Tóm tắt Luận văn Vấn đề đạo đức trong triết học của I. Kant và ý nghĩa thời đại

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ -------------- ĐINH NGỌC HOÀNG VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC TRONG TRIẾT HỌC CỦA IMMANUEL KANT VÀ Ý NGHĨA THỜI ĐẠI TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Mã số: 60.22.03.01 Đà Nẵng - Năm 2019 Công trình được hoàn thành tại TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ, ĐHĐN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS.LÂM BÁ HÒA Phản biện 1: PGS.TS Đoàn Thế Hùng Phản biện 2: TS. Trần Hồng Lƣu Luận văn đã được bảo vệ trước hội đồng chấm Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Triết học họp tại Trường Đại Học Kinh Tế, Đại học Đà Nẵng vào ngày 24 tháng 08 năm 2019 Có thể tìm hiểu luận văn tại: - Trung tâm thông tin – học liệu, Đại học Đà Nẵng - Thư viện trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Triết học I. Kant có một vị trí quan trọng trong lịch sử triết học phương Tây. Tính chặt chẽ trong hệ thống triết học của I. Kant cùng với việc nghiên cứu con người như một chủ thể nhận thức và một chủ thể hành động đã đưa nền triết học cổ điển Đức nói riêng và triết học phương Tây nói chung lên một tầm cao mới. Theo đánh giá của Hegel thì triết học của I. Kant là nền tảng và là điểm xuất phát của triết học Đức hiện đại. Là người kế thừa có phê phán và phát triển phép biện chứng của triết học phương Tây hết sức tiêu biểu cho thời đại của mình, I. Kant đã xây dựng một hệ thống triết học đồ sộ chủ yếu thể hiện trong ba tác phẩm: Phê phán lý tính thuần túy, Phê phán lý tính thực tiễn và Phê phán năng lực phán đoán. Những quan điểm triết học của I. Kant được ông thể hiện trên ba khía cạnh cơ bản của con người, đó là: Con người trong mối quan hệ với tự nhiên; Con người trong mối quan hệ với con người, xã hội; Con người trong mối quan hệ với chính bản thân mình. Trong hệ thống triết học đồ sộ của I. Kant, ông luôn suy tư nhằm trả lời cho câu hỏi: Tôi có thể nhận thức cái gì? Tôi phải làm gì? Tôi có thể hy vọng vào cái gì? I. Kant cũng đã từng khẳng định mạnh mẽ rằng, mục đích quan trọng của triết học là về vận mệnh con người và nền triết học về vận mệnh con người chính là vấn đề đạo đức. Triết học I. Kant nói chung, những quan điểm về đạo đức của ông nói riêng có chỗ đứng quan trọng trong lịch sử tư tưởng triết học phương Tây. Các nhà nghiên cứu đã ví I.Kant là “ông hoàng của Phúc âm mới” khi đề cập đến vấn đề đạo đức trong triết học của ông. Quan niệm về đạo đức của I. Kant hoàn toàn đối lập với quan niệm ích kỹ, vụ lợi, thực dụng, hẹp hòi, và nó hướng đến những gia trị chung toàn nhân loại. Những quan điểm về đạo đức trong triết học 2 I. Kant thể hiện khát vọng của con người hướng tới cái thiện, tới hạnh phúc cho mọi người. Nếu loại bỏ tất cả những gì là ảo tưởng, những gì là trừu tượng và những gì là sai lầm duy tâm trong hệ thống triết học của I. Kant chúng ta có thể tìm thấy rất nhiều các giá trị, trong đó có những quan điểm về đạo đức của ông đã để lại dấu ấn lâu dài và sâu đậm không chỉ trong lịch sử triết học phương Tây mà còn có ý nghĩa đối với thời đại ngày nay. Sau hơn 30 năm đổi mới đất nước và phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam đã đạt được nhiều nhiều thành tựu trên rất nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống kinh tế - xã hội, đời sống vật chất và tinh thần của người dân đã được nâng lên đáng kể. Tuy nhiên, mặt trái của sự phát triển là sự xuống cấp của đạo đức xã hội trong một bộ phận không nhỏ người dân, đặt biệt trong xã hội hiện nay đang tồn tại một loại hình “văn hóa không nhúc nhích” cần được sớm xóa bỏ như phát biểu của người đứng đầu Chính phủ tại lễ phát động phong trào “Cán bộ, công chức, viên chức thi đua thực hiện văn hóa công sở” ngày 19/5/2019. Bởi vậy, việc nghiên cứu hệ thống triết học của I. Kant nói chung, quan điểm về đạo đức trong triết học của ông nói riêng để thấy được lý do vì sao những quan niệm về đạo đức của I. Kant vẫn còn sức sống mãnh liệt trong thời đại ngày nay là công việc có ý nghĩa lý luận và thực tiễn. Vì lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Vấn đề đạo đức trong triết học của I. Kant và ý nghĩa thời đại” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn phân tích các quan điểm cơ bản về vấn đề đạo đức trong triết học của I. Kant để qua đó chỉ ra các giá trị mang ý nghĩa thời đại mà I. Kant đã để lại cho nhân loại. 3 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực đạt được mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau: Thứ nhất, khái quát bối cảnh hình thành các quan niệm về đạo đức trong triết học của I. Kant. Thứ hai, trình bày các dung cơ bản về vấn đề đạo đức trong triết học của I. Kant. Thứ ba, đánh giá các giá trị của vấn đề đạo đức trong triết học I. Kant và ảnh hưởng của nó đối với các nhà triết học sau này. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn + Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu nội dung cơ bản vấn đề đạo đức trong triết học của I. Kant và ý nghĩa thời đại của nó. + Phạm vi nghiên cứu: những quan niệm về đạo đức trong hệ thống triết học của I. Kant, chủ yếu tập trung trong tác phẩm Phê phán lý tính thực tiễn (1788), và một số tác phẩm khác như: Đặt nền móng cho siêu hình học của đạo đức (1785), và Siêu hình học của đạo đức (1797). 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận: Để thực hiện đề tài, Luận văn dựa trên lý luận nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. 4.2. Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng các phương pháp: phân tích và tổng hợp, lôgích và lịch sử, đối chiếu và so sánh, hệ thống hóa, để làm rõ nội dung tư tưởng, những mặt khoa học và hạn chế, cũng như các giá trị hiện thời trong triết học đạo đức của I.Kant. 4 5. Kết cấu đề tài Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm có 3 chương và 8 tiết. 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu đề tài Triết học và triết học đạo đức của I. Kant đã được các nhà nghiên cứu, đề cập ở nhiều cấp độ, phạm vi và lập trường khác nhau. Nó là đối tượng nghiên cứu của các nhà khoa học và là đề tài của các hội thảo quốc tế. Mặc dù cùng nghiên cứu các quan điểm về triết học đạo đức của I. Kant, nhưng do cách tiếp cận từ góc độ thế giới quan và lập trường tư tưởng khác nhau, nên có nhiều đánh giá khác nhau, thậm chí là đối lập nhau. Cho đến nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về triết học của I.Kant nói chung và triết học đạo đức của ông nói riêng, cụ thể như: Tác phẩm Triết học Kant của Trần Thái Đỉnh, Nxb Văn mới, (1974). Sau hơn 40 năm, vẫn còn giữ nguyên giá trị như một số rất hiếm hoi các công trình tiên phong và rất bổ ích về lĩnh vực này. Triết học I.Kant là triết học nhân bản với ba câu hỏi lớn được ông đề ra: Tôi có thể biết gì? Tôi phải làm gì? Và Tôi được phép hi vọng gì? I.Kant đã trả lời thứ tự ba câu hỏi đó thông qua ba quyển “Phê phán Lý tính thuần túy”, “Phê phán Lý tính thực hành” và “Phê phán năng lực phán đoán”. Bằng việc trình bày một cách cô đọng nhưng không kém phần cặn kẽ về ba quyển “Phê phán”, Triết học Kant của Trần Thái Đỉnh đã cho ta một cái nhìn bao quát về triết học I.Kant. Tất nhiên triết học I.Kant rất rộng, có nhiều nội dung ta chưa thấu hết tư tưởng của ông, cùng với đó là giới hạn của lịch sử cho nên công trình này phải tạm dừng ở mốc những năm 70 của thế kỷ trước. 5 Tác phẩm Immanuin Cantơ của Nguyễn Văn Huyên, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, (1996). Tác phẩm đã khái quát những nét tổng quát về triết học nhận thức và triết học thực tiễn của I.Kant. Tác giả đã nêu lên những Antinomia của lý tính con người trong quá trình nhận thức, phân tích cách giải quyết các Antinomia đó và tính biện chứng còn được thể hiện ở mặt hình thức của các mối liên hệ các phạm trù, các nhóm phạm trù và tác giả cũng đề cập qua một số quan niệm về Vật tự nó của I.Kant. Tác phẩm Triết học đạo đức của I. Kant và ảnh hưởng của nó đối với triết học Đức thế kỷ XIX của Ngô Thị Mỹ Dung, Nxb Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội, (2018). Tác giả đã trình bày và phân tích một cách có hệ thống những nội dung cơ bản trong triết học đạo đức của I.Kant như: Cơ sở xác định hành vi của đạo đức, mệnh lệnh tuyệt đối, đạo đức học ứng dụng và ảnh hưởng của nó đến các khuynh hướng triết học Đức trong thế kỷ XIX. Tuy nhiên, tác giả chưa có những đánh giá về những giá trị trong triết học đạo đức của I.Kant, đặc biệt là những giá trị mang tầm thời đại. Trong kỷ yếu hội thảo khoa học “Triết học cổ điển Đức: Nhận thức luận và đạo đức học” của Đại học quốc gia Hà Nội xuất bản năm 2004, có 45 tham luận, báo cáo trong nước và quốc tế nghiên cứu, trong đó có 23 tham luận, báo cáo viết về triết học đạo đức của I. Kant. Ngoài ra những nội dung nghiên cứu liên quan đến triết học đạo đức của I. Kant còn được đăng trên các tạp chí chuyên ngành của nhiều tác giả khác nhau. Vì là hội thảo nên hầu hết các tham luận đều có khuynh hướng phân tích chuyên sâu các khía cạnh khác nhau khi luận giải về triết học đạo đức của I.Kant, mà ít mang tính hệ thống. Tóm lại, vấn đề triết học đạo đức của I. Kant trong lịch sử triết học nói chung, triết học cổ điển Đức nói riêng vẫn là đề tài có sức 6 hấp dẫn lớn đối với các nhà nghiên cứu. Nhưng để đánh giá đúng đắn, sâu sắc vấn đề vẫn cần có những chuyên đề đi sâu vào những nội dung cụ thể. Dựa trên những nguồn tài liệu, những công trình nghiên cứu của các tác giả đã được công bố, những kiến thức học được trên giảng đường, tôi cố gắng tìm hiểu, đi sâu và trình bày một cách có hệ thống triết học đạo đức của I. Kant từ đó rút ra những quan điểm có tính thời đại trong hệ thống triết học đạo đức của ông. 7 CHƢƠNG 1 BỐI CẢNH HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG VỀ ĐẠO ĐỨC TRONG TRIẾT HỌC I. KANT 1.1. HOÀN CẢNH LỊCH SỬ VÀ SỰ NGHIỆP CỦA I. KANT 1.1.1. Tiền đề ra đời của triết học I. Kant * Hoàn cảnh kinh tế chính trị- xã hội của nước Đức trong giai đoạn thế kỷ XVII- XVIII. Đến cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX chủ nghĩa tư bản đã được thiết lập và phát triển mạnh mẽ hầu hết ở các nước Tây Âu. Thành quả của cuộc cách mạng công nghiệp đã tạo ra bước nhảy vọt thần kỳ trong sự phát triển của nền sản xuất, tạo ra một khối lượng của cải khổng lồ, qua đó khẳng định tính ưu việt của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa so với tất cả các nền sản xuất của các chế độ xã hội trước đó. Các thành tựu về kinh tế, văn hóa, khoa học nở rộ ở các nước Ý, Pháp, Anh đã chứng minh cho năng lực vô tận của việc nhận thức và cải tạo thực tiễn của con người. Trong khi đó nước Đức vẫn đang nằm trong vòng tay kìm hãm của chế độ phong kiến.Tình hình thực tế của vương quốc Đức lúc bấy giờ được Friedrich Engels đánh giá là thời kỳ yếu hèn nhất của lịch sử dân tộc Đức: * Sự phát triển của các ngành khoa học tự nhiên. Cùng với tình hình kinh tế chính trị và xã hội ở nước Đức, sự phát triển của khoa học, đặc biệt là khoa học tự nhiên đã đặt ra nhiều vấn đề cần phải xem xét lại về mặt học thuật phải đánh giá lại các di sản tinh thần đã đạt được. Và phải có cái nhìn mới về thế giới cũng như con người. Triết học I. Kant là một hiện tượng nằm trong bối cảnh phát triển của khoa học tự nhiên giai đoạn cận đại, biểu thị những đặc điểm của một chặng đường phát triển của quá trình nhận 8 thức về giới tự nhiên và ngay cả bản thân con người. Hệ thống triết học của I. Kant có liên hệ chặt chẽ với toàn bộ thành tựu khoa học tự nhiên thời cận đại với những phát minh tiêu biểu như thuyết nhật tâm của nhà bác học Balan Nikolaus Copernicus, ba định luật về sự chuyển động của các hành tinh của nhà thiên văn học Đức Johann Kepler và định luật hấp dẫn vũ trụ của Isaac Newton, đã giúp I. Kant nhận ra những hạn chế của phương pháp tư duy siêu hình vốn thống trị trong nhiều thế kỷ qua. * Các tiền đề tư tưởng, lý luận. Xã hội Tây Âu vào cuối thế kỷ XVII đầu thế kỷ XVIII, bên cạnh sự dịch chuyển trong phương thức sản xuất, cùng với các thành tựu của khoa học tự nhiên thì trong lĩnh vực tư tưởng cũng có nhiều biến chuyển, đó là các quan điểm của chủ nghĩa duy lý với các đại biểu như Descartes, Spinoza, Leiniz và chủ nghĩa duy nghiệm với đại biểu như Locke, Berkeley, Hume về các vấn đề liên quan đến con người và bản chất nhận thức của con người, cùng với đó là các quan điểm mang tính nhân văn của các nhà triết học Khai sáng như Rousseau đã ít nhiều tác động tới các quan điểm triết học của I. Kant. 1.1.2. Các thời kỳ phát triển của triết học I. Kant * Thời kỳ “tiền phê phán”1746- 1770 Triết học của I. Kant ra đời trong bối cảnh mà các quan niệm duy tâm, máy móc đang thống trị trong lý luận nhận thức, đặc biệt là các quan niệm của Newton và Descartes. Trước 1770, các tác phẩm của I. Kant chủ yếu bàn về các vấn đề trong khoa học tự nhiên. * Thời kỳ “phê phán” 1770- 1804 Từ sau 1770, triết học của I. Kant chuyển sang một thời kỳ phát triển mới- Thời kỳ phê phán hay còn gọi là Triết học phê phán. Trong giai đoạn này thế giới quan triết học của I. Kant đã