Sau cuộc suy thoáI kinh tế năm 1920-1921, cục dự trữ liên bang Mĩ-NHTW (viết tắt là FED) thiếu vốn nghiêm trọng, nguồn thu nhập trước đó của FED chủ yếu thu từ nghiệp vụ chiết khấu, nhưng do hậu quả của cuộc khủng hoảng kinh tế đã làm lượng tiền vay chiết khấu giảm sút, dẫn tới giảm nguồn thu. FED bí tiền đành buôn bán chứng khoán kiếm lãi để tiếp tục hoạt động của mình. Trong khi thực hiện mua chứng khoán, bỗng nhiên các nhà điều hành thị trường tiền tệ phát hiện thấy dự trữ trong các ngân hàng tăng lên còn các khoản cho vay và tiền gửi tăng lên gấp bội. Kết quả này được FED rút ra một bài học bổ ích từ thực tế vô tình là việc mua bán chứng khoán sinh lãi có thể làm thay đổi cơ số tiền tệ nhạy bén nhất. Thuật ngữ “thị trường mở” lần đầu tiên xuất hiện ở Mỹ vào những năm 20 của thế kỷ XX khi nghiệp vụ này bắt đầu được thi hành. Các nghiệp vụ của ngân hàng trung ương Mỹ về thị trường mở so với các công cụ khác có phạm vi rộng nhất vì nước này có thị trường giấy tờ có giá lớn nhất . Ở Anh nghiệp vụ TTM đóng vai trò quan trọng từ những năm 30. Ngân hàng Raykh Đức bắt đầu thi hành chính sách tiền tệ từ năm 1933.
Nghiệp vụ thị trường mở (NVTTM) là gì ? Mặc dù khái niệm TTM đã được chúng ta tiếp cận từ thời kỳ đổi mới hoạt động ngân hàng cho đến nay, song để trả lưòi câu hỏi này vẫn không ít người mơ hồ. Để trả lời câu hỏi trên hãy tiếp cận với một số quan điểm vể NVTTM như sau:
Theo quan điểm của nước Anh: “NVTTM là việc NHTW mua bán trái phiếu dài hạn của Chính phủ trên thị trường trái phiếu có bảo đảm để làm tăng hoặc giảm mức cho vay của ngân hàng. Khi mua trên thị trường mở, NHTW sẽ thanh toán cho các cá nhân và tổ chức đã bán trái phiếu cho nó. NVTTM về chứng khoán ngắn hạn cũng được thực hiện trên thị trường tín phiếu. Nơi mà NHTW bán và mua trái phiếu chính phủ và kỳ phiếu thương mại để tác động đến lãi suất và duy trì sự ổn định của thị trường”.
32 trang |
Chia sẻ: oanhnt | Lượt xem: 1601 | Lượt tải: 1
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Thực trạng hoạt động thị trường mở ở Việt Nam hiện nay, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
PhÇn 1: lý thuyÕt chung vÒ thÞ trêng më
1. Kh¸i niÖm chung vÒ nghiÖp vô thÞ trêng më
Sau cuéc suy tho¸I kinh tÕ n¨m 1920-1921, côc dù tr÷ liªn bang MÜ-NHTW (viÕt t¾t lµ FED) thiÕu vèn nghiªm träng, nguån thu nhËp tríc ®ã cña FED chñ yÕu thu tõ nghiÖp vô chiÕt khÊu, nhng do hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ®· lµm lîng tiÒn vay chiÕt khÊu gi¶m sót, dÉn tíi gi¶m nguån thu. FED bÝ tiÒn ®µnh bu«n b¸n chøng kho¸n kiÕm l·i ®Ó tiÕp tôc ho¹t ®éng cña m×nh. Trong khi thùc hiÖn mua chøng kho¸n, bçng nhiªn c¸c nhµ ®iÒu hµnh thÞ trêng tiÒn tÖ ph¸t hiÖn thÊy dù tr÷ trong c¸c ng©n hµng t¨ng lªn cßn c¸c kho¶n cho vay vµ tiÒn göi t¨ng lªn gÊp béi. KÕt qu¶ nµy ®îc FED rót ra mét bµi häc bæ Ých tõ thùc tÕ v« t×nh lµ viÖc mua b¸n chøng kho¸n sinh l·i cã thÓ lµm thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ nh¹y bÐn nhÊt. ThuËt ng÷ “thÞ trêng më” lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë Mü vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX khi nghiÖp vô nµy b¾t ®Çu ®îc thi hµnh. C¸c nghiÖp vô cña ng©n hµng trung ¬ng Mü vÒ thÞ trêng më so víi c¸c c«ng cô kh¸c cã ph¹m vi réng nhÊt v× níc nµy cã thÞ trêng giÊy tê cã gi¸ lín nhÊt . ë Anh nghiÖp vô TTM ®ãng vai trß quan träng tõ nh÷ng n¨m 30. Ng©n hµng Raykh §øc b¾t ®Çu thi hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõ n¨m 1933.
NghiÖp vô thÞ trêng më (NVTTM) lµ g× ? MÆc dï kh¸i niÖm TTM ®· ®îc chóng ta tiÕp cËn tõ thêi kú ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng cho ®Õn nay, song ®Ó tr¶ lßi c©u hái nµy vÉn kh«ng Ýt ngêi m¬ hå. §Ó tr¶ lêi c©u hái trªn h·y tiÕp cËn víi mét sè quan ®iÓm vÓ NVTTM nh sau:
Theo quan ®iÓm cña níc Anh: “NVTTM lµ viÖc NHTW mua b¸n tr¸i phiÕu dµi h¹n cña ChÝnh phñ trªn thÞ trêng tr¸i phiÕu cã b¶o ®¶m ®Ó lµm t¨ng hoÆc gi¶m møc cho vay cña ng©n hµng. Khi mua trªn thÞ trêng më, NHTW sÏ thanh to¸n cho c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ®· b¸n tr¸i phiÕu cho nã. NVTTM vÒ chøng kho¸n ng¾n h¹n còng ®îc thùc hiÖn trªn thÞ trêng tÝn phiÕu. N¬i mµ NHTW b¸n vµ mua tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ kú phiÕu th¬ng m¹i ®Ó t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt vµ duy tr× sù æn ®Þnh cña thÞ trêng”.
Theo quan ®iÓm cña Mü: “ NVTTM lµ viÖc mua vµ b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ trêng tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn bëi FED “
Theo tµi liÖu ë trêng ®¹i häc VICTORIA NEWREALAND: “ Mét NVTTM x¶y ra khi NHTW thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ b»ng viÖc mua hoÆc b¸n chøng kho¸n trªn thÞ trêng më”
Theo c¸c quan ®iÓm trªn th× TTM lµ thÞ trêng giao dÞch c¸c lo¹i chøng kho¸n ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. Tuú vµo mçi níc mµ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc giao dÞch lµ kh¸c nhau vÒ lo¹i h×nh vµ thêi h¹n ®ång thêi viÖc quyÕt ®Þnh chñ thÓ tham gia réng h¬n gåm c¸c tæ chøc tÝn dông, tæ chøc phi tÝn dông, doanh nghiÖp vµ c¶ c¸ nh©n… Cßn ë c¸c níc NVTTM cßn cha ph¸t triÓn th× míi chØ cã c¸c NVTTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c tham gia ( vÝ dô ë ViÖt Nam). Tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña mçi níc mµ chÝnh phñ sÏ quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ hµng ho¸, chñ thÓ tham gia, quy chÕ ho¹t ®éng cña TTM. ChÝnh sù kh¸c nhau nµy sÏ quyÕt ®Þnh kh¸i niÖm NVTTM ë mçi níc.
VÝ dô: §èi víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña ViÖt Nam
§Ó ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi trong ®iÒu hµnh CSTT, TTM ë ViÖt Nam ®· chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng tõ ngµy 12/07/2000, ®¸nh dÊu mét bíc ph¸t triÓn quan träng trong ®iÒu hµnh CSTT cña NHTW theo ph¬ng ph¸p gi¸n tiÕp phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ xu thÕ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc. Do vËy ®©y lµ c«ng cô rÊt míi c¶ vÒ kh¸i niÖm vµ néi dung ho¹t ®éng. Trong ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam , NVTTM ®îc hiÓu nh sau:
“NVTTM lµ nghiÖp vô NHTW thùc hiÖn mua vµ b¸n ra c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n nh»m thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ trªn c¬ së ®ã t¸c ®éng ®Õn lîng tiÒn cung øng vµ l·i suÊt ng¾n h¹n” ( “NghiÖp vô Ng©n hµng Trung ng - §¹i häc KTQD” )
Theo ®iÒu 8, quyÕt ®Þnh sè 85/200/Q§ -NHNN14 ngµy 9/3/2000 cña Thèng §èc ng©n hµng Nhµ níc ViÖt Nam vÒ ban hµnh quy chÕ NVTTM, cã quy ®Þnh giÊy tê cã gi¸ ®îc giao dÞch gåm:
+ TÝn phiÕu kho B¹c
+ TÝn phiÕu NHTW
+ C¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c do Thèng §èc NHNN quy ®Þnh cô thÓ trong tõng thêi kú
Quy ®Þnh trªn cho thÊy trong tõng thêi kú cô thÓ, c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ®îc sö dông trong NVTTM ë níc ta cã thÓ t¨ng thªm ngoµi tÝn phiÕu kho b¹c, tÝn phiÕu ng©n hµng nhng vÉn lµ giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n.
Tãm l¹i th× “ NVTTM lµ nghiÖp vô ®îc thùc hiÖn bëi NHTW mµ néi dung cô thÓ cña nã lµ mua vµo vµ b¸n ra c¸c lo¹i chøng kho¸n – c¸c lo¹i chøng kho¸n nµy kh«ng bÞ giíi h¹n vÒ thêi h¹n trªn TTM, th«ng qua ®ã NHTW t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn lîng tiÒn cung øng vµ gi¸n tiÕp tíi l·i suÊt thÞ trêng”
Do tÝnh chÊt thêi h¹n cña c«ng cô sö dông trong NVTTM nªn NVTTM kh«ng chØ ®îc thùc hiÖn trªn thÞ trêng tiÒn tÖ ( thÞ trêng cña c¸c c«ng cô tµi chÝnh ng¾n h¹n) mµ cßn ®îc thùc hiÖn trªn c¶ thÞ trêng vèn (thÞ trêng cña c¸c c«ng cô tµi chÝnh dµi h¹n) hay nãi c¸ch kh¸c lµ ®îc thùc hiÖn thÞ trêng tµi chÝnh.
Trong kh¸i niÖm nµy còng kh«ng cã thêi h¹n vÒ chñ thÓ tham gia TTM lµ c¸ nh©n hay tæ chøc. V× bÊt kú ®èi tîng mµ NHTW mua hoÆc b¸n lµ ai th× NHTW vÉn thùc hiÖn ®îc chÝnh s¸ch tiÒn tÖ (CSTT) t¸c ®éng ®Õn c¬ sè tiÒn tÖ lµm t¨ng gi¶m lîng tiÒn cung øng trong nÒn kinh tÕ , mµ cô thÓ ho¹t ®éng cña nã ®îc h×nh tr×nh bµy ë phÇn tiÕp theo.
2. Hµng ho¸ vµ chñ thÓ tham gia NVTTM
2.1.Hµng ho¸
2.1.1.Ph¹m vi hµng ho¸ ®îc giao dÞch trªn TTM
VÒ nguyªn t¾c, mäi tµi s¶n cã thÓ mua b¸n trªn TTM v× chóng ®Òu lµ tµi s¶n thÕ chÊp. Tuy nhiªn, kh¸c víi t¸i cÊp vèn th«ng qua h×nh thøc cho vay cã ®¶m b¶o ë chç tµi s¶n thÕ chÊp trªn NVTTM ph¶i lµ tµi s¶n cã kh¶ n¨ng thanh kho¶n cao (tøc kh¶ n¨ng chuyÓn sang tiÒn mÆt cña tµi s¶n) ®¶m b¶o qu¶n lý dÔ dµng ®ång thêi ®¸p øng yªu cÇu ®iÒu hµnh nghiÖp vô nµy nhanh nh¹y, chÝnh x¸c vµ ®¹t ®îc ý mong muèn. Tµi s¶n héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn nh vËy chØ cã thÓ lµ c«ng cô tµi chÝnh thuËt ng÷ gäi lµ giÊy tê cã gi¸ ®îc sö dông trªn NVTTM mçi níc cã thêi h¹n lµ kh¸c nhau.
2.1.2. Mét sè hµng ho¸ ®îc giao dÞch trªn TTM ë ViÖt Nam
Theo ®iÒu 8, quyÕt ®Þnh sè 85/2000/Q§-NHNN14 c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ®îc giao dÞch th«ng qua TTM gåm:
TÝn phiÕu kho b¹c
TÝn phiÕu ng©n hµng Nhµ níc
C¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n do Thèng ®èc NHNN quy ®Þnh cô thÓ trong tõng thêi k×.
Nh vËy hiÖn nay chØ cã giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n míi ®îc sö dông ®Ó giao dÞch trªn TTM . Thùc tÕ ®ã ë ViÖt Nam vµ mét sè níc kh¸c lµ do thÞ trêng tµi chÝnh cha ph¸t triÓn nªn NVTTM cha cã kh¶ n¨ng sö dông c¸c giÊy tê cã gi¸ dµi h¹n lµm c«ng cô cña m×nh. VÒ l©u dµi, khi ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho phÐp ph¹m vi giÊy tê cã gi¸ sÏ ®îc më réng kh«ng chØ gåm c¸c lo¹i ng¾n h¹n mµ c¸c lo¹i trung vµ dµi h¹n cã thÓ xem xÐt lµm c«ng cô giao dÞch, víi ®iÒu kiÖn c«ng cô ®ã cã kh¶ n¨ng thanh kho¶n cao.
V× sao nãi giÊy tê cã gi¸ trung vµ dµi h¹n sÏ ®îc sö dông trªn TTM khi ®iÒu kiÖn cho phÐp ? Ta biÕt r»ng hµnh vi mua vµo vµ b¸n ra giÊy tê cã gi¸ lµ ho¹t ®éng thêng xuyªn trªn TTM. Lóc nµy mua vµo th× lóc kh¸c b¸n ra, thËm chÝ NHTW cã thÓ thùc hiÖn hµnh vi mua l¹i ngay lËp tøc sau khi hµnh vi b¸n ®îc thùc hiÖn nÕu ph¸t hiÖn ra m×nh ®· mua qu¸ nhiÒu vµ v× vËy ®· ®a tiÒn vµo lu th«ng qu¸ møc cÇn thiÕt. Vµ ngîc l¹i thay hµnh vi b¸n b»ng hµnh vi mua khi c¶m thÊy sù “ ngét ng¹t, nghÏn t¾c” cña ho¹t ®éng kinh tÕ v× kh«ng ®ñ cÇn thiÕt trong lu th«ng mµ nguyªn nh©n do NHTW b¸n ra mét sè lîng giÊy tê cã gi¸ qu¸ lín. ChÝnh v× hµnh vi mua b¸n trao ®æi thêng xuyªn c¸c giÊy tê cã gi¸ t¹o ra kh¶ n¨ng kÕt nèi nhiÒu nguån vèn ng¾n h¹n thµnh vèn trung vµ dµi h¹n ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña chñ thÓ kinh tÕ trªn thÞ trêng vèn. Mét nÒn kinh tÕ cã thÞ trêng chøng kho¸n, cã thÞ trêng tµi chÝnh ph¸t triÓn th× tÝnh chÊt dµi µ h¹n cña nguån vèn chØ tån t¹i ë phÝa ngêi ph¸t hµnh mµ b¶n chÊt nguån vèn dµi h¹n nµy lµ mét chuçi c¸c nguån ng¾n h¹n t¹o thµnh. Chóng ta kh«ng e ng¹i khi mua chøng kho¸n trung vµ dµi h¹n th× vèn sÏ bÞ ®äng l¹i mét chç. Thêi h¹n cña giÊy tê cã gi¸ sÏ kh«ng m©u thuÉn víi yªu cÇu nhanh nh¹y cña CSTT v× ®· cã ph¬ng thøc giao dÞch theo hîp ®ång mua l¹i trªn TTM xö lý mét c¸ch thÝch hîp.
Nh vËy cã thÓ nãi ph¹m vi hµng ho¸ trªn TTM lµ kh«ng bÞ giíi h¹n. ë ViÖt Nam vµ c¸c níc kh¸c còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt chung. Khi thÞ trêng tµi chÝnh ph¸t triÓn th× giÊy tê cã gi¸ cã gi¸ trung vµ dµi h¹n sÏ ®îc sö dông lµm c«ng cô cña NVTTM ë ViÖt Nam.
2.2. Chñ thÓ tham gia NVTTM
2.2.1. Ph¹m vi thµnh viªn tham gia NVTTM
Chñ thÓ tham gia NVTTM rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Tuy vËy, còng tuú thuéc vµo quy ®Þnh riªng cña mçi níc mµ c¸c thµnh viªn tham gia vµo NVTTM lµ kh¸c nhau. Th«ng thêng chñ thÓ tham gia bao gåm : NHTW, c¸c tæ chøc tÝn dông, c¸c tæ chøc phi tÝn dung, doanh nghiÖp, hé gia ®×nh, c¸ nh©n… nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c chñ thÓ ®Òu cã thÓ tham gia mµ ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Cã 3 ®iÒu kiÖn ®Ó xem xÐt ph¹m vi thµnh viªn, ®ã lµ:
Thø nhÊt : NHTW muèn can thiÖp trùc tiÕp vµo lîng tiÒn cung øng bao gåm c¶ tiÒn mÆt vµ tתn göi , vÒ mÆt lý thuyÕt thµnh viªn tham gia mua b¸n trong trêng hîp nµy ®îc më réng kh«ng nh÷ng chØ gåm c¸c tæ chøc tÝn dông mµ cßn c¶ c¸c tæ chøc kh¸c, thËm chÝ cã thÓ c¶ c¸c c¸ nh©n miÔn lµ hä cã tiÒn mÆt vµ tiÒn göi.
Thø hai : nÕu c¬ së ph¸p lý cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng theo híng ®a n¨ng nh hÖ thèng tæ chøc tÝn dông cña ViÖt Nam hiÖn nay th× ph¹m vi thµnh viªn tham gia më réng ®Õn tæ chøc tÝn dông lµ ®ñ .
Thø ba: kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i cña hÖ thèng thanh to¸n. nÕu c¸ nh©n kh«ng cã sÐc hoÆc tiÒn trªn tµi kho¶n göi t¹i NHTW th× kh«ng thÓ tham gia mua b¸n ®îc trªn thÞ trêng më, nÕu tæ chøc tÝn dông(TCTD) kh«ng cã m¹ng kÕt nèi víi NHTW trong ®iÒu kiÖn giao dÞch trªn m¹ng th× còng kh«ng thÓ trë thµnh thµnh viªn.
2.2.2. §iÒu kiÖn tham gia thÞ trêng më ë ViÖt Nam
Chñ thÓ tham gia nghiÖp vô TTM ë ViÖt Nam, ®îc quy ®Þnh nh sau:
+ NHTW tham gia víi t c¸ch võa lµ ngêi tæ chøc võa lµ ngêi ®iÒu hµnh thÞ trêng, võa lµ ngêi trùc tiÕp mua b¸n trªn thÞ trêng .
+ C¸c thµnh viªn kh¸c lµ c¸c TCTD ®îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo luËt c¸c TCTD bao gåm : TCTD Nhµ níc, TCTD cæ phÇn, TCTD hîp t¸c, TCTD phi ng©n hµng, TCTD níc ngoµi ®îc phÐp ho¹t ®éng ë ViÖt Nam.
Theo ®iÒu 5, quyÕt ®Þnh sè 85/2000/Q§-NHNN14 ngµy 9/3/2000 th× thµnh viªn tham gia TTM ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau:
Cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i NHTW
Cã nèi m¹ng m¸y tÝnh víi NHTW
Cã t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n
ChÊp hµnh quy ®Þnh NVTTM
Cã ®¨ng kÝ tham gia NVTTM
C¸c tæ chøc tÝn dông khi ®îcNHTW c«ng nhËn lµ thµnh viªn tham gia NVTTM sÏ ®îc cÊp m· sè ch÷ kÝ cho nh÷ng ngêi ®¹i diÖn qua m¸y tÝnh, m¸y Fax vµ m· sè ch÷ kÝ cho nh÷ng ngêi ®¹i diÖn tæ chøc tÝn dông còng nh ngêi tham gia giao dÞch thùc hiÖn chÕ ®é b¶o mËt víi c¸c giao dÞch
3. Néi dung ho¹t ®éng thÞ trêng më
§Ó hiÓu ®îc néi dung ho¹t ®éng thÞ trêng më ta sÏ t×m hiÓu nã trªn c¸c khÝa c¹nh: ph¬ng thøc mua b¸n giÊy tê cã gi¸ vµ ph¬ng thøc ®Êu thÇu .
3.1.Ph¬ng thøc mua b¸n trªn thÞ trêng më
Tuú thuéc vµo tr¹ng th¸i khèi lîng thÞ trêng, NHTW tiÕp cËn NVTTM b»ng mét trong hai híng :
Dù b¸o thÊy cung tiÒn tÖ cÇn ®îc tiÕp tôc ®iÒu chØnh th× NHTW ngay lËp tøc mua vµo hoÆc b¸n ra chøng kho¸n theo h×nh thøc mua ®øt b¸n ®o¹n(mua b¸n h¼n).
NÕu dÊu hiÖu yªu cÇu chØ cÇn t¹m thêi thay ®æi dù tr÷ tiÒn tÖ hoÆc dù tr÷ trong thêi gian tíi lµ thiÕu æn ®Þnh th× NHTW thùc hiÖn c¸c giao dÞch t¸c ®éng lªn cung tiÒn tÖ b»ng c¸c hîp ®ång mua l¹i ®èi víi trêng hîp muèn t¨ng dù tr÷ t¹m thêi hoÆc b»ng c¸c giao dÞch mua b¸n ®¶o ngîc khi muèn gi¶m dù tr÷ tam thêi.
Nh vËy cã hai h×nh thøc giao dÞch chñ yÕu lµ h×nh thøc mua b¸n h¼n vµ h×nh thøc mua b¸n cã thêi h¹n.
*. Mua - b¸n h¼n : lµ viÖc mua b¸n vµ chuyÓn giao quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ tõ bªn b¸n cho bªn mua vµ kh«ng kÌm theo tho¶ thuËn mua, b¸n l¹i. Víi ph¬ng thøc nµy, chØ ®îc thùc hiÖn víi c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ thêi h¹n cßn l¹i (tøc thêi gian thanh to¸n cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n tÝnh tõ ngµy giÊy tê cã gi¸ ®îc mua, b¸n th«ng qua nghiÖp vô TTM ®Õn h¹n thanh to¸n ) tèi ®a theo quy ®Þnh trong tõng thêi kú(ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ 90 ngµy).
*. Mua b¸n cã kú h¹n(giao dÞch cã thêi h¹n): lµ viÖc bªn b¸n b¸n vµ chuyÓn giao giÊy tê cã gi¸ cho bªn mua ®ång thêi cam kÕt mua l¹i vµ nhËn l¹i quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ ®ã sau thêi gian nhÊt ®Þnh.
Theo c¸ch chia nµy, th× h×nh thøc mua b¸n cã thêi h¹n bao gåm hai h×nh thøc lµ hîp ®ång mua l¹i vµ b¸n – mua ®¶o ngîc mµ c¸c níc thêng hay sö dông. Trong ®ã, hîp ®ång mua l¹i ®îc sö dông trong trêng hîp NHTW muèn t¨ng dù tr÷ t¹m thêi cßn h×nh thøc b¸n- mua ®¶o ngîc sö dông trong trêng hîp NHTW muèn gi¶m dù tr÷ t¹m thêi.
+ Hîp ®ång mua l¹i : khi cÇn bæ sung t¨ng dù tr÷ t¹m thêi NHTW tham gia trùc tiÕp vµo viÖc ký hîp ®ång mua l¹i chøng kho¸n cña nhµ m«i giíi, tøc lµ NHTW mua chøng kho¸n cña nhµ m«i giíi; cßn nhµ m«i giíi ®ång ý mua l¹i chøng kho¸n ®ã vµo mét ngµy nhÊt ®Þnh víi mét møc gi¸ nhÊt ®Þnh. V× dù tr÷ bæ sung nµy sÏ dõng l¹i mét c¸ch tù ®éng khi hîp ®ång mua l¹i ®Õn h¹n nªn nghiÖp vô nµy chØ lµ c¸ch b¬m thªm dù tr÷ vµo hÖ thèng tiÒn göi t¹m thêi mµ th«i. Thêi gian thùc hiÖn hîp ®ång mua l¹i thêng lµ 7 ngµy.
+ B¸n- mua ®¶o ngîc: khi cÇn gi¶m khèi lîng tiÒn tÖ NHTW thùc hiÖn giao dÞch theo h×nh thøc b¸n- mua ®¶o ngîc víi c¸c nhµ m«i giíi, b»ng mét hîp ®ång b¸n ngay chøng kho¸n cho nhµ m«i giíi vµ mét hîp ®ång ®¶o ngîc ®Ó mua l¹i tiÕp theo c¸c chøng kho¸n tõ nhµ m«i giíi ®ã. Thêi h¹n thùc hiÖn hîp ®ång thêng lµ 7 ngµy.
3.2.Ph¬ng thøc ®Êu thÇu trªn thÞ trêng më
C¸c h×nh thøc mua b¸n trªn thÞ trêng më lµ mua b¸n h¼n vµ mua b¸n cã thêi h¹n ®Òu ®îc thùc hiÖn trªn phßng giao dÞch th«ng qua ph¬ng thøc ®Êu thÇu. Cã hai ph¬ng thøc mµ NHTW ¸p dông ®Ó ®Êu thÇu lµ ®Êu thÇu l·i suÊt vµ ®Êu thÇu khèi lîng .
Ph¬ng thøc ®Êu thÇu khèi lîng
Lµ viÖc x¸c ®Þnh khèi lîng tróng thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông tham gia nghiÖp vô TTM trªn c¬ së khèi lîng dù thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông, khèi lîng giÊy tê cã gi¸ mua hoÆc b¸n vµ l·i suÊt do NHTW th«ng b¸o cô thÓ nh sau :
NHTW th«ng b¸o cho c¸c TCTD møc l·i suÊt vµ khèi lîng c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n (NHTW cã thÓ kh«ng th«ng b¸o khèi lîng cÇn mua hoÆc cÇn b¸n).
C¸c ®¬n vÞ thµnh viªn tham gia dù thÇu khèi lîng c¸c lo¹i giÊy tê cÇn mua hoÆc cÇn b¸n theo møc l·i suÊt do NHTW c«ng bè
Sau khi më thÇu, NHTW x¸c ®Þnh khèi lîng tróng thÇu cña c¸c ®¬n vÞ tham gia dù thÇu theo nguyªn t¾c sau :
+ NÕu tæng khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD b»ng hoÆc thÊp h¬n khèi lîng NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× khèi lîng tróng thÇu cña ®¬n vÞ chÝnh lµ khåi lîng dù thÇu.
+ NÕu tæng khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD lín h¬n khèi lîng NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× khèi lîng tróng thÇu cña c¸c TCTD sÏ ®îc ph©n bæ theo tû lÖ thuËn víi khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD.
3.2.2.Ph¬ng thøc ®Êu thÇu l·i suÊt
Lµ viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt tróng thÇu cña c¸c TCTD tham gia NVTTM trªn c¬ së khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD, khèi lîng giÊy tê cã gi¸ mµ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n.
NHTW cã thÓ c«ng bè hoÆc kh«ng c«ng bè khèi lîng giÊy tê cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n.
C¸c ®¬n vÞ thµnh viªn dù thÇu theo møc l·i suÊt vµ khèi lîng giÊy tê cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n øng víi møc l·i suÊt ®ã. L·i suÊt dù thÇu ®îc tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m vµ ®îc lµm trßn ®Õn hai con sè sau dÊu phÈy. L·i suÊt sÏ ®îc s¾p xÕp theo thø tù l·i suÊt dù thÇu gi¶m dÇn, nÕu NHTW lµ ngêi mua vµ ngîc l¹i l·i suÊt sÏ ®îc s¾p xÕp theo thø tù t¨ng dÇn nÕu NHTW lµ ngêi b¸n.
- L·i suÊt tróng thÇu lµ l·i suÊt dù thÇu cao nhÊt (trêng hîp NHTW b¸n) vµ l·i suÊt dù thÇu thÊp nhÊt (trêng hîp NHTW mua) mµ t¹i ®ã ®¹t ®îc khèi lîng giÊy tê cã gi¸ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n.
Cã hai ph¬ng thøc xÐt thÇu theo l·i suÊt lµ xÐt thÇu theo l·i suÊt thèng nhÊt hoÆc theo l·i suÊt riªng lÎ:
+ L·i suÊt thèng nhÊt : lµ toµn bé khèi lîng tróng thÇu ®îc tÝnh theo mét møc l·i suÊt tróng thÇu ®Ó tÝnh sè tiÒn ph¶i thanh to¸n.
+ L·i suÊt riªng lÎ : khèi lîng tróng thÇu ®îc tÝnh t¬ng øng víi tõng møc l·i suÊt dù thÇu ®îc c«ng bè tróng thÇu ®Ó tÝnh sè tiÒn thanh to¸n.
Khèi lîng tróng thÇu ®îc tÝnh theo nguyªn t¾c :
+ NÕu tæng khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD nhá h¬n hoÆc b»ng khèi lîng mµ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× kh«Ý lîng dù thÇu chÝnh lµ khèi lîng tróng thÇu.
+ NÕu tæng khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD lín h¬n khèi lîng mµ NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× kh«Ý lîng tróng thÇu cña c¸c TCTD ®îc tÝnh tû lÖ thuËn víi khèi lîng dù thÇu cña c¸c TCTD ®ã.
4. C¬ chÕ t¸c ®éng tíi lîng tiÒn cung øng cña NVTTM
4.1. Kh¸i niÖm c¬ sè tiÒn tÖ vµ lîng tiÒn cung øng
NghiÖp vô TTM ®îc coi lµ c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quan träng nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt v× nghiÖp vô nµy lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan träng nhÊt ®èi víi nh÷ng thay ®æi trong c¬ sè tiÒn tÖ vµ lµ nguån chÝnh g©y nªn nh÷ng biÕn ®éng trong lîng tiÒn cung øng. ViÖc NHTW mua trªn TTM lµm t¨ng c¬ sè tiÒn tÖ vµ do ®ã lµm t¨ng lîng tiÒn cung øng, cßn viÖc b¸n trªn TTM th× thu hÑp c¬ sè tiÒn tÖ vµ lµm gi¶m lîng tiÒn cung øng. VËy ®Ó hiÓu râ c¬ chÕ t¸c ®éng tíi lîng tiÒn cung øng cña NVTTM chóng ta cÇn l¾m ch¾c c¸c kh¸i niÖm vÒ c¬ sè tiÒn tÖ vµ lîng tiÒn cung øng :
- C¬ sè tiÒn tÖ ( hay lîng tiÒn c¬ b¶n (MB-Money Base) bao gåm lîng tiÒn trong lu th«ng (C) céng víi lîng tiÒn dù tr÷ trong hÖ thèng c¸c ng©n hµng (R ) (bao gåm c¶ tiÒn dù tr÷ b¾t buéc mµ c¸c NHTM göi t¹i NHTW (RR) vµ dù tr÷ vît qu¸ n»m trong kÐt cña c¸c NHTM(ER)
MB= C +R (1)
R = RR + ER (2)
- Lîng tiÒn cung øng( hay møc cung tiÒn (MS) lµ tæng sè tiÒn cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Nã bao gåm tiÒn mÆt ®ang lu hµnh vµ c¸c kho¶n tiÒn göi kh«ng k× h¹n t¹i c¸c NHTM(D).
Nh vËy, møc cung tiÒn lín h¬n nhiÒu so víi lîng tiÒn c¬ b¶n bëi do ho¹t ®éng “t¹o ra tiÒn” cña c¸c NHTM.
MS = C + D = ( 1+ C/D) D (4)
§Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n, tr¸nh sù sôp ®æ, ph¸ s¶n cña c¸c ng©n hµng, NHTW quy ®Þnh mét tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc nhÊt ®Þnh (rr). §ã lµ sè tiÒn b¾t buéc mµ mçi NHTW ph¶i göi ë NHTW trªn tæng sè tiÒn göi cña NHTM
RR = rr * D (3)
Tõ (1),(2)vµ (3) suy ra: MB = rr* D + ER + C
MB = D (rr + ER/D +C/D ) (5)
Tõ (4) vµ (5) suy ra : MS = .. MB
Sè nh©n tiÒn tÖ :Mm
Nh vËy lîng tiÒn cung øng ë trªn chØ gåm tiÒn mÆt vµ tiÒn göi kh«ng k× h¹n (M1). ë c¸c quèc gia ph¸t triÓn ngêi ta cßn cã thªm mét sè thµnh phÇn kh¸c vµo lîng tiÒn cung øng.
Ta cã thÓ biÓu diÔn MB vµ MS theo m« h×nh sau:
4.2. C¬ chÕ t¸c ®éng cña NVTTM
NVTTM t¸c ®éng lªn cung tiÒn vµ l·i suÊt trªn thÞ trêng b»ng viÖc mua b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸ trªn TTM.
Khi NHTW thay mÆt chÝnh phñ ®a chøng kho¸n ra thÞ trêng thø nhÊt ®Ó ph¸t hµnh, nh©n d©n vµ c¸c tæ chøc ®em tiÒn mÆt ®Õn mua nck. §ã lµ nghiÖp vô b¸n trªn TTM cña NHTW. Nh vËy víi nghiÖp vô nµy NHTW ®· hót bít mét lîng tiÒn ra khái lu th«ng hoÆc lµm cho dù tr÷ cña c¸c TCTD gi¶m lµm gi¶m khèi lîng cho vay tÝn dông cña c¸c TCTD; qua ®ã ¶nh hëng ®Õn c¬ sè tiÒn tÖ, sè nh©n tiÒn tÖ lµm lîng tiÒn cung øng MS gi¶m vµ l·i suÊt trªn thÞ trêng t¨ng
DÜ nhiªn kh«ng ph¶i ®îi ®Õn khi chÝnh phñ nhê ph¸t hµnh, b¶n th©n NHTW còng cã chøng kho¸n riªng cña nã do tÝch luü hoÆc do c¸c ®¬n vÞ kh¾c thÕ chÊp . Khi cÇn thu hÑp lîng tiÒn mÆt ngoµi l¬u th«ng NHTW vÉn trùc tiÕp thùc hiÖn nghiÖp vô b¸n nh mét ho¹t ®éng b×nh thêng.
Ngîc l¹i víi nghiÖp vô b¸n lµ nghiÖp vô mua, nÕu NHTW muèn ph¸t hµnh tiÒn vµo lu th«ng quaTTM, nã ®¬n gi¶n dïng tiÒn mÆt mua chøng kho¸n trªn thÞ trêng thø cÊp hoÆc cña c¸c TCTD. Khi c¸ nh©n hay tæ chøc b¸n chøng kho¸n cho NHTW, chøng kho¸n vÒ tay NHTW ngîc l¹i tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ t¨ng. Nh vËy khi mua chøng kho¸n trªn TTM, NHTW ®· thªm mét lîng tiÒn vµo lu th«ng lµm t¨ng lîng tiÒn cung øng vµ lµm l·i suÊt thÞ trêng gi¶m.
Ph¸t hµnh tiÒn trªn nghiÖp vô TTM còng ®îc coi lµ nghiÖp vô ph¸t hµnh thanh khiÕt. Bëi v× tiÒn mÆt t¨ng thªm trong lu th«ng ®· ®îc c©n ®èi bëi lîng chøng kho¸n, mét d¹ng hµng ho¸ hay s¶n vËt t¨ng thªm trong ta× s¶n cña NHTW. §©y lµ c¸ch ph¸t hµnh tiÒn ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi.
S¬ ®å ho¹t ®éng cña NHTW trªn TTM
NHTW
NHTW b¸n
100tû ®«la chøng kho¸n
Ngêi kinh doanh chøng kho¸n ChÝnh phñ
LÖnh thanh to¸n cho NHTW
Ng©n hµng phôc vô ngêi kinh doanh
thanh to¸n 100 tû ®«la
th«ng qua tµi kho¶n dù tr÷
Ng©n hµng phôc vô ngêi kinh doanh
chøng kho¸n
NHTW
NHTW mua
100tû ®«la chøng kho¸n
Ngêi kinh doanh ch