Tiểu luận Thực trạng thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA tại Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Vèn lu«n ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña c¸c quèc gia. §Æc biÖt lµ ®Ó ®¹t t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao, vÊn ®Ò t¹o nguån vèn vµ sö dông nã mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cµng trë nªn cÇn thiÕt ®èi víi tÊt c¶ c¸c quèc gia muèn trë thµnh n­íc c«ng nghiÖp ho¸ víi thêi gian ng¾n nhÊt. C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam ®· qua mét chÆng ®­êng h¬n 10 n¨m. NÒn kinh tÕ ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kh¶ quan nh­ tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh, l¹m ph¸t ë møc cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc, nh­ng ®Ó duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng nh­ vËy th× nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t­ lµ rÊt lín. Trong khi ®ã nÒn kinh tÕ n­íc ta l¹i cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, nghÌo nµn, l¹c hËu nªn nguån vèn trong n­íc kh«ng thÓ ®¸p øng hÕt nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t­ ®ã. V× vËy, nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi nãi chung vµ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) nãi riªng lµ rÊt quan träng. Nguån vèn ODA ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. §Ó cã thÓ thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån ODA trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ vµ toµn diÖn. Em xin tr×nh bµy mét sè hiÓu biÕt cña em vÒ ODA trong bµi nµy. Ch­¬ng I Tæng quan vÒ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). I. Kh¸i niÖm chung vÒ ODA. 1. Kh¸i niÖm. Theo c¸ch hiÓu chung nhÊt, ODA lµ tÊt c¶ c¸c kho¶n hç trî kh«ng hoµn l¹i vµ c¸c kho¶n tÝn dông ­u ®·i (cho vay dµi h¹n vµ l·i suÊt thÊp cña c¸c ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng LiÖp hîp quèc, c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ (NGO), c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ (IMF, ADB, WB...) giµnh cho c¸c n­íc nhËn viÖn trî. ODA ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc cung cÊp tõ phÝa c¸c nhµ tµi trî c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, vay ­u ®·i vÒ l·i suÊt vµ thêi h¹n thanh to¸n (theo ®Þnh nghÜa cña OECD, nÕu ODA lµ kho¶n vay ­u ®·i th× yÕu tè cho kh«ng ph¶i ®¹t 25% trë lªn). VÒ thùc chÊt, ODA lµ sù chuyÓn giao mét phÇn GNP tõ bªn ngoµi vµo mét quèc gia, do vËy ODA ®­îc coi lµ mét nguån lùc tõ bªn ngoµi. ODA cã c¸c h×nh thøc sau: Hç trî c¸n c©n thanh to¸n: Th­êng lµ tµi trî trùc tiÕp (chuyÓn giao tiÒn tÖ. Nh­ng ®«i khi l¹i lµ hiÖn vËt (hç trî hµng ho¸) nh­ hç trî nhËp khÈu b»ng hµng hoÆc vËn chuyÓn hµng ho¸ vµo trong n­íc qua h×nh thøc hç trî c¸n c©n thanh to¸n hoÆc cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh hç trî ng©n s¸ch. TÝn dông th­¬ng m¹i: Víi c¸c ®iÒu kho¶n "mÒm" (l·i suÊt thÊp, h¹n tr¶ dµi) trªn thùc tÕ lµ mét d¹ng hç trî hµng ho¸ cã rµng buéc. ViÖn trî ch­¬ng tr×nh (gäi t¾t lµ viÖn trî phi dù ¸n): lµ viÖn trî khi ®¹t ®­îc mét hiÖp ®Þnh víi ®èi t¸c viÖn trî nh»m cung cÊp mét khèi l­îng ODA cho mét môc ®Ých tæng qu¸t víi thêi h¹n nhÊt ®Þnh, mµ kh«ng x¸c ®Þnh mét c¸ch chÝnh x¸c nã sÏ ®­îc sö dông nh­ thÕ nµo. Hç trî c¬ b¶n chñ yÕu lµ vÒ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Th«ng th­êng, c¸c dù ¸n nµy cã kÌm theo mét bé phËn kh«ng viÖn trî kü thuËt d­íi d¹ng thuª chuyªn gia n­íc ngoµi ®Ó kiÓm tra nh÷ng ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh nµo ®ã hoÆc ®Ó so¹n th¶o, x¸c nhËn c¸c b¸o c¸o cho ®èi t¸c viÖn trî. Hç trî kü thuËt: chñ yÕu tËp trung vµo chuyÓn giao tri thøc hoÆc t¨ng c­êng c¬ së lËp kÕ ho¹ch, cè vÊn nghiªn cøu t×nh h×nh c¬ b¶n, nghiªn cøu khi ®Çu t­. ChuyÓn giao tri thøc cã thÓ lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ nh­ th­êng lÖ nh­ng quan träng h¬n lµ ®µo t¹o vÒ kü thuËt, ph©n tÝch kinh tÕ, qu¶n lý, thèng kª, th­¬ng m¹i, hµnh chÝnh nhµ n­íc, c¸c vÊn ®Ò x· héi. 2. Ph©n lo¹i ODA: Tuú theo ph­¬ng thøc ph©n lo¹i mµ ODA®­îc xem cã mÊy lo¹i: a. Ph©n theo ph­¬ng thøc hoµn tr¶: ODA cã 3 lo¹i. - ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i: bªn n­íc ngoµi cung cÊp viÖn trî (mµ bªn nhËn kh«ng ph¶i hoµn l¹i) ®Ó bªn nhËn thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n theo sù tho¶ thuËn tr­íc gi÷a c¸c bªn. ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i th­êng ®­îc thùc hiÖn d­íi c¸c d¹ng: + Hç trî kü thuËt. + ViÖn trî nh©n ®¹o b»ng hiÖn vËt. - ViÖn trî cã hoµn l¹i: nhµ tµi trî cho n­íc cÇn vèn vay mét kho¶n tiÒn (tuú theo mét quy m« vµ môc ®Ých ®Çu t­) víi møc l·i suÊt ­u ®·i vµ thêi gian tr¶ nî thÝch hîp. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i th­êng lµ: + L·i suÊt thÊp (tuú thuéc vµo môc tiªu vay vµ n­íc vay). + Thêi h¹n vay nî dµi (tõ 20 - 30 n¨m) + Cã thêi gian ©n h¹n (tõ 10 - 12 n¨m) - ODA cho vay hçn hîp: lµ c¸c kho¶n ODA kÕt hîp mét phÇn ODA kh«ng hoµn l¹i vµ mét phÇn tÝn dông th­¬ng m¹i theo c¸c ®iÒu kiÖn cña tæ chøc Hîp t¸c kinh tÕ vµ ph¸t triÓn. b. NÕu ph©n lo¹i theo nguån cung cÊp, ODA cã hai lo¹i: - ODA song ph­¬ng: Lµ c¸c kho¶n viÖn trî trùc tiÕp tõ n­íc nµy ®Õn n­íc kia th«ng qua hiÖp ®Þnh ®­îc ký kÕt gi÷a hai ChÝnh phñ. - ODA ®a ph­¬ng: lµ viÖn trî chÝnh thøc cña mét tæ chøc quèc tÕ (IMF, WB1...) hay tæ chøc khu vùc (ADB, EU,...) hoÆc cña mét ChÝnh phñ cña mét n­íc dµnh cho ChÝnh phñ cña mét n­íc nµo ®ã, nh­ng cã thÓ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c tæ chøc ®a ph­¬ng nh­ UNDP (Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc), UNICEF (quÜ nhi ®ång Liªn HiÖp quèc)... cã thÓ kh«ng. C¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ cung cÊp ODA chñ yÕu: + Ng©n hµng thÕ giíi (WB). + QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF). + Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) c. Ph©n lo¹i theo môc tiªu sö dông, ODA cã 4 lo¹i: Hç trî c¸n c©n thanh to¸n: gåm c¸c kho¶n ODA cung cÊp ®Ó hç trî ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ, th­êng ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c d¹ng: chuyÓn giao trùc tiÕp cho n­íc nhËn ODA hay hç trî nhËp khÈu (viÖn trî hµng ho¸). TÝn dông th­¬ng nghiÖp: t­¬ng tù nh­ viÖn trî hµng ho¸ nh­ng cã kÌm theo ®iÒu kiÖn rµng buéc. ViÖn trî ch­¬ng tr×nh (viÖn trî phi dù ¸n): N­íc viÖn trî vµ n­íc nhËn viÖn trî kÕ hiÖp ®Þnh cho mét môc ®Ých tæng qu¸t mµ kh«ng cÇn x¸c ®Þnh tÝnh chÝnh x¸c kho¶n viÖn trî sÏ ®­îc sö dông nh­ thÕ nµo. ViÖn trî dù ¸n: chiÕm tû träng lín nhÊt trong tæng vèn thùc hiÖn ODA. §iÒu kiÖn ®­îc nhËn viÖn trî dù ¸n lµ "ph¶i cã dù ¸n cô thÓ, chi tiÕt vÒ c¸c h¹ng môc sÏ sö dông ODA". 3. C¸c nguån cung cÊp ODA chñ yÕu: * Trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh vµ ®èi ®Çu §«ng T©y: Trªn thÕ giíi tån t¹i 3 nguån ODA chñ yÕu: - Liªn x« cò, §«ng ¢u. - C¸c n­íc thuéc tæ chøc OECD. - C¸c tæ chøc quèc tÕ vµ phi ChÝnh phñ. * HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã hai nguån ODA chñ yÕu: c¸c nhµ tµi trî ®a ph­¬ng, vµ c¸c tæ chøc viÖn trî song ph­¬ng. * C¸c nhµ tµi trî ®a ph­¬ng gåm c¸c tæ chøc chÝnh thøc sau: - C¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng Liªn HiÖp Quèc bao gåm: + Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn HiÖp Quèc (UNDP). + QuÜ nhi ®ång Liªn HiÖp Quèc (UNICEF). + Tæ chøc N«ng nghiÖp vµ l­¬ng thùc (FAO) + Ch­¬ng tr×nh l­¬ng thùc thÕ giíi (WFP) + QuÜ d©n sè Liªn HiÖp Quèc (UNFPA) + Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) + Tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn HiÖp Quèc (UNIDO) + QuÜ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quèc tÕ (IFDA). - C¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ: + QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) + Ng©n hµng thÕ giíi (WB) + Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) - Liªn minh Ch©u ¢u (EU). - C¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ (NGO) - Tæ chøc xuÊt khÈu dÇu mì (OPEC) - QuÜ C« - OÐt. * C¸c n­íc viÖn trî song ph­¬ng: - C¸c n­íc thµnh viªn Uû ban Hç trî ph¸t triÓn (DAC) cña tæ chøc Hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD). - C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. 4. Quy tr×nh thùc hiÖn dù ¸n ODA. Mçi quèc gia cã nh÷ng quy ®Þnh riªng ®èi víi c¸c c¸ch qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh nguån vèn nµy. D­íi ®©y lµ mét sè néi dung vÒ quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam liªn quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò xung quanh c¸c ho¹t ®éng thu hót vµ sö dông nguån vèn ODA. 1. Quy ho¹ch ODA. Bé kÕ ho¹ch - §Çu t­ c¨n cø vµo chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi; quy ho¹ch tæng thÓ vµ kÕ ho¹ch hµng n¨m chñ tr× viÖc ®iÒu phèi víi c¸c Bé, c¸c c¬ quan ngang Bé, c¸c c¬ quan thuéc ChÝnh phñ cã liªn quan ®Ó nghiªn cøu chñ tr­¬ng vµ ph­¬ng h­íng vËn ®éng ODA, so¹n th¶o quy ho¹ch ODA vµ lËp c¸c danh môc ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ­u tiªn sö dông ODa tr×nh ChÝnh phñ phª duyÖt. 2. VËn ®éng ODA. Sau khi quy ho¹ch ODA vµ c¸c danh môc c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n ­u tiªn sö dông ODA ®­îc ChÝnh phñ phª duyÖt; Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­ phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan chuÈn bÞ vµ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng vËn ®éng ODA th«ng qua: - Héi nghÞ nhãm t­ vÊn hµng n¨m. - C¸c héi nghÞ ®iÒu phèi viÖn trî ngµnh. - C¸c cuéc trao ®æi ý kiÕn vÒ hîp t¸c ph¸t triÓn víi c¸c nhµ tµi trî. Tr­íc khi tiÕn hµnh vËn ®éng ODA, c¸c c¬ quan, ®Þa ph­¬ng liªn quan cÇn ph¶i trao ®æi ý kiÕn víi Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ vÒ chÝnh s¸ch, kh¶ n¨ng vµ thÕ m¹nh cña c¸c nhµ tµi trî liªn quan. 3. ChuÈn bÞ néi dung c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. Sau khi ®¹t ®­îc sù cam kÕt hç trî cña c¸c nhµ tµi trî ®èi víi c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n cô thÓ, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­ sÏ phèi hîp cïng c¸c ®èi t¸c tiÕn hµnh chuÈn bÞ néi dung c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA bao gåm lËp ®Ò ¸n, lËp b¸o c¸o tiÒn kh¶ thi, b¸o c¸o kh¶ thi... 4. ThÈm ®Þnh, phª duyÖt ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. ViÖc thÈm ®Þnh vµ phª duyÖt c¸c dù ¸n sö dông nguån ODA nh­ sau: - C¸c dù ¸n ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n ph¶i thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña §iÒu lÖ qu¶n lý x©y dùng c¬ b¶n hiÖn hµnh (NghÞ ®Þnh 52/CP, 12/CP vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thuéc lÜnh vùc nµy). - §èi víi c¸c dù ¸n hç trî ng©n s¸ch, ®µo t¹o, t¨ng c­êng thÓ chÕ... Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­ chñ tr×, phèi hîp víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã liªn quan tiÕn hµnh thÈm ®Þnh, tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh cã ®Ò cËp tíi ý kiÕn tham gia cña c¸c bªn cung cÊp ODA. - C¸c dù ¸n cña c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ thùc hiÖn theo QuyÕt ®Þnh sè 80/CT ngµy 28/3/1991 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr­ëng (nay lµ thñ t­íng ChÝnh phñ). 5. §µm ph¸n ký kÕt. Sau khi néi dung ®µm ph¸n víi bªn n­íc ngoµi ®­îc Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­ chñ tr× víi sù tham gia cña V¨n phßng ChÝnh phñ, Bé Tµi chÝnh, Bé Ngo¹i giao, Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam vµ c¸c c¬ quan liªn quan tiÕn hµnh ®µm ph¸n víi bªn n­íc ngoµi. Trong tr­êng hîp Thñ t­íng ChÝnh phñ chØ ®Þnh mét c¬ quan kh¸c chñ tr× ®µm ph¸n víi c¸c bªn n­íc ngoµi th× c¬ quan nµy ph¶i thèng nhÊt ý kiÕn víi Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­ vÒ néi dung ®µm ph¸n vµ víi Bé Tµi chÝnh vÒ h¹n møc vµ ®iÒu kiÖn vay tr¶ (nÕu lµ ODA hoµn l¹i). KÕt thóc ®µm ph¸n, nÕu ®¹t ®­îc c¸c tho¶ thuËn víi bªn n­íc ngoµi th× c¬ quan chñ tr× ®µm ph¸n ph¶i b¸o c¸o Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ néi dung lµm viÖc, kÕt qu¶ ®µm ph¸n vµ nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt cã liªn quan. NÕu v¨n b¶n ODA ký víi bªn n­íc ngoµi lµ NghÞ ®Þnh th­, HiÖp ®Þnh hoÆc v¨n kiÖn kh¸c vÒ ODA cÊp ChÝnh phñ th× c¬ quan ®­îc Thñ t­íng ChÝnh phñ chØ ®Þnh ®µm ph¸n ph¶i b¸o c¸o Thñ t­íng ChÝnh phñ néi dung v¨n b¶n dù ®Þnh ký kÕt vµ c¸c ®Ò xuÊt ng­êi thay mÆt ChÝnh phñ ký c¸c v¨n b¶n ®ã. V¨n b¶n tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ ph¶i kÌm theo ý kiÕn chÝnh thøc b»ng v¨n b¶n cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ (tr­êng hîp c¬ quan kh¸c tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ), Bé ngo¹i giao, Bé T­ ph¸p, Bé Tµi chÝnh. Trong tr­êng hîp NghÞ ®Þnh th­ vµ HiÖp ®Þnh hoÆc c¸c v¨n b¶n kh¸c vÒ ODA yªu cÇu ph¶i ký kÕt víi danh nghÜa Nhµ n­íc C«ng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­ (hoÆc c¬ quan kh¸c víi ChÝnh phñ chØ ®Þnh ®µm ph¸n) ph¶i b¸o c¸o víi v¨n phßng Chñ tÞch n­íc ngay tõ khi b¾t ®Çu ®µm ph¸n víi bªn n­íc ngoµi vÒ néi dung c¸c v¨n kiÖn dù ®Þnh ký kÕt, ®ång thêi thùc hiÖn c¸c thñ tôc Quy ®Þnh t¹i ®iÒu 6 kho¶n 3, ®iÒu 7 vµ ®iÒu 8 cña NghÞ ®Þnh 182/H§BT ngµy 28/5/1992 cña ChÝnh phñ. 6. Qu¶n lý thùc hiÖn. Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­ phèi hîp cïng víi Bé Tµi chÝnh vµ Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam lËp kÕ ho¹ch bè trÝ vèn ®èi øng trong kÕ ho¹ch Ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ thùc hiÖn cÊp ph¸t theo ®óng cam kÕt t¹i c¸c §iÒu ­íc Quèc tÕ vÒ ODA ®· ký vµ c¸c quyÕt ®Þnh phª duyÖt ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t­ sö dông vèn ODA. §ång thêi cã tr¸ch nhiÖm theo dâi, kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn, xö lý nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan thuéc thÈm quyÒn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ kiÕn nghÞ Thñ t­íng ChÝnh phñ xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p xö lý, b¸o c¸o tæng hîp t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA. Bé Tµi chÝnh ®­îc x¸c ®Þnh lµ ®¹i diÖn chÝnh thøc cho "ng­êi vay" hoÆc lµ Nhµ n­íc hoÆc ChÝnh phñ n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam trong c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ cô thÓ vÒ ODA cho vay, cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh (cÊp ph¸t, cho vay l¹i, thu håi vèn...) ®èi víi c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, Ng©n hµng nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi Bé Tµi chÝnh chØ ®Þnh c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i ®Ó uû quyÒn thùc hiÖn viÖc cho vay l¹i tõ vèn ODA nh­ ®· nªu t¹i ®iÓm ®iÒu kho¶n 3 ®iÒu 14 cña Quy chÕ vÒ qu¶n lý vµ sö dông ODA ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 87/CP ngµy 5/8/1997 cña ChÝnh phñ, thu håi vèn tr¶ nî ng©n s¸ch, ®ång thêi tæng hîp theo ®Þnh kú th«ng b¸o cho Bé Tµi chÝnh vµ c¬ quan liªn quan t×nh h×nh thùc tÕ vÒ rót vèn, thanh to¸n... th«ng qua hÖ thèng tµi kho¶n ®­îc më t¹i ng©n hµng cña c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA... tïy theo quy ®Þnh vµ tho¶ thuËn víi bªn n­íc ngoµi, c¸c chñ tr­¬ng, dù ¸n chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc c¸c cuéc kiÓm ®Þnh kú hoÆc ®ét xuÊt. §¹i diÖn cña Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­, Bé Tµi chÝnh, Bé ngo¹i giao, Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam, v¨n phßng ChÝnh phñ lµ ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ t¹i c¸c cuéc kiÓm ®iÓm nµy. C¸c Bé, c¬ quan ngang Bé, UBND tØnh thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng vµ c¸c chñ ch­¬ng tr×nh, dù ¸n lËp b¸o c¸o 6 th¸ng vµ hµng n¨m vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh vµ dù ¸n ODA göi vÒ Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­, Bé Tµi chÝnh, Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam, Bé ngo¹i giao, vµ V¨n phßng ChÝnh phñ. 7. §¸nh gi¸. Sau khi kÕt thóc, gi¸m ®èc ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA ph¶i lµm b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vµ cã ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n víi sù x¸c nhËn cña c¬ quan chñ qu¶n vµ göi vÒ Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­, Bé Tµi chÝnh, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam, Bé Ngo¹i giao, vµ V¨n phßng ChÝnh phñ. II. §Æc ®iÓm vµ vai trß cña ODA. 1. §Æc ®iÓm cña ODA. Trong giai ®o¹n hiÖn nay ®· xuÊt hiÖn mét sè ®Æc ®iÓm quan träng sau: Thø nhÊt, tØ träng ODA song ph­¬ng cã xu thÕ t¨ng lªn, ODA ®a ph­¬ng cã xu thÕ gi¶m ®i. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi vµ xu thÕ héi nhËp ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ... gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng ®­îc ®Èy m¹nh vµ t¨ng c­êng. Ho¹t ®éng cña mét sè tæ chøc ®a ph­¬ng tá ra kÐm hiÖu qu¶ lµm cho mét sè nhµ tµi trî ngÇn ng¹i ®ãng gãp cho c¸c tæ chøc nµy. §iÒu ®ã lµ nguyªn nh©n chÝnh t¹o nªn sù chuyÓn dÞch, tØ träng ODA song ph­¬ng cã xu thÕ t¨ng lªn, ODA ®a ph­¬ng cã xu h­íng gi¶m ®i. §iÒu ®ã ®· ®­îc chøng minh trªn thùc tÕ lµ trong c¸c n¨m 1980 - 1994 trong tæng sè ODA cña thÕ giíi, tØ träng ODA song ph­¬ng tõ 67% t¨ng lªn 69% trong khi ®ã tØ träng ODA ®a ph­¬ng gi¶m tõ 33% xuèng 31%. (Nguån: Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­). Thø hai, sù c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng trong qu¸ tr×nh thu hót ODA. Trªn thÕ giíi, mét sè n­íc míi giµnh ®­îc ®éc lËp hoÆc míi t¸ch ra tõ c¸c nhµ n­íc liªn bang t¨ng lªn ®¸ng kÓ vµ cã nhu cÇu lín vÒ ODA. Mét sè n­íc c«ng hoµ thuéc Nam T­ cò vµ mét sè n­íc Ch©u Phi bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ trong chiÕn tranh s¾c téc ®ang cÇn ®Õn sù hç trî quèc tÕ. ë Ch©u ¸, Trung Quèc, c¸c n­íc §«ng D­¬ng, Myanmar... còng ®ang cÇn ®Õn nguån ODA lín ®Ó x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÓn x· héi. Sè n­íc cã nhu cÇu tiÕp nhËn ODA lµ rÊt lín v× vËy sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n­íc ngµy cµng trë nªn gay g¾t. C¸c vÊn ®Ò mµ c¸c n­íc cung cÊp ODA quan t©m ®Õn t¹o nªn sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n­íc tiÕp nhËn lµ n¨ng lùc kinh tÕ cña quèc gia tiÕp nhËn, c¸c triÓn väng ph¸t triÓn, ngoµi ra cßn chÞu nhiÒu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c nh­: Nh·n quan chÝnh trÞ, quan ®iÓm céng ®ång réng r·i, dùa trªn sù quan t©m nh©n ®¹o vµ hiÓu biÕt vÒ sù cÇn thiÕt ®ãng gãp vµo æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi quèc tÕ. Cïng mèi quan hÖ truyÒn thèng víi c¸c n­íc thÕ giíi thø ba cña c¸c n­íc ph¸t triÓn, hay tÇm quan träng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn víi t­ c¸ch lµ b¹n hµng (thÞ tr­êng, n¬i cung cÊp nguyªn liÖu, lao ®éng). MÆt kh¸c, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, an ninh vµ lîi Ých chiÕn l­îc, tr¸ch nhiÖm toµn cÇu hay c¸ biÖt... còng lµ nh©n tè t¹o nªn xu h­íng ph©n bæ ODA trªn thÕ giíi theo vïng. Ngoµi ra cßn cã thªm lý do ®ã lµ sù chuÈn bÞ ®¸p øng nhu cÇu riªng biÖt vÒ thñ tôc, quy chÕ, chiÕn l­îc, viÖn trî ... kh¸c nhau cña c¸c nhµ tµi trî trªn thÕ giíi còng t¹o nªn sù chªnh lÖch trong qu¸ tr×nh thu hót vµ sö dông ODA gi÷a c¸c quèc gia hÊp thô nguån vèn nµy. ChÝnh sù c¹nh tranh gay g¾t ®· t¹o nªn sù t¨ng gi¶m trong tiÕp nhËn viÖn trî cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. KÓ tõ n¨m 1970, ODA chñ yÕu h­íng vµo TiÓu vïng Sahara vµ Trung §«ng kÓ c¶ Ai CËp. Bªn c¹nh ®ã, Trung Mü lµ vïng nhËn ®­îc tû träng viÖn trî t¨ng lªn chót Ýt, tû träng nµy ®· thùc sù bÞ c¾t gi¶m m¹nh ®èi víi c¸c vïng Nam ¸ (®Æc biÖt lµ Ên §é) vµ §Þa Trung H¶i trong vßng 10 n¨m, tõ tµi kho¸ 1983/1984 ®Õn 1993/1994, tû träng thu hót ODA thÕ giíi cña tiÓu vïng Sahara ®· t¨ng tõ 29,6% lªn 36,7%, cña Nam vµ Trung ¸ kh¸c vµ Ch©u §¹i D­¬ng tõ 20,3% lªn 22,9%; Ch©u Mü La Tinh vµ vïng Caribª tõ 12% lªn 14% (nguån: Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­). Thø ba, sù ph©n phèi ODA theo khu vùc nghÌo cña thÕ giíi kh«ng ®ång ®Òu. Nguyªn nh©n t¹o nªn sù kh¸c biÖt nh­ vËy cã thÓ cã rÊt nhiÒu lý gi¶i kh¸c nhau, cã thÓ lµ do nh÷ng mong muèn cña c¸c quèc gia ®i viÖn trî nh­ më réng quan hÖ hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ hay kinh tÕ, môc ®Ých x· héi, ®iÒu ®ã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ý muèn chñ quan cña nhµ tµi trî. Lóc ®Çu hä chØ quan t©m ®Õn viÖc thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ víi c¸c n­íc l¸ng giÒng cña m×nh, nh­ng sau hä l¹i nhËn thÊy r»ng cÇn thiÕt lËp c¸c quan hÖ víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi ®Ó t×m kiÕm thÞ tr­êng trao ®æi bu«n b¸n hay ®Çu t­ mµ viÖc ®Çu tiªn thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao b»ng c¸ch viÖn trî ODA. MÆt kh¸c chÝnh nh÷ng yÕu tè trong néi bé cña quèc gia còng t¹o nªn nh÷ng kh¸c biÖt lín trong qu¸ tr×nh nhËn viÖn trî nh­ c¸c mèi quan hÖ víi c¸c n­íc ph¸t triÓn, hay nh÷ng thµnh tÝch trong ph¸t triÓn ®Êt n­íc hay còng cã thÓ lµ do nhu cÇu hÕt søc cÇn thiÕt nh­ chiÕn tranh, thiªn tai... Thø t­, triÓn väng gia t¨ng nguån vèn ODA Ýt l¹c quan. MÆc dï §¹i héi ®ång Liªn Hîp Quèc ®· khuyÕn nghÞ dµnh 1% GNP cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Ó cung cÊp ODA cho c¸c n­íc nghÌo. Nh­ng n­íc cã khèi l­îng ODA lín nh­ NhËt B¶n, Mü... th× tû lÖ nµy míi chØ ®¹t ë møc trªn d­íi 0,3% trong nhiÒu n¨m qua. Tuy cã mét sè n­íc nh­ Thôy §iÓn, Na uy, PhÇn Lan, §an M¹ch... ®· cã tû lÖ ODA chiÕm h¬n 1% GNP, song khèi l­îng ODA tuyÖt ®èi cña c¸c n­íc nµy kh«ng lín. Thªm vµo ®ã t×nh h×nh kinh tÕ phôc håi chËm ch¹p ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng lµ mét trë ng¹i gia t¨ng ODA. Ngoµi ra, hµng n¨m c¸c n­íc cung cÊp ODA dùa vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ cña m×nh ®Ó xem xÐt khèi l­îng ODA cã thÓ cung cÊp ®­îc. Nh­ng hiÖn nay c¸c n­íc ph¸t triÓn ®ang cã nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng lo ng¹i trong nÒn kinh tÕ cña m×nh nh­ khñng ho¶ng kinh tÕ hay hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò x· héi trong n­íc, chÞu søc Ðp cña d­ luËn ®ßi gi¶m viÖn trî ®Ó tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong n­íc. Tuy nhiªn, ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, kinh tÕ t¨ng b×nh qu©n 6%/n¨m trong c¸c n¨m 1991 - 1994 (4%/n¨m trong thËp kû 80). §êi sèng nh©n d©n ®ang ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt. Do sù phôc håi kinh tÕ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, nguån vèn chuyÓn dÞch vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ sÏ gi¶m sót trong c¸c n¨m tíi, ODA lµ mét kho¶n vèn mµ c¸c n­íc ph¸t triÓn hç trî cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nã ®­îc thùc hiÖn tõ rÊt l©u, qua c¸c giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng xu thÕ vËn ®éng riªng, nh×n chung l¹i, xu h­íng vËn ®éng hiÖn nay hµm chøa c¶ c¸c yÕu tè thuËn lîi lÉn khã kh¨n cho mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ n­íc ta ®ang t×m kiÕm nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, tuy nhiªn c¸c yÕu tè thuËn lîi lµ c¬ b¶n. XÐt trªn ph¹m vi quèc tÕ, ODA cã thÓ huy ®éng ®­îc l¹i tuú thuéc voµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i kh«n khÐo vµ kh¶ n¨ng hÊp thô vèn n­íc ngoµi cña chÝnh nÒn kinh tÕ n­íc ®ã. Qua ®ã ta cã thÓ thÊy râ ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña ODA so víi c¸c nguån vèn kh¸c. 2. Vai trß cña ODA. ODA thÓ hiÖn mèi quan hÖ ®èi ngo¹i gi÷a hai bªn cung cÊp vµ bªn tiÕp nhËn. Tuy vËy, ®èi víi mçi bªn nã sÏ mang mét ý nghÜa kh¸c nhau. a. §èi víi n­íc xuÊt khÈu vèn. ViÖn trî song ph­¬ng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c«ng ty cña bªn cung cÊp ho¹t ®éng thuËn lîi h¬n t¹i c¸c n­íc nhËn viÖn trî mét c¸ch gi¸n tiÕp. Cïng víi sù gia t¨ng cña vèn ODA, c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña nh÷ng n­íc viÖn trî còng t¨ng theo víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®ång thêi kÐo theo sù gia t¨ng vÒ bu«n b¸n gi÷a hai quèc gia. Ngoµi ra, n­íc viÖn trî cßn ®¹t ®­îc nh÷ng môc ®