi 4.745 2.207 2.538 50-54 tuổi 3.961 1.822 2.139 54-59 tuổi 2.581 1.187 1.394 60-64 tuổi 1.983 800 1.183 65-69 tuôỉ 1.892 721 1.171 70-74tuổi 1.631 630 1.001 75+ 2.297 795 1.502 95.655 47.367 48.288 (Nguồn: Số liệu Phòng Thống kê huyện Hương Thuỷ) Việc phân bố lao động trên địa bàn huyện không đồng đều, tập trung đông dân cư ở khu vực có điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế, có cơ sở hạ tầng, như thị trấn Phú Bài, các xã Thủy Dương, Thủy Phương, Thủy Phù, Thủy Châu. Đối vói các xã vùng núi, điều kiện phát triển kinh tế còn nhiều khó khăn như Dương Hòa, Phú Sơn, dân số lại chiếm tỷ lệ rất thấp. Về tỷ lệ phát triển dân số: Theo số liệu của Phòng Thống kê Huyện Hương Thủy, tỷ lệ tăng dân số giảm từ 13,10‰ năm 2002 xuống 12,45 ‰ năm 2006, tuy nhiên tỷ lệ này vẫn còn khá cao. 1.2. Kết quả điều tra về dân số và lao động: 1.2.1. Tình hình chung về lao động: Qua số liệu điều tra 150 hộ dân, tổng dân số của 150 hộ là 637 người, trong đó nam là 314 người (chiếm 49,3%), nữ là 323 người (chiếm 50,7%) Bảng 2: Dân số phân theo nhóm tuổi Nhóm tuổi Số người Tỷ lệ % 15-24 119 25.1 25-34 90 19.0 35-44 100 21.1 45-54 66 13.9 55-60 37 7.8 >60 62 13.1 Tổng 474 100 (Nguồn: Số liệu điều tra 2007) Qui mô dân số bình quân mỗi hộ là 4,25 người, tập trung chủ yếu vào nhóm hộ hạt nhân 4-5 người (54,6%), bên cạnh đó tỷ lệ hộ có 3 hoặc 6 người cũng chiếm tỷ lệ cao, những hộ gia đình có trên 6 người chiếm tỷ lệ rất ít (4%). * Dân số hoạt động kinh tế: Những người từ đủ 15 tuổi trở lên có việc làm hoặc đang thất nghiệp được gọi là dân số hoạt động kinh tế. Qua khảo sát cho thấy có 33,12% dân số từ 15 tuổi trở lên không tham gia hoạt động kinh tế. Trong 66,88% còn lại tham gia hoạt động kinh tế bao gồm 2,53% là thất nghiệp, trong số có việc làm có 32,49% là lao động tự tạo việc làm và 31,85% là lao động làm công hưởng lương. Đối với lao động tự tạo việc làm, lao động nữ chiếm tỷ lệ lớn 66,23%, trong khi đối với lao động làm công hưởng lương, lao động nam lại chiếm ưu thế 68,21%. Bảng 3: Dân số từ 15 tuổi trở lên chia theo hoạt động và giới tính Hoạt động kinh tế Không hoạt động kinh tế Chung Tự tạo việc làm Làm công hưởng lương Thất nghiệp 1.Số lượng người (người) Tổng số 154 151 12 157 474 Nam 52 103 11 67 233 Nữ 102 48 1 90 241 2. Cơ cấu (%) Tổng số 32,49 31,85 2,53 33,12 100 Nam 10,97 21,72 2,32 14,14 49,16 Nữ 21,52 10,13 0,21 18,98 50,84 (Nguồn: Số liệu điều tra 2007) 1.2.2. Chất lượng nguồn lao động: * Trình độ học vấn: Căn cứ vào số liệu điều tra, lao động phần lớn có trình độ từ tốt nghiệp phổ thông cơ sở trở lên, chiếm 67,9%; tỷ lệ chưa biết chữ nhìn chung là thấp, chiếm 0,7%, tuy nhiên con số này chủ yếu rơi vào những người trên 40 tuổi. Trình độ văn hóa có ảnh hưởng rất lớn đến việc làm và đời sống của người lao động. Kết quả điều tra cho thấy, một xu hướng khá rõ rệt là khi có trình độ văn hóa càng cao người lao động càng thích làm công hưởng lương hơn. Cụ thể có trên 51,7% lao động làm công hưởng lương có trình độ tốt nghiệp phổ thông trung học trong khi lao động tự tạo việc làm chủ yếu có trình độ tốt nghiệp tiểu học và phổ thông cơ sở. Bảng 4: Lực lượng lao động có việc làm theo hình thức làm việc và trình độ văn hóa Trình độ văn hoá Hình thức làm việc Tổng Làm công hưởng lương Tự tạo việc làm 1.Số lượng người (người) Không biết chữ 0 2 2 Tiểu học 22 74 96 THCS 51 60 111 PTTH 78 18 96 Tổng 151 154 305 2. Cơ cấu (%) Không biết chữ 0 1.3 0.7 Tiểu học 14.6 48.1 31.4 THCS 33.8 40.0 36.5 PTTH 51.7 7.6 31.4 Tổng 100.0 100.0 100.0 (Nguồn: Số liệu điều tra 2007) Trình độ văn hóa và trình độ chuyên môn kỹ thuật của lao động tự tạo việc làm qua số liệu điều tra của huyện là thấp, đây là rào cản lớn cho việc phát triển kinh tế trong giai đoạn tới. Để có bước đột phá trong việc phát triển loại hình doanh nghiệp vừa và nhỏ, loại hình doanh nghiệp đang được quan tâm phát triển trong giai đoạn hiện nay ở Việt nam, chúng ta cần quan tâm đào tạo chuyên môn kỹ thuật đào tạo nghề cho lực lượng lao động đặc biệt chú trong những người có trình độ thấp. * Trình độ chuyên môn kỹ thuật (CMKT): Trình độ CMKT là một trong những điều kiện quan trọng nhất để người lao động tiếp cận được việc làm tốt. Kết quả cho thấy, lao động không có trình độ chuyên môn kỹ thuật chiếm tỷ lệ cao (chiếm hơn 54,6%), tỷ lệ có trình độ đào tạo từ trung học chuyên nghiệp trở lên chiếm 12,6%. Bảng 5 : Lực lượng lao động theo trình độ chuyên môn và giới tính Trình độ chuyên môn Nam Nữ Chung Số người Tỷ lệ (%) Số người Tỷ lệ (%) Số người Tỷ lệ (%) 1. Chưa qua đào tạo 66 39.8 107 70.9 173 54.6 2. CNKT không có bằng 64 38.6 16 10.6 80 25.2 3. Có chứng chỉ nghề ngắn hạn 9 5.4 9 6.0 18 5.7 4. Có bằng nghề dài hạn 6 3.6 0 0 6 1.9 5. Trung học chuyên nghiệp 7 4.2 9 6.0 16 5.0 6. Cao đẳng 1 0.6 9 6.0 10 3.2 7. Đại học 13 7.8 1 0.7 14 4.4 Tổng 166 100.0 151 100.0 317 100.0 (Nguồn: Số liệu điều tra 2007) Trình độ CMKT thấp và không có CMKT được coi là một trở ngại lớn đối với người lao động, họ khó tìm được việc làm theo mong muốn và ít có cơ hội tham gia vào thị trường lao động. Qua bảng số liệu ta thấy những người có trình độ CMKT tập trung ở hình thức làm công hưởng lương. Bảng 6: Lực lượng lao động theo trình độ chuyên môn và hình thức việc làm Đơn vị: Số người Trình độ chuyên môn Hình thức việc làm Thất nghiệp Làm công hưởng lương Tự tạo việc làm 1. Chưa qua đào tạo 40 127 6 2. CNKT không có bằng 60 18 2 3. Có chứng chỉ nghề ngắn hạn 14 4 0 4. Có bằng nghề dài hạn 5 1 0 5. Trung học chuyên nghiệp 14 0 2 6. Cao đẳng 9 0 1 7. Đại học 13 0 1 Tổng 155 150 12 (Nguồn: Số liệu điều tra 2007) 2. THỰC TRẠNG VIỆC LÀM: 2.1. Đánh giá chung về thực trạng việc làm: Khả năng tạo việc làm ở khu vực nông thôn hàng năm là hạn hẹp. Hơn nữa, trong những năm qua, quá trình cơ cấu lại khu vực kinh tế nhà nước nói chung và sắp xếp các DNNN nói riêng có tác động mạnh đến sự gia tăng lao động dôi dư trong nền kinh tế, việc sắp xếp lại lao động, tinh giảm biên chế đã làm cho nhiều lao động phải đi tìm việc ở khu vực kinh tế ngoài quốc doanh, trong đó một số lao động chuyển về nông thôn tìm kiếm việc làm từ sản xuất nông nghiệp. Phần lớn những lao động này chỉ làm những công việc tạm thời, hoặc làm thuê, công việc không ổn định, làm cho nhu cầu việc làm ở nông thôn càng tăng lên. Việc làm nông thôn phụ thuộc chủ yếu vào đất đai canh tác, diện tích đất nông nghiệp tính bình quân mỗi hộ thấp (0,247 ha). Tình trạng thiếu việc làm hay còn gọi là thất nghiệp bộ phận, bán thất nghiệp, là đặc trưng phổ biến ở lao động nông thôn. Khu vực nông thôn huyện Hương Thủy chiếm khoảng 57,36% lực lượng lao động của huyện, trong đó thường xuyên có gần 30% lao động thiếu việc làm, phải tìm việc làm thêm ở các địa phương khác. Hoạt động sản xuất nông nghiệp nói chung phụ thuộc nhiều vào điều kiện thiên nhiên, khí hậu, thời tiết như bão, lụt, hạn hán và mang tính thời vụ cao. Tính chất thời vụ, rủi ro cao và tình trạng bất ổn định là đặc trưng của sản xuất nông nghiệp và lao động nông thôn. Những năm gần đây tình trạng nông nhàn trở thành vấn đề nổi cộm ở nông thôn, đó là một trong những nguyên nhân đầu tiên dẫn đến di chuyển lao động nông thôn mang tính thời vụ, tìm kiếm thêm việc làm, tăng thu nhập, mang đầy tính rủi ro và bất ổn. Hương thủy là một huyện có kinh tế phát triển so với toàn tỉnh, các khu công nghiệp Phú Bài, Phú Thứ, Cảng hàng không Phú Bài,.. đã thu hút được một lực lượng lao động khá lớn của địa phương, chủ yếu là những lao động có CMKT và trình độ học vấn. 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng việc làm: Kết quả điều tra trong 474 người ở độ tuổi lao động cho thấy, có 305 lao động có việc làm (chiếm 64,3%), số người trong độ tuổi lao động không có nhu cầu làm việc là 157 người (chiếm 33,1%), số người thất nghiệp là 12 (chiếm 2,5%). Bảng 7: Lao động phân theo tình trạng việc làm Tình trạng việc làm Số người Tỷ lệ Thất nghiệp 12 2,5 Có việc làm 305 64,3 Không tham gia lao động 157 33,1 Tổng 474 100 (Nguồn: Số liệu điều tra 2007) Thực tiễn những năm qua ở Thừa Thiên Huế nói chung và huyện Hương Thủy nói riêng, tỷ trọng lao động làm việc trong ngành sản xuất Nông – lâm – ngư nghiệp đang có xu hướng giảm dần và lực lượng lao động ở ngành thương mại- dịch vụ, công nghiệp – xây dựng có xu hướng tăng. Điều này chứng tỏ có sự chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn từ khu vực nông – lâm – ngư sang khi vực dịch vụ - thương mại, công nghiệp – xây dựng. Tuy nhiên, việc chuyển dịch cơ cấu lao động này còn mang tính tự phát, người lao động chưa được chuẩn bị về tinh thần cũng như trình độ. Chất lượng lao động khu vực nông nghiệp nông thôn như hiện nay, khó đáp ứng nhu cầu lực lượng lao động cho các khu công nghiệp cũng như nâng cao chất lượng ngành dịch vụ - thương mại. Qua nghiên cứu cho thấy, các doanh nghiệp trên địa bàn huyện, lực lượng lao động của địa phương không đáp ứng được mà phải tuyển dụng lao động ở địa bàn thành phố Huế và các địa phương khác. Để chủ động và hạn chế được tình trạng trên, vấn đề nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một yêu cầu cấp thiết trong chiến lược phát triển kinh tế của huyện. Bảng 9: Lực lượng lao động có việc làm phân theo nhóm ngành kinh tế Nông – Lâm – Ngư CN-XD TM-DV Chung Số lượng lao động (người) 174 56 80 305 Tỷ lệ % (%) 55,41 18,36 26,23 100 (Nguồn: Số liệu điều tra 2007) Kết luận: Qua số liệu tổng hợp và điều tra cũng như những phân tích ở trên ta có thể đi đến một số kết luận sau đây: Nguồn lao động của huyện Hương Thủy đang được bổ sung ngày càng nhiều từ nguồn dân số đến tuổi lao động trên địa bàn. Điều đó gây một sức ép đáng kể cho vấn đề giải quyết việc làm ở địa phương; Chất lượng nguồn lao động thấp, chưa được trang bị về nghề nghiệp, CMKT; Sự chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn đang diễn ra một cách tự phát, chưa được định hướng; Phương hướng và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội ở địa phương tạo ra một tiềm năng lớn về việc làm trên địa bàn. Tuy nhiên đang có một sự bất cập giữa nhu cầu lao động và chất lượng nguồn lao động trên địa bàn huyện. Vấn đề cốt yếu là cần có một chiến lược đào tạo nâng cao chất lượng nguồn lao động để đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế xã hội ở địa phương. TÀI LIỆU THAM KHẢO Báo cáo phát triển kinh tế xã hội huyện Hương Thuỷ 2006 – 2010. Báo cáo tổng hợp qui hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2020. Chu Tiến Quang, Việc làm ở nông thôn - Thực trạng và giải pháp, NXB Nông nghiệp, Hà Nội, 2001. Nghị quyết Đảng bộ Tỉnh Thừa Thiên Huế lần thứ XIII, năm 2006. Niên giám thống kê huyện Hương Thuỷ 2002 - 2006, Niên giám thống kê tỉnh Thừa thiên Huế năm 2000 – 2006. Nguyễn Xuân Khoát, Lao động, việc làm và phát triển kinh tế xã hội nông thôn Việt Nam, NXB Đại học Huế, 2007. A SURVEY ON LABOUR AND EMPLOYMENT IN THE RURAL AREA IN HUONG THUY DISTRICT Ngo Sy Hung, Phan Thu Huong College of Economics, Hue University SUMMARY Labour represents an important resource and major motivation in the socio-economic development of a local region. To have plans for the most effective use of this resource for economic development, it is necessary to make a detailed survey, analysis and appraisal of labour resource in the area. Based on the data resource collected from Huong Thuy, the statistical yearbook of the district, a survey on 150 householders in the area in 2007 and the adoption of qualitative and quantitative methodology, this research aims at evaluating the overall situation of labour and employment in the district, finding out the quality and quantity of the labour resource as well as the level of satisfying the employment need.