Phương pháp nghiên cứu khoa học môi trường - Chương 2: Các thành phần cơ bản của môi trường

CÁC THÀNH PHẦN CƠ BẢN CỦA MÔI TRƯỜNG TS. Lê Quốc Tuấn Khoa Môi trường và Tà nguyên Đại học Nông Lâm TP. HCM Chương 2 Thạch quyển (Đất) Sự hình thành và cấu trúc của Trái đất • Trái đất là một trong 9 hành tinh của Thái dương hệ, là hành tinh duy nhất có sự sống. • Vật chất mà con người sử dụng đều lấy từ Trái đất • Được hình thành cách đây khoảng 4.6 tỉ năm Thaùi Döông Heä S a o T h u û y S a o K i m T r a ù i Ñ a á t S a o H o û a S a o M o ä c S a o T h o å H a û i V ö ô n g T i n h T h i e â n V ö ô n g T i n h S a o D i e â m V ö ô n g Ghi chuù: Sao Kim (Sao hoâm hay Sao mai) Caáu taïo cuûa traùi ñaát Khí quyeån Lôùp voû Quyeån manti Loûi ngoaøi Loûi ngoaøi KL noùng chaûy Loûi trong KL ñaäm ñaëc Kích thöôùc caùc lôùp cuûa traùi Ñaát Voû traùi ñaát -Luïc ñòa 35 km -Ñaïi döông 6 km Manti 2900 km Loûi ngoaøi 2000 km Loûi trong 1370 km Ñaù ñaëc Granite (luïc ñòa) Basalt (ñaïi döông) Saét loûng Saét ñaëc Söï taïo thaønh ñaù, khoaùng chaát, caáu truùc ñòa taàng Söï hình thaønh voû traùi Ñaát Ñaù löûa Hình thaønh lôùp voû traùi Ñaát Nöôùc maët Söï thay ñoåi moâi tröôøng Magma Söï phong hoùa • Söï phong hoùa lieân quan ñeán nöôùc, gioù, ñoùng baêng vaø tan chaûy. • Ñaù beân döôùi lôùp maët troài leân treân tieáp xuùc vôùi khoâng khí coù oxygen, carbon dioxide vaø nöôùc vôùi voâ soá caùc chaát hoøa tan taïo neân dung dòch acid • Tuøy thuoäc vaøo thaønh phaàn hoùa hoïc, khoaùng chaát coù theå bò hoøa tan hoaëc oxi hoùa, hydrate hoùa, thuûy phaân Söï chuyeån hoùa caùc daïng thoå nhöôõng ÑAÙ ONG CAÙTSEÙT Söï phong hoùa • Sinh vaät cuõng ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình phong hoùa. • Baèng caùch di chuyeån trong ñaát, chuùng laøm cho khoâng khí nöôùc thaám vaøo ñaát, söï phaân huûy caùc chaát höõu cô taïo ra acid vaø CO2 • Hoaït ñoäng cuûa sinh vaät ñoùng vai troø raát lôùn trong vieäc hình thaønh ñaát • Ngoaøi phong hoùa vaät lyù, hoùa hoïc, con ngöôøi laøm gia taêng quaù trình phong hoùa ñaát Söï phong hoùa • Söï phong hoùa laø quaù trình töï nhieân maø qua ñoù ñaù ñöôïc tuaàn hoaøn, ñaát vaø caûnh quan ñöôïc taïo ra. • Phong hoùa taïo neân vaø thay ñoåi moâi tröôøng, nhöng hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi laøm gia taêng phong hoùa treân vuøng ñaát deã toån thöông, laøm suy thoaùi sinh caûnh töï nhieân vaø laøm giaûm naêng xuaát noâng nghieäp Söï tieán hoùa cuûa caùc daïng ñòa hình Caùc daïng ñòa hình Qu a Q u a ù ù t r t r ì ì n h n h h h ì ì n h n h t h a t h a ø ø n h n h c a c a ù ù c c d a d a ï ï n g n g ñ ñ ò a ò a h h ì ì n h n h Qu a Q u a ù ù t r t r ì ì n h n h h h ì ì n h n h t h a t h a ø ø n h n h c a c a ù ù c c d a d a ï ï n g n g ñ ñ ò a ò a h h ì ì n h n h Caùc nuùi ñaù voâi ñöôïc hình thaønh qua quaù trình kieán taïo ñòa taàng Vai troø cuûa caùc Soâng trong tieán hoùa ñòa hình • Soâng cung caáp phöông tieän vaän chuyeån chính, qua ñoù caùc haït bò röõa troâi töø ñaù töø cao nguyeân veà ñoàng baèng vaø ra bieån. • Soâng taïo neân caûnh quan baèng caùch vaän chuyeån caùc chaát dinh döôõng cho vuøng laân caän soâng • Soâng vaän chuyeån chaát thaûi töø caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi • Soâng taïo neân nhöõng vuøng sinh caûnh vaø söï ña daïng sinh hoïc khaùc nhau doïc theo doøng chaûy. Vuøng bôø, cöûa soâng vaø möïc nöôùc bieån Caáu taïo cöûa soâng Moät soá daïng cöûa soâng Söï phaùt trieån cuûa ñòa maïo ven bieån Söï taïo thaønh vaùch ñaù bôûi soùng bieån Naêng löôïng töø maët trôøi Vai troø naêng löôïng töø aùnh saùng maët trôøi • Naêng löôïng ñieàu khieån khí quyeån, ñaïi döông, sinh vaät ñöôïc cung caáp bôûi maët trôøi. • Naêng löôïng maët trôøi caáp nhieät ñeå söôûi aám, löu chuyeån caùc khoái khí, chuyeån thaønh ñieän naêng • Naêng löôïng cung caáp cho traùi ñaát tuøy thuoäc vaøo vó ñoä vaø cao ñoä cuûa moãi vuøng Maïng löôùi böùc xaï maët trôøi treân maët ñaát Böùc xaï maët trôøi Haáp thu naêng löôïng Haáp thu, phaûn xaï vaø söû duïng naêng löôïng maët trôøi THUÛY QUYEÅN Nhöõng ñieàu caàn bieát • Vai troø cuûa nöôùc trong heä thoáng sinh thaùi • Nöôùc tích luõy ôû ñaâu? • Voøng tuaàn hoaøn cuûa nöôùc trong töï nhieân • Soá phaän cuûa nöôùc khi thaám vaøo ñaát • Taïi sao nöôùc ngaàm di chuyeån ñöôïc trong ñaù döôùi maët ñaát • Taùc ñoäng cuûa con ngöôøi leân nöôùc ngaàm: söï caïn kieät vaø oâ nhieãm Giôùi thieäu • Taïi sao traùi ñaát ñöôïc goïi laø haønh tinh xanh? • 97% nöôùc maët laø ñaïi döông – thuûy quyeån • Thuûy quyeån lieân keát vôùi 3 quyeån khaùc • Nöôùc toàn taïi ôû 3 daïng – Nöôùc = daïng loûng – Baêng ñaù = daïng raén – Hôi nöôùc = daïng khí Thaønh phaàn nöôùc vaø tæ leä Caùc thaønh phaàn nöôùc Voøng tuaàn hoaøn cuûa nöôùc • Löïc taùc ñoäng vaøo voøng tuaàn hoaøn nöôùc laø: – NAÊNG LÖÔÏNG MAËT TRÔØI • Troïng löïc laøm cho nöôùc di chuyeån • Nöôùc tuaàn hoaøn giöõa: – Thuûy quyeån – Ñòa quyeån – Khí quyeån – Sinh quyeån Voøng tuaàn hoaøn cuûa nöôùc Caùc con ñöôøng di chuyeån cuûa nöôùc • Taát caû nöôùc ñeán töø ñaïi döông vaø cuoái cuøng trôû laïi ñaïi döông laø do: – Boác hôn (Evapration) – Ngöng tuï (Condensation) – Möa (Precipitation) – Thoaùt hôi töø hoaït ñoäng cuûa thöïc vaät (Transpiration) – Chaûy traøn beà maët (Surface water runoff) – Doøng chaûy ngaàm (Groundwater flow) Soá phaän cuûa nöôùc möa treân maët ñaát Phaân phoái nöôùc ngaàm • Vuøng baûo hoøa – Taát caû caùc loå vaø veát nöùt laáp ñaày bôûi nöôùc • Möùc nöôùc ngaàm – Phaàn treân cuûa vuøng baûo hoøa • Vuøng hieáu khí – Phaàn treân cuûa taàng nöôùc coù nhieàu khí Laøm theá naøo ñeå nöôùc di chuyeån ñöôïc döôùi ñaát • Söï di chuyeån cuûa nöôùc ngaàm phuï thuoäc vaøo ñaù: – Ñoä xoáp: khoaûng troáng cuûa caùc loå coù khaû naêng giöõ nöôùc – Đoä thaám: coù khaû naêng chuyeån nöôùc xuyeân qua caùc loå • Taàng ngaäm nöôùc (aquifer) laø nôi löu giöõ nöôùc ngaàm Söï caïn kieät nöôùc ngaàm • Nöôùc ngaàm noâng bò huùt heát • Soâng vaø hoà khoâ nhanh giöõa 2 laàn möa • Tuït ñaát • Söï xaâm laán nöôùc maën Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm nöôùc ngaàm Taùc ñoäng cuûa con ngöôøi leân nöôùc ngaàm 1. Nöôùùc ôûû gieááng naøøo laøø saïïch nhaáát? 2. Taïïi sao gieááng D deãã bò oââ nhieãmã nhaáát 3. Vieääc bôm nöôùùc nhieààu ôûû gieááng A coùù aûûnh höôûûng ñeáán caùùc gieááng khaùùc khoângâ ? Moái töông quan giöõa khí quyeån vaø thuûy quyeån bieåu thò qua voøng tuaàn hoaøn carbon G iC G iC == G igaton G igaton C arbon C arbon (1 (1 gigaton gigaton = 10 = 10 99ton) ton) Moái töông quan giöõa caùc caáu thaønh moâi tröôøng