Ứng dụng GIS đánh giá tác động ô nhiễm không khí tại quận Thanh Xuân

Kỷ yếu Hội nghị: Nghiên cứu cơ bản trong “Khoa học Trái đất và Môi trường” DOI: 10.15625/vap.2019.000122 226 ỨNG DỤNG GIS ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ TẠI QUẬN THANH XUÂN Vũ Lê Ánh1, Lê Thị Minh Phƣơng2 1Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, Email: vuleanh77@gmail.com 2Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, Email: leminhphuong.dhkt@gmail.com ASTRACT Air pollution in urban areas in Ha Noi is getting worse due to various reasons. Currently, the urban management authorities have not been able to control this situation in time because there is no GIS database to apply smart management technologies. Therefore, when an incident causes air pollution, the authorities cannot immediately determine the extent of damage in detail, specific and intuitive. This paper uses GIS technology to analyze, make a map of air pollution area and calculate the number of houses in the damaged area in Thanh Xuan district when the Rang Dong Plant fire occurred. The result of the study is a map of the houses affected by air pollution from the Rang Dong plant with a radius of 200m and 500m, which is very necessary information for the authorities and people living in Thanh Xuan district. Keywords: GIS, air pollution, urban management, smart city. TÓM TẮT Ô nhiễm không khí tại các đô thị ở Việt Nam ngày càng trầm trọng do nhiều nguyên nhân khác nhau. Hiện nay, các cấp chính quyền quản lý đô thị đã không kiểm soát được tình trạng này kịp thời do chưa có cơ sở dữ liệu GIS để ứng dụng các công nghệ quản lý thông minh. Vì thế, khi có sự cố gây ra ô nhiễm không khí, các cấp chính quyền không thể ngay lập tức xác định được mức độ thiệt hại một cách chi tiết, cụ thể và trực quan. Bài báo này sử dụng công nghệ GIS để phân tích, thành lập bản đồ khu vực ô nhiễm không khí và tính toán số lượng nhà dân nằm trong vùng thiệt hại tại quận Thanh Xuân khi xảy ra vụ cháy Công ty Rạng Đông. Kết quả nghiên cứu đạt được là bản đồ các nhà dân chiụ ảnh hưởng của ô nhiễm không khí tính từ Công ty Rạng Đông theo bán kính 200 m, 500 m , đây là thông tin rất cần thiết đối với các cấp chính quyền cũng như người dân sinh sống trong khu vực quận Thanh Xuân. Từ khóa: GIS, ô nhiễm không khí, quản lý đô thị, đô thị thông minh. 1. GIỚI THIỆU Một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường không khí là các đám cháy độc hại từ các nhà máy có sử dụng hóa chất trong sản xuất. Mức độ thiệt hại càng lớn khi đám cháy xảy ra tại các nhà máy có vị trí nằm trong khu dân cư đô thị. Ở các đô thị tại Việt Nam, việc đánh giá thiệt hại do các vụ cháy này gặp nhiều khó khăn do cấp chính quyền vẫn chưa ứng dụng các công cụ hỗ trợ thông minh. Do dữ liệu liên quan chưa được xây dựng thành bộ cơ sở dữ liệu đồng bộ và chưa quản lý , vận hành trên một ứng dụng thông minh. Ví dụ, trong vụ cháy Công ty Rạng Đông- thuộc phường Thanh Xuân Trung, Quận Thanh Xuân, các cấp chính quyền đã khó khăn để đưa ra một con số chính xác, trực quan, nhanh chóng và khoa học về các nhà dân bị ảnh hưởng theo bán kính tính từ tâm Công ty Rạng Đông. Kỷ yếu Hội nghị: Nghiên cứu cơ bản trong “Khoa học Trái đất và Môi trường” 227 Hình 1: Vụ cháy nhà máy Rạng Đông- quận Thanh Xuân- Hà Nội tháng 8-2019 Bài báo này sử dụng công nghệ GIS để đánh giá tác hại của đám cháy Công ty Rạng Đông lên dân cư, cụ thể là xác định số hộ dân bị ảnh hưởng theo bán kính khu vực là 200 m và 500m. Đây là thông tin cần thiết đối với các cấp chính quyền trong việc hỗ trợ về việc thông báo di rời khẩn cấp cũng như hỗ trợ chính sách về kinh tế, y tế và xã hội cho các hộ dân. Hệ thống thông tin địa lý (GIS) là một công cụ có thể phân tích, quản lý và trình bày dữ liệu được liên kết với các vị trí địa lý. Dựa trên nền tảng dữ liệu GIS rất nhiều các ứng dụng có thể dùng để đánh giá tác hại do các thảm họa thiên tai đem đến cho con người và thiệt hại về vật chất, thành lập bản đồ đánh giá tác hại hay như là lập mô hình đám cháy, xác định các vị trí rủi ro tiềm ẩn, cũng như có thể tính toán mức đền bù cho các hộ dân .. Các nhà máy nằm trong khu vực đô thị thường rất gần khu vực dân cư, ứng dụng việc phân tích không gian của GIS sẽ vô cùng hữu ích đối với việc quản lý các tác hại từ đám cháy của các nhà máy này. Kết qủa của bài báo là các tờ bản đồ thống kê các hộ dân bị ảnh hưởng do vụ cháy theo bán kính 200m, 500m tính từ tâm vụ cháy Công ty Rạng Đông thông qua công cụ phân tích không gian trong môi trường GIS. 2. DỮ LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP 2.1. Khu vực nghiên cứu Quận Thanh Xuân được thành lập ngày 28 tháng 12 năm 1996, trên cơ sở tách 5 phường: Thượng Đình, Thanh Xuân Bắc, Thanh Xuân, Kim Giang, Phương Liệt; 78,1 ha diện tích tự nhiên và 20.862 nhân khẩu của phường Nguyễn Trãi, 98,4 ha diện tích tự nhiên và 5.506 nhân khẩu của phường Khương Thượng thuộc quận Đống Đa; xã Nhân Chính thuộc huyện Từ Liêm và xã Khương Đình thuộc huyện Thanh Trì[1]. Theo đó, quận Thanh Xuân có diện tích tự nhiên 913,2 ha và 117.863 nhân khẩu, gồm có 11 phường: Hạ Đình, Khương Đình, Khương Mai, Khương Trung, Kim Giang, Nhân Chính, Phương Liệt, Thanh Xuân Bắc, Thanh Xuân Nam, Thanh Xuân Trung, Thượng Đình cho đến ngày nay. Trên Quận Thanh Xuân có rất nhiều các nhà máy thuộc nhóm gây ô nhiễm môi trường của UBND thành phố Hà Nội: công ty Thuốc lá Thăng Long, Công ty Rạng Đông, 2.2. Phƣơng pháp Phương pháp phân tích không gian GIS đã được sử dụng để xác định số lượng nhà dân bị ảnh hưởng khi có đám cháy xảy ra. Với mục đích này, dữ liệu đầu vào cần có trong bộ cơ sở dữ liệu GIS bao gồm lớp địa hình và lớp dân cư.. Hai dữ liệu này được đưa vào phân tích trong môi trường ArcMap. Dữ liệu dân cư được sử dụng từ bản đồ địa hình năm 2010, lớp dữ liệu này tác giả đã khảo sát và chỉnh sửa lại theo đúng hiện trạng hiện này, phân cấp thành các layer phục vụ cho việc phân tích không gian. Trên thực tế về địa hình quận Thanh xuân không thay đổi, dân cư của Hồ Chí Minh, tháng 11 năm 2019 228 quận thay đổi nhiều do quá trình đô thị hóa tăng cao trong những năm gần đây, vì thế tác giả đã phải khảo sát thực tế, kết hợp với số liệu nhà dân trong quận và khảo sát qua google map. Dùng công cụ phân tích không gian trên GIS để tính toán số hộ dân bị ảnh hưởng bởi đám cháy trong vòng bán kính 200m và 500 m tính từ tâm đám cháy. Nhóm tác giả sử dụng bài toán phân tích không gian trên GIS để xác định các hộ dân bị ảnh hưởng bởi đám cháy trong bán kính khu vực là 200m và 300m tính từ tâm đám cháy. Đây là một trong nhiều bài toán phân tích không gian trên ArcGIS mà bất cứ hệ thống thông tin khác không thể giải quyết được. Hình 2: Vị trí Quận Thanh Xuân - thành phố Hà Nội. Hình 3: Vị trí Công ty Rạng Đông- phường Thanh Xuân Trung, quận Thanh Xuân. 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Kết quả sau khi sử dụng các công cụ phân tích không gian GIS tại quận Thanh Xuân. Bài báo đã đưa ra được bản đồ các hộ dân cư bị ảnh hưởng bởi vụ cháy của công ty Rạng Đông chính xác và trực quan. Tính toán được tổng số hộ dân cư ảnh hưởng. Đây là các thông tin rất hữu ích, kịp thời để hỗ trợ cho các cấp chính quyền ra chính sách, quyết định khi có các thảm họa xảy ra trên địa bàn. Hiện nay, tại Quận Thanh Xuân dữ liệu GIS chưa đầy đủ và chuẩn hóa nên việc đưa ra các quyết định, các chính sách còn chưa được kịp thời, khoanh vùng các khu vực còn chưa được thể hiện trên các bản đồ trưc quan, cập nhật. Kỷ yếu Hội nghị: Nghiên cứu cơ bản trong “Khoa học Trái đất và Môi trường” 229 4. KẾT LUẬN Vấn đề ô nhiễm không khí ở Hà Nội đã nhận được sự quan tâm rộng rãi của công chúng và vẫn là tâm điểm trong các vấn đề môi trường. Vụ cháy nhà máy nước Rạng Đông, hiện nay vẫn chưa có sự đền bù hay các động thái tích cực cho người dân sống gần đó. Các nghiên cứu về thiệt hại do cháy chưa có con số cụ thể sau ngày kể từ khi xảy ra hỏa hoạn. Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả muốn giới thiệu công cụ GIS trong quản lý thiệt hại do cháy gây ra, từ đó có thể tính toán được mức độ đền bù, số lượng dân bị ảnh hưởng. Do số liệu tại Quận thành Xuân hiện nay cũng vẫn chưa được số hóa toàn bộ nên kết quả nghiên cứu mới chỉ dừng lại là tính toán tổng số nhà dân bị ảnh hưởng. Nếu các số liệu được cập nhật chi tiết và xây dựng có hệ thống thì ứng dụng công nghệ GIS là một phương pháp quản lý tối ưu. Ngoài ra, với lớp dữ liệu lớp địa hình và lớp dân cư đã được sử dụng trong nghiên cứu này, nếu dữ liệu được cập nhật liên tục thì khi có cháy xảy ra các nhà quản lý sẽ có bức tranh tổng thể về thiệt hại, mô hình hóa được đám cháy Hình 4: Bản đồ dân cư bị ảnh hưởng ô nhiễm bởi vụ cháy Công ty Rạng Đông bán kính 500 m tính từ tâm cháy (tỷ lệ chỉ mang tính minh họa). TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Bozyazi, E., et al., Analysis and mapping of air pollution using a GIS approach: A case study of Istanbul. Advances in Air Pollution, 2000. 8: p. 431-4. [2]. Lê Thị Minh Phương, Hệ thống thông tin địa lý trong quản lý quy hoạch, 2017, Nhà Xuất bản Xây dựng [3]. Trần Trọng Đức 2011, GIS căn bản, Nhà Xuất bản Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh. [4]. GeoViet, Tài liệu hướng dẫn thực hành GIS. [5]. https://vi.wikipedia.org/wiki/Thanh_Xu%C3%A2n