Sự thống nhất của ba hình thái tuần hoàn của tư bản công nghiệp

A - Lêi nãi ®Çu Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n cña K.Marx lµ mét trong nh÷ng lý luËn quan träng hµng ®Çu vµ nã cã gi¸ trÞ rÊt lín ®èi víi hÖ thèng lý luËn cña «ng. ViÖc chóng ta nghiªn cøu nã ®Ó vËn dông lµ mét c«ng viÖc hÕt søc cÇn thiÕt vµ ®ßi hái sù tØ mØ vµ s¸ng suèt cao. CÇn ®øng trªn mét c¸i nh×n kh¸ch quan mµ kh«ng ph¶i lµ mét c¸ch hiÓu ¸p ®Æt vµ tuú tiÖn. Bëi s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh l­u th«ng, gi÷a qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­. V× vËy sau khi nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cÇn nghiªn cøu qu¸ tr×nh l­u th«ng cïng nh÷ng quan hÖ bãc lét cña t­ b¶n, gi¶i thÝch ®­îc ®Çy ®ñ nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi cña chñ nghÜa t­ b¶n. Theo nghÜa hÑp: l­u th«ng t­ b¶n lµ qu¸ tr×nh biÕn t­ b¶n tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ sang h×nh th¸i hµng ho¸ vµ tõ h×nh th¸i hµng ho¸ sang h×nh th¸i tiÒn tÖ diÔn ra trªn thÞ tr­êng hµng ho¸ vµ thÞ tr­êng lao ®éng. Qua sù nghiªn cøu, t×m hiÓu kü cµng vÒ lý thuyÕt tuÇn hoµn chu chuyÓn cña t­ b¶n chóng ta nªn vËn dông nã mét c¸ch linh ho¹t, tr¸nh cøng nh¾c vµ m¸y mãc, rËp khu«n nh­ mét kiÓu sao chÐp kh«ng chän läc. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lÜnh vùc hÕt søc nh¹y c¶m, ®Æc biÖt lµ khi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung XHCN sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc vµ ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa th× ®iÒu ®ã cµng lµ mét vÊn ®Ò míi mÎ. VËn dông lý luËn tuÇn hoµn, chu chuyÓn t­ b¶n lµ ®iÒu tÊt yÕu, kh¸ch quan, nã gióp cho c¸c nhµ kinh doanh sö dông vµ l­u th«ng t­ b¶n nhanh chãng, cã hiÖu qu¶, thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn tõ ®ã t¨ng kh¶ n¨ng më réng ®Çu t­ vµ kh¶ n¨ng t¸i s¶n xuÊt, lµm cho nÒn kinh tÕ trë nªn s«i ®éng h¬n. Muèn lµm ®­îc nh­ vËy, Nhµ n­íc ta ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®óng ®¾n nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp tham gia h­ëng øng vµ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®Ó ®Èy m¹nh tèc ®é c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. B - néi dung I. TuÇn hoµ cña T­ b¶n 1. Ba giai ®o¹n cña sù vËn ®éng cña t­ b¶n vµ sù biÕn ho¸ h×nh th¸i cña t­ b¶n. Mäi t­ b¶n ®Òu xuÊt hiÖn tr­íc hÕt d­íi mét h×nh thøc mét sè l­îng tiÒn tÖ nhÊt ®Þnh vµ ®­îc sö dông ®Ó mang l¹i tiÒn tÖ phô thªm b»ng c¸ch bãc lét lao ®éng lµm thuª muèn ®¹t ®­îc kÕt qu¶ Êy t­ b¶n ph¶i vËn ®éng qua ba giai ®o¹n: + Giai ®o¹n thø nhÊt: Nhµ t­ b¶n xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng víi t­ c¸ch lµ ng­êi mua, thùc hiÖn hµnh vi tiÒn hµng (T- H). + Giai ®o¹n thø hai: Nhµ t­ b¶n tiªu dïng s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ ®· mua tøc lµ tiÕn hµnh s¶n xuÊt. KÕt qu¶ lµ nhµ t­ b¶n cã ®­îc 1 hµng ho¸ cã gi¸ trÞ lín gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã. + Giai ®o¹n thø ba: Nhµ t­ b¶n trë l¹i thÞ tr­êng víi t­ c¸ch lµ ng­êi b¸n, thùc hiÖn hµnh vi H’ - T’ a. Giai ®o¹n thø nhÊt (T - H) Míi tho¹t nh×n th× hµnh vi T-H còng lµ mét sù mua b¸n th«ng th­êng. TiÒn tÖ ë ®©y ®­îc sö dông lµm ph­¬ng tiÖn mua nh­ mäi tiÒn tÖ kh¸c trong l­u th«ng. Nh­ng nÕu xÐt kü c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ nhµ t­ b¶n ®· mua th× tiÒn tÖ ®· ®ãng mét vai trß kh¸c h¼n. Hµng ho¸ mua ë ®©y lµ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, tøc lµ cña nh÷ng nh©n tè vËt chÊt vµ ng­êi cña s¶n xuÊt hµng ho¸. DÜ nhiªn lµ ®Æc tÝnh cña c¸c nh©n tè nµy ph¶i phï hîp víi nh©n tè cÇn chÕ t¹o, ngoµi sù phï hîp vÒ tÝnh chÊt ra søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i b¶o ®¶m ®Çy ®ñ cho viÖc sö dông triÖt ®Ó toµn bé thêi gian lao ®éng tÊt yÕu lµ lao ®éng thÆng d­ cña søc lao ®éng. Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ tr×nh bµy theo c«ng thøc: T - H TLSX SL§ Râ rµng trong qu¸ tr×nh nµy, hµnh vi T - SL§ (viÖc mua søc lao ®éng), lµ yÕu tè ®Æc tr­ng khiÕn tiÒn xuÊt hiÖn lµ t­ b¶n. Hµnh vi T - SL§ chØ cÇn thiÕt cho søc lao ®éng ®· mua cã thÓ ho¹t ®éng ®­îc. Song T - SL§ ®­îc coi lµ nÐt ®Æc tr­ng cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ v× tÝnh chÊt tiÒn tÖ cña mèi quan hÖ ®ã. TiÒn ®· xuÊt hiÖn rÊt sím ®Ó mua c¸i gäi lµ nh÷ng sù phôc vô, nh­ng mÆc dÇu thÕ, tiÒn lóc Êy vÉn kh«ng biÕn thµnh t­ b¶n tiÒn tÖ, nÐt ®Æc tr­ng ë ®©y kh«ng ph¶i lµ ë chç ng­êi ta cã thÓ mua ®­îc søc lao ®éng b»ng tiÒn mµ lµ ë chç søc lao ®éng thµnh hµng ho¸. §©y lµ mét viÖc mua b¸n, mét quan hÖ tiÒn tÖ, nh­ng trong ®ã, ng­êi mua lµ nhµ t­ b¶n, kÎ chiÕm h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt vµ ng­êi b¸n lµ ng­êi lao ®éng lµm thuª ®· t¸ch rêi hoµn toµn víi t­ liÖu s¶n xuÊt vµ t­ liÖu sinh ho¹t. VËy kh«ng ph¶i b¶n chÊt cña tiÒn tÖ ®Ò ra mèi quan hÖ t­ b¶n chñ nghÜa, tr¸i l¹i, chÝnh sù tån t¹i cña mèi quan hÖ ®ã míi lµm cho chøc n¨ng ®¬n gi¶n cña tiÒn biÕn thµnh chøc n¨ng cña t­ b¶n. Do ®ã chÝnh trªn c¬ së cña t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng hoµn toµn t¸ch rêi nhau, quan hÖ giai cÊp gi÷a nhµ t­ b¶n vµ ng­êi lao ®éng lµm thuª ®· cã, mµ tiÒn cña nhµ t­ b¶n øng ra ®Ó thùc hiÖn hµnh vi T - H TLSX SL§ Hoµn thµnh qu¸ tr×nh nµy, gi¸ trÞ t­ b¶n trót bá h×nh th¸i tiÒn tÖ ®Ó tån t¹i d­íi h×nh th¸i hiÖn vËt lµ søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt, d­íi h×nh th¸i c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, tøc lµ h×nh th¸i t­ b¶n s¶n xuÊt. Nh­ vËy, kÕt qu¶ cña giai ®o¹n thø nhÊt lµ t­ b¶n tiÒn tÖ biÕn thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt. b. Giai ®o¹n thø hai (.... SX ....) Mua ®­îc hµng ho¸ søc lao ®éng råi, nhµ t­ b¶n kh«ng thÓ ®em nã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. H¬n n÷a, chØ cã tiªu dïng søc lao ®éng míi tiªu dïng ®­îc t­ liÖu s¶n xuÊt ®· mua. ë ®©y ng­êi së h÷u muèn thu ®­îc tiÒn vÒ th× ph¶i cã hµng ho¸ ®Ó b¸n, do ®ã buéc anh ta ph¶i tiÕn hµnh s¶n xuÊt hµng ho¸. Nãi c¸ch kh¸c, tiÕp theo giai ®o¹n thø nhÊt (mua t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng) tÊt yÕu ph¶i ®Õn giai ®o¹n s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh nµy cã thÓ biÓu diÔn nh­ sau: H TLSX SL§ .... SX - H ’ Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra ë ®©y còng nh­ mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña mäi h×nh th¸i x· héi lµ do kÕt hîp hai yÕu tè ng­êi vµ t­ liÖu s¶n xuÊt hîp t¸c l¹i mµ cã. Song sù kÕt hîp nµy lµ do vèn hoµn toµn t¸ch rêi nhau nµy lµ do “c«ng lao” cña nhµ t­ b¶n øng tiÓn cña hä ra ®Ó thùc hiÖn søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt. V× vËy, trë thµnh h×nh th¸i cña gi¸ trÞ t­ b¶n øng tr­íc, chóng ph©n thµnh nh÷ng yÕu tè kh¸c nhau cña t­ b¶n s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Trong khi lµm chøc n¨ng cña m×nh, t­ b¶n s¶n xuÊt tiªu dïng c¸c thµnh phÇn cña b¶n th©n nã ®Ó biÕn thµnh c¸c thµnh phÇn Êy thµnh mét s¶n phÈm cã gi¸ trÞ lín h¬n. KÕt qu¶ lµ mét hµng ho¸ míi t¹o ra, kh¸c vÒ gi¸ trÞ so víi c¸c hµng ho¸ cÊu thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt. Hµng ho¸ míi nµy lµ hµng ho¸ ®· mang gi¸ trÞ thÆng d­ nã ®· trë thµnh hµng ho¸ H’ cã gi¸ trÞ b»ng s¶n xuÊt + m tøc lµ b»ng gi¸ trÞ cña t­ b¶n s¶n xuÊt hao phÝ ®Ó chÕ t¹o ra nã, céng víi gi¸ trÞ thÆng d­ (m) do t­ b¶n s¶n xuÊt Êy ®Î ra. Nh­ vËy kÕt qu¶ cña giai ®o¹n hai lµ t­ b¶n s¶n xuÊt biÕn thµnh t­ b¶n hµng ho¸. c. Giai ®o¹n thø ba (H’ - T’) S¶n xuÊt ra hµng ho¸ råi, t­ b¶n ch­a thÓ ngõng sù vËn ®éng cña nã l¹i ®­îc. T­ b¶n b©y giê tån t¹i d­íi h×nh th¸i hµng ho¸ nªn cÇn ph¶i ®em b¸n hµng ho¸ ®Ó thu tiÒn vÒ th× míi tiÕp tôc ®­îc c«ng viÖc kinh doanh. Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ tr×nh bµy b»ng c«ng thøc: H’ - T’. Hµng ho¸ - t­ b¶n nÐm vµo l­u th«ng còng kh«ng cã g× ph©n biÖt víi hµng ho¸ th«ng th­êng, nã còng chØ thùc hiÖn chøc n¨ng vèn cã cña hµng ho¸ lµ trao ®æi ®Ó lÊy tiÒn. Nh­ng së dÜ nã lµ t­ b¶n hµng ho¸ v× ngay sau qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nã ®· lµ H’, ®· mang trong m×nh gi¸ trÞ cña t­ b¶n øng tr­íc vµ gi¸ trÞ thÆng d­. V× vËy, chØ cÇn tiÕn hµnh trao ®æi theo ®óng quy luËt nh­ c¸c hµng ho¸ th«ng th­êng vµ nÕu b¸n ®­îc toµn bé th× H’, ®¶m b¶o thu ®­îc T’ nghÜa lµ thu ®­îc sè tiÒn tréi h¬n so víi tiÒn øng ra ban ®Çu. Chøc n¨ng cña H’, do ®ã lµ chøc n¨ng cña mäi s¶n phÈm hµng ho¸, song ®ång thêi l¹i lµ chøc n¨ng thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. KÕt thóc giai ®o¹n nµy, t­ b¶n hµng ho¸ ®· biÕn thµnh t­ b¶n tiÒn tÖ. §Õn ®©y, môc ®Ých cña t­ b¶n ®· ®­îc thùc hiÖn. T­ b¶n ®· trë l¹i h×nh th¸i ban ®Çu trong tay chñ cña nã nh­ng víi sè l­îng lín h¬n tr­íc. Tæng hîp qu¸ tr×nh vËn ®éng cña c¶ ba giai ®o¹n cña t­ b¶n ta cã c«ng thøc sau: T - H TLSX SL§ .... SX .... H ’ - T’ Trong c«ng thøc nµy, t­ b¶n biÓu hiÖn thµnh mét gi¸ trÞ th«ng qua chuçi biÕn ho¸ h×nh th¸i quan hÖ lÉn nhau, quyÕt ®Þnh lÉn nhau; th«ng qua mét chuçi nh÷ng biÕn ho¸ h×nh th¸i mµ bao nhiªu biÕn ho¸ h×nh th¸i Êy bÊy nhiªu thêi kú hay giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t­ b¶n. Trong giai ®o¹n ®ã, cã hai giai ®o¹n thuéc lÜnh vùc l­u th«ng vµ mét lÜnh vùc s¶n xuÊt. Sù vËn ®éng cña t­ b¶n tr¶i qua ba giai ®o¹n lÇn l­ît mang ba h×nh th¸i ®Ó råi trë l¹i vÒ h×nh th¸i ban ®Çu víi gi¸ trÞ kh«ng chØ ®­îc b¶o tån mµ cßn t¨ng lªn, lµ sù tuÇn hoµn cña t­ b¶n. TuÇn hoµn cña t­ b¶n chØ cã thÓ tiÕn hµnh mét c¸ch b×nh th­êng chõng nµo c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña nã chuyÓn tõ giai ®o¹n nµy sang giai ®o¹n kh¸c. MÆt kh¸c, b¶n th©n sù tuÇn hoµn lµm cho t­ b¶n ph¶i n»m l¹i ë chç mçi giai ®o¹n tuÇn hoµn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Do ®ã, sù vËn ®éng tuÇn hoµn cña t­ b¶n lµ mét sù vËn ®éng liªn tôc kh«ng ngõng, ®ång thêi lµ sù vËn ®éng ®øt qu·ng kh«ng ngõng, chÝnh trong sù vËn ®éng m©u thuÉn ®ã mµ t­ b¶n tù b¶o tån, chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ vµ kh«ng ngõng lín lªn. 2. Sù thèng nhÊt cña ba h×nh th¸i tuÇn hoµn cña t­ b¶n c«ng nghiÖp. T­ b¶n trong qu¸ tr×nh vËn ®éng tr¶i qua ba giai ®o¹n, lÇn l­ît kho¸c lÊy c¸c h×nh th¸i t­ b¶n - tiÒn tÖ, t­ b¶n - s¶n xuÊt, t­ b¶n vµ hµng ho¸ ë mçi h×nh th¸i nh­ thÕ, nã hoµn thµnh mét chøc n¨ng thÝch hîp, t­ b¶n ®ã lµ t­ b¶n c«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp víi ý nghÜa bao qu¸t mäi ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh theo ph­¬ng thøc t­ b¶n chñ nghÜa. Së dÜ nh­ vËy lµ t­ b¶n c«ng nghiÖp lµ h×nh th¸i tån t¹i duy nhÊt cña t­ b¶n, mµ chøc n¨ng cña nã kh«ng ph¶i chØ chiÕm lÊy gi¸ trÞ thÆng d­. Do ®ã, t­ b¶n tiÒn tÖ, t­ b¶n hµng ho¸ vµ t­ b¶n s¶n xuÊt ®Òu kh«ng ph¶i lµ t­ b¶n ®éc lËp. ë ®©y, c¸c t­ b¶n Êy chØ lµ nh÷ng h×nh th¸i chøc n¨ng ®Æc thï cña t­ b¶n c«ng nghiÖp víi ý nghÜa bao qu¸t mäi ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh ph­¬ng thøc t­ b¶n chñ nghÜa. Së dÜ nh­ vËy lµ v× t­ b¶n h×nh th¸i tån t¹i duy nhÊt cña t­ b¶n, mµ chøc n¨ng cña nã kh«ng ph¶i lµ chiÕm lÊy gi¸ trÞ thÆng d­ mµ cßn t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­. Do ®ã, t­ b¶n tiÒn tÖ vµ t­ b¶n hµng ho¸ vµ t­ b¶n s¶n xuÊt ®Òu kh«ng ph¶i lo¹i t­ b¶n ®éc lËp. ë ®©y, c¸c t­ b¶n Êy chØ lµ nh÷ng h×nh th¸i chøc n¨ng ®Æc thï cña t­ b¶n c«ng nghiÖp. T­ b¶n nµy lÇn l­ît mang ba h×nh th¸i Êy, vµ nÕu xÐt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng liªn tôc th× mçi h×nh th¸i ®Òu xem lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®ång thêi lµ ®iÓm håi quy cña nã. TuÇn hoµn cña t­ b¶n c«ng nghiÖp, tuÇn hoµn cña t­ b¶n tiÒn tÖ hoÆc d¹ng tuÇn hoµn cña t­ b¶n s¶n xuÊt, hoÆc còng cã thÓ lµ d¹ng tuÇn hoµn cña t­ b¶n hµng ho¸. a. TuÇn hoµn cña t­ b¶n tiÒn tÖ. TuÇn hoµn cña t­ b¶n tiÒn tÖ cã c«ng thøc T - H ... SX .... H’ - T’, víi ®iÓm xuÊt ph¸t lµ T vµ ®iÓm kÕt thóc lµ T’, ®· biÓu thÞ mét c¸ch râ rÖt nhÊt ®éng c¬, môc ®Ých vËn ®éng cña t­ b¶n lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm gi¸ trÞ, tiÒn ®Î ra tiÒn vµ tÝch luü tiÒn. Trong tuÇn hoµn nµy, T lµ ph­¬ng tiÖn ®­îc øng ra trong l­u th«ng, nªn h×nh nh­ l­u th«ng ®Î ra gi¸ trÞ lín h¬n, cßn giai ®o¹n s¶n xuÊt chØ lµ kh©u trung gian kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc mét “tai v¹” cÇn thiÕt ®Ó lµm ra tiÒn. ChÝnh do ®ã mµ tuÇn hoµn cña t­ b¶n tiÒn tÖ lµ h×nh th¸i næi bËt nhÊt vµ ®Æc tr­ng nhÊt cña t­ b¶n tuÇn hoµn cña t­ b¶n c«ng nghiÖp. Song còng chÝnh do ®ã mµ nã lµ h×nh th¸i phiÕn diÖn nhÊt, che dÊu nhÊt quan hÖ bãc lét t­ b¶n chñ nghÜa. b. TuÇn hoµn cña t­ b¶n s¶n xuÊt. TuÇn hoµn cña t­ b¶n s¶n xuÊt cã c«ng thøc: SX .... H’ - T’ - H’ .... SX nãi lªn sù lÆp ®i lÆp l¹i mét c¸ch chu kú cña t­ b¶n. H×nh th¸i t­ b¶n hµng ho¸ trong tuÇn hoµn nµy cho thÊy rÊt râ lµ nã tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ ra lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña s¶n xuÊt; cßn h×nh th¸i tiÒn tÖ cña t­ b¶n - kÕt thóc sù thùc hiÖn cña t­ b¶n hµng ho¸ (H’) - lµ ph­¬ng tiÖn mua, chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt, tøc lµ chØ lµm m«i giíi cho t­ b¶n hµng ho¸ chuyÓn thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt. TuÇn hoµn nµy còng ®· v¹ch râ ®­îc nguån gèc cña t­ b¶n. Dï lµ t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n hay t¸i s¶n xuÊt më réng, nguån t­ b¶n ®Òu tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ ra. Song tuÇn hoµn nµy l¹i kh«ng biÓu thÞ viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. Dï lµ SX hay SX’ (nÕu cã t¸i s¶n xuÊt më réng), kÕt côc nã còng chØ xuÊt hiÖn d­íi h×nh th¸i cÇn thiÕt lµm chøc n¨ng cña t­ b¶n s¶n xuÊt, thùc hiÖn qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, nã kh«ng hÒ chØ ra môc ®Ých cña qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ thÆng d­ cho ng­êi ta dÔ nhÇm r»ng môc ®Ých cña nã chØ lµ b¶n th©n s¶n xuÊt, trung t©m cña vÊn ®Ò chØ lµ cè g¾ng s¶n xuÊt thËt nhiÒu vµ thËt rÎ, cã trao ®æi còng chØ lµ trao ®æi ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt ®­îc liªn tôc, nªn còng kh«ng cã hiÖn t­îng s¶n xuÊt thõa. c. TuÇn hoµn cña t­ b¶n hµng ho¸. TuÇn hoµn cña t­ b¶n hµng ho¸ cã c«ng thøc: H’ - T’ - H ... SX .... H’ kh¸c h¼n c¸c h×nh thøc tuÇn hoµn kh¸c ë chç: ®iÓm xuÊt ph¸t bao giê còng b»ng H’, b»ng mét gi¸ trÞ ®· t¨ng thªm gi¸ trÞ thÆng d­ víi bÊt kú t¨ng thªm mét gi¸ trÞ t­ b¶n øng tr­íc ®· chøa ®ùng gi¸ trÞ thÆng d­ víi bÊt kú quy m« nh­ thÕ nµo. §iÓm nµy lµm cho nã cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c lµ: Mét lµ, ngay tõ cùc ®Çu, nã ®· biÓu hiÖn ra lµ h×nh th¸i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ t­ b¶n chñ nghÜa, nªn tõ ®Çu nã ®· bao gåm tiªu dïng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n. Hai lµ, kÕt thóc b»ng H’, ch­a chuyÓn ho¸ trë l¹i thµnh tiÒn ®· t¨ng thªm gi¸ trÞ (T’), nã lµ h×nh th¸i ch­a hoµn thµnh vµ cßn ph¶i tiÕp tôc tiÕn hµnh, v× vËy nã ®· bao hµm t¸i s¶n xuÊt. Ba lµ, nã lµ h×nh th¸i lµm næi bËt lªn sù liªn tôc cña l­u th«ng. H’ ®iÓm b¾t ®Çu tuÇn hoµn vµ H’ cña l­u th«ng ®Òu biÓu hiÖn mét khèi l­îng gi¸ trÞ sö dông ®­îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n. Do ®ã nÕu H’ ®iÓm b¾t ®Çu tuÇn hoµn ®ßi hái l­u th«ng th× ®iÓm kÕt thóc H’ còng ®ßi hái ngay mét qu¸ tr×nh l­u th«ng míi. Bèn lµ, h×nh th¸i tuÇn hoµn nµy cßn trùc tiÕp béc lé mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau. Mçi nhµ t­ b¶n ®Òu nÐm H’ vµo l­u th«ng vµ dïng T’ ®· thu ®­îc ®Ó mua c¸c hµng ho¸ ®Ó tiªu dïng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n. C¶ hai lo¹i hµng ho¸ nµy ®Òu n»m trong l­u th«ng vµ còng lµ do c¸c nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp cung cÊp cho nhau. Do ®ã h×nh th¸i tuÇn hoµn nµy kh«ng ph¶i chØ lµ mét h×nh th¸i vËn ®éng chung cho mäi nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp c¸ biÖt - mµ ®ång thêi cßn h×nh th¸i vËn ®éng cña tæng sè nh÷ng t­ b¶n c¸ biÖt, tøc lµ h×nh th¸i vËn ®éng cña tæng t­ b¶n cña giai cÊp t­ b¶n, lµ mét vËn ®éng trong ®ã vËn ®éng cña mçi mét t­ b¶n c«ng nghiÖp chØ biÓu hiÖn thµnh vËn ®éng bé phËn, ch»ng chÞt víi nh÷ng bé phËn, ch»ng chÞt víi nh÷ng vËn ®éng cña c¸c t­ b¶n kh¸c vµ bÞ chÕ ­íc víi nh÷ng vËn ®éng nµy. Nh­ vËy lµ h×nh th¸i tuÇn hoµn H’ - H’ ®· v¹ch râ r»ng sù thùc hiÖn hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn th­êng xuyªn cña c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt, song nã còng qu¸ nhÊn m¹nh tÝnh liªn tôc cña l­u th«ng hµng ho¸, nªn ng­êi ta cã Ên t­îng r»ng tÊt c¶ mäi yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Òu lµ do l­u th«ng hµng ho¸ mµ ra vµ chØ gåm cã hµng ho¸ th«i. Tãm l¹i, nÕu xÐt riªng tõng h×nh th¸i tuÇn hoµn th× mçi h×nh th¸i chØ ph¶n ¸nh hiÖn thùc t­ b¶n chñ nghÜa mét c¸ch phiÕn diÖn: mçi h×nh th¸i ®Òu lµm næi mÆt b¶n chÊt nµy vµ l¹i che dÊu mÆt b¶n chÊt kh¸c cña sù vËn ®éng cña t­ b¶n c«ng nghiÖp. Do ®ã ph¶i xem xÐt ®ång thêi c¶ ba h×nh th¸i tuÇn hoµn míi nhËn thøc ®Çy ®ñ sù vËn ®éng thùc tÕ cña t­ b¶n, míi hiÓu biÕt ®óng ®¾n b¶n chÊt cña mèi quan hÖ mµ giai cÊp mµ t­ b¶n biÓu hiÖn trong vËn ®éng cña nã. Trong thùc tÕ, còng chØ cã sù thèng nhÊt còng chØ cã ba h×nh th¸i tuÇn hoµn th× qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t­ b¶n míi cã thÓ tiÕn hµnh mét c¸ch liªn tôc kh«ng ngõng. TuÇn hoµn cña t­ b¶n chØ tiÕn hµnh ®­îc b×nh th­êng chØ khi nµo tr¶i qua c¶ ba giai ®o¹n chuyÓn tiÕp mét c¸ch tr«i ch¶y. NÕu mét giai ®o¹n nµo ®ã bÞ ngõng trÖ th× toµn bé sù tuÇn hoµn sÏ bÞ ph¸ ho¹i. Song muèn b¶o ®¶m ®­îc kh«ng bÞ ngõng trÖ cña t­ b¶n, muèn ®¶m b¶o cho t­ b¶n liªn tôc chuyÓn ho¸ h×nh th¸i cña c¸c giai ®o¹n chuyÓn tiÕp kÕ tôc nhau th× ph¶i cã ®ñ hai ®iÒu kiÖn: Thø nhÊt, toµn bé t­ b¶n ph¶i ph©n ra ba bé phËn tån t¹i ®ång thêi ë c¶ ba h×nh th¸i; Thø hai, mçi bé phËn ë mçi h×nh th¸i kh¸c nhau ®Òu ph¶i kh«ng ngõng liªn tôc tr¶i qua c¶ ba h×nh th¸i. Hai ®iÒu kiÖn nµy rµng buéc chÆt chÏ nhau, lµ tiÒn ®Ò kh¨ng khÝt cña nhau. ChØ khi nµo cã sù s¾p xÕp kÒ nhau cña c¸c bé phËn t­ b¶n tån t¹i ®ång thêi c¶ ba h×nh th¸i th× míi cã sù kÕ tôc nhau kh«ng ngõng th× t­ b¶n míi tån t¹i ®ång thêi ë c¶ ba h×nh th¸i ®­îc. V× vËy, C.M¸c viÕt: “... tuÇn hoµn hiÖn thùc cña t­ b¶n c«ng nghiÖp, trong sù liªn tôc cña nã, kh«ng nh÷ng lµ sù thèng nhÊt cña qu¸ tr×nh l­u th«ng vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ còng lµ sù thèng nhÊt cña c¶ 3 tuÇn hoµn cña nã”. II. Chu chuyÓn cña t­ b¶n. 1. Thêi gian chu chuyÓn vµ sè vßng chu chuyÓn: Sù tuÇn hoµn cña t­ b¶n nãi lªn sù biÕn ho¸ h×nh th¸i cña t­ b¶n cña c¸c giai ®o¹n l­u th«ng vµ s¶n xuÊt. Nh­ng t­ b¶n kh«ng ph¶i chØ biÕn ho¸ h×nh th¸i mét lÇn råi dõng l¹i “... t­ b¶n lµ mét sù vËn ®éng, chø kh«ng ph¶i lµ mét vËt ®øng yªn”(1) C.M¸c - T­ b¶n, quyÓn II, tËp 1, NXB Sù thËt, Hµ Néi 1961, trang 134 . T­ b¶n nÕu muèn tån t¹i lµ t­ b¶n th× ph¶i kh«ng ngõng ®i vµo l­u th«ng tiÕp tôc thùc hiÖn liªn tôc qu¸ tr×nh biÕn ho¸ h×nh th¸i, tøc lµ sù tuÇn hoµn liªn tôc kh«ng ngõng, sù tuÇn hoµn cña t­ b¶n ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn - cã ®Þnh kú - ®ã lµ sù chu chuyÓn cña t­ b¶n. M¸c nãi: “TuÇn hoµn cña t­ b¶n khi ®­îc coi lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú, chø kh«ng ph¶i lµ mét ch­¬ng tr×nh c« lËp, th× gäi lµ vßng chu chuyÓn cña t­ b¶n”(1) S¸ch ®· dÉn , trang 203 . * Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi nhµ t­ b¶n øng t­ b¶n ra d­íi mét h×nh th¸i nµo ®ã cho ®Õn khi thu vÒ còng d­íi h×nh th¸i Êy cã kÌm theo gi¸ trÞ thÆng d­. Chu chuyÓn cña t­ b¶n chØ lµ tuÇn hoµn t­ b¶n xÐt trong mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú nªn thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n còng lµ tæng sè thêi gian l­u th«ng vµ giai ®o¹n s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh tuÇn hoµn tøc lµ b»ng tæng sè thêi gian l­u th«ng vµ thêi gian s¶n xuÊt. Thêi gian s¶n xuÊt cña t­ b¶n lµ thêi gian t­ b¶n n»m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. Thêi gian s¶n xuÊt l¹i bao gåm: - Thêi gian lao ®éng, tøc lµ thêi gian mµ ng­êi lao ®éng sö dông t­ liÖu lao ®éng t¸c ®éng vµo t­ liÖu lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. §©y lµ thêi gian duy nhÊt ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­ cña nhµ t­ b¶n. - Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng, tøc lµ thêi gian ®Ó ®èi t­îng lao ®éng hoÆc b¸n thµnh phÈm chÞu t¸c ®éng cña tù nhiªn mµ kh«ng cÇn lao ®éng cña con ng­êi gãp søc. §ã lµ nh÷ng tr­êng hîp thãc gièng ®· gieo, r­îu ®Ó cho lªn men, gç, g¹ch ®Ó ph¬i kh«,... ch¼ng h¹n. - Thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt, tøc lµ thêi gian mµ t­ b¶n s¶n xuÊt s½n sµng lµm ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh­ng ch­a ph¶i lµ yÕu tè h×nh thµnh s¶n phÈm, còng ch­a ph¶i lµ yÕu tè h×nh thµnh gi¸ trÞ. Bé phËn t­ b¶n nµy lµ t­ b¶n ë hµng ho¸, nh­ng t×nh tr¹ng ë hµng ho¸ nµy kh«ng ngõng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt lµ thêi gian kh«ng hÒ t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. Do ®ã, rót ng¾n c¸c thêi gian nµy còng gi¶m bít sù chªnh lÖch gi÷a thêi gian s¶n xuÊt víi thêi gian lao ®éng lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp t­ b¶n chñ nghÜa. Thêi gian s¶n xuÊt cña t­ b¶n dµi hay ng¾n lµ do t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè, chñ yÕu lµ bèn nh©n tè sau ®©y: a. TÝnh chÊt cña ngµnh s¶n xuÊt: thêi gian s¶n xuÊt cña ngµnh c«ng nghiÖp ®ãng tµu dµi h¬n thêi gian s¶n xuÊt cña c«ng nghiÖp nhÑ nh­ dÖt, may, thùc phÈm,... b. N¨ng suÊt lao ®éng cao hay thÊp. c. VËt s¶n xuÊt chÞu t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh tù nhiªn dµi hay ng¾n. d. Dù tr÷ s¶n xuÊt nhiÒu hay Ýt. * Thêi gian l­u th«ng cña t­ b¶n lµ thêi gian cña t­ b¶n trong lÜnh vùc l­u th«ng. Trong thêi gian l­u th«ng, t­ b¶n kh«ng lµm chøc n¨ng t­ b¶n s¶n xuÊt, do ®ã kh«ng s¶n xuÊt ra t­ b¶n hµng ho¸ vµ còng kh«ng s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. Thêi gian l­u th«ng dµi hay ng¾n khiÕn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lÆp ®i lÆp l¹i nhanh hay chËm, khiÕn cho khèi l­îng mét t­ b¶n nhÊt ®Þnh lµm chøc n¨ng t­ b¶n s¶n xuÊt ®­îc t¨ng thªm hay bÞ rót bít, do ®ã mµ n¨ng xuÊt cña t­ b¶n ®Î ra gi¸ trÞ thÆng d­ lín lªn hay gi¶m sót. Thêi gian l­u th«ng gåm cã thêi gian mua vµ thêi gian b¸n, trong ®ã thêi gian b¸n lµ quan träng vµ khã kh¨n h¬n. Thêi gian l­u th«ng dµi hay ng¾n chñ yÕu lµ ba nh©n tè sau: - T×nh h×nh thÞ tr­êng xÊu hay tèt. - Kho¶ng c¸ch thÞ tr­êng xa hay gÇn. - Ph­¬ng tiÖn giao th«ng khã kh¨n hay thuËn lîi. Do chÞu ¶nh h­ëng cña