Vai trò quản lý kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường – kinh nghiệm của các nước Asean

Lêi më ®Çu Trong thêi gian võa qua ë ViÖt Nam, c¶i c¸ch c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®· cã ¶nh h­ëng tÝch cùc tíi t¨ng tr­ëng vµ cÊu tróc l¹i nÒn kinh tÕ. Sù kÕt hîp gi÷a c¸c biÖn ph¸p æn ®Þnh ho¸ kinh tÕ vµ c¸c biÖn ph¸p tù do ho¸, gi¶m bít sù can thiÖp trùc tiÕp cña ChÝnh phñ Trung ­¬ng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ dùa trªn th­íc ®o cña thÞ tr­êng, thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ®· t¹o nªn nh÷ng chuyÓn biªn râ nÐt vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ æn ®Þnh m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m«. Cïng víi c¸c chÝnh s¸ch c¶i c¸ch ®ã, ho¹t ®éng cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, triÓn väng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong nh÷ng n¨m tíi ë ViÖt Nam cã lÏ sÏ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n mµ néi dung cña chóng cã liªn quan ®Õn chÝnh sù tiÕp tôc qu¸ tr×nh c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ. VÊn ®Ò næi bËt trong sè ®ã lµ x¸c ®Þnh vai trß hîp lý cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ViÖt Nam ®ang mong muèn t×m kiÕm cho m×nh mét nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã cã sö dông ®­îc c¸c t¸c dông tÝch cùc vµ h¹n chÕ nh÷ng khiÕm khuyÕt cña c¶ hai yÕu tè thÞ tr­êng vµ sù can thiÖp cña nhµ n­íc ®èi víi hai mÆt t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. PhÇn më ®Çu TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi TriÕt häc M¸c-Lªnin ®· v¹ch râ vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng trong x· héi cã giai cÊp lµ c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng cã t¸c ®éng trë l¹i víi c¬ së h¹ tÇng. Mét x· héi muèn ph¸t triÓn æn ®Þnh, bÒn v÷ng cÇn ph¶i ®­îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng cña c¬ së h¹ tÇng bÒn v÷ng. Do ®ã, ®èi víi mçi mét quèc gia, viÖc x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh, hiÖu qu¶ cao chÝnh lµ mét bé phËn quan träng trong viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇn bÒn v÷ng gãp phÇn quyÕt ®Þnh ®èi víi kiÕn tróc th­îng tÇng. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng n­íc ta ®· chØ râ: “X©y dùng nÒn kinh tÕ n­íc ta trë thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng X· héi chñ nghÜa” . nh­ vËy, tõ chç x¸c ®Þnh râ vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng chóng ta ®· x¸c ®Þnh r⠮Πx©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo kinh tÕ víi chøc n¨ng qu¶n lý theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy, chóng ta cÇn ®i s©u nghiªn cøu vÒ lý luËn vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc vµ thùc tr¹ng sù qu¶n lý nÒn kinh tÕ ë n­íc ta ®Ó ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó t¨ng c­êng vai trß ®ã trong hiÖn t¹i còng nh­ t­¬ng lai. Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc mµ toµn §¶ng, toµn d©n, toµn qu©n ta ®ang h¨ng h¸i thùc hiÖn cÇn cã mét sù chØ ®¹o nhÊt qu¸n vµ thèng nhÊt, mét ng­êi thuyÒn tr­ëng kiªn ®Þnh ®iÒu khiÓn con tµu ®i ®óng h­íng. XÐt vÒ mÆt thùc tiÔn, sau khi chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ cña Nhµ n­íc ta ®­îc qpa dung, chóng ta ®· thu ®­îc rÊt nhiÒu thµnh tùu ®¸ng tù hµo. Kh¸i qu¸t lµ: -X©y dùng vµ hoµn thiÖn mét b­íc quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt . B­íc ®Çu t¹o mét c¬ cÊu kinh tÕ nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. -Lµm ®ñ ¨n vµ cã tÝch luü -T¹o ra sù tiÕn bé ®¸ng kÓ vÒ mÆt x· héi -B¶o ®¶m nhu cÇu cñng cè quèc phßng vµ an ninh. -Tèc ®é t¨ng GDP cao vµ æn ®Þnh. XuÊt khÈu liªn tôc t¨ng. Tuy nhiªn nÒn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn vÉn ch­a v÷ng ch¾c, cßn kÐm hiÖu qu¶ vµ mÊt c©n ®èi lín. t×nh h×nh x· héi cã mÆt ch­a lµnh m¹nh vµ nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc vÉn cßn. Vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc cßn mê nh¹t vµ kÐm hiÖu qu¶. Thùc tÕ ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i t¨ng c­êng h¬n n÷a vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc ®Ó ®Èy sù nghiÖp ®æi míi ®i lªn. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ Ch©u ¸-Th¸i B×nh D­¬ng ®· lan ra toµn cÇu vµ t¸c ®éng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ c¸c khu vùc vµ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Thùc tr¹ng ®ã ®· ®Æt ra cho c¸c quèc gia nh÷ng yªu cÇu míi trong viÖc tù x©y dùng cho m×nh mét nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc. Trong t­¬ng lai, chóng ta ®ang phÊn ®Êu x©y dùng mét m« h×nh nÒn kinh tÕ ®¶m b¶o kÕt hîp t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi do ®ã cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch ph¶i x©y dùng mét hÖ thèng t¸c ®éng vµo kinh tÕ cña nhµ n­íc ®Ó ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu ®Ò ra. PhÇn néi dung I. LÞch sö vai trß kinh tÕ nhµ n­íc . 1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc qua tõng giai ®o¹n lÞch sö. Nh­ chóng ta ®· biÕt nhµ n­íc lµ mét c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ ®­îc sö dông ®Ó duy tr× trËt tù x· héi sao cho phï hîp víi lîi Ých cña nã. Nhµ n­íc ra ®êi khi x· héi b¾t ®Çu cã sù ph©n chia giai cÊp vµ lîi Ých giai cÊp. VÒ mÆt lý luËn sù ra ®êi vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc bëi c¸c nguyªn nh©n. +, Do mèi quan hÖ biÖn chøng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Do cã sù ph©n chia giai cÊp nªn c¸c giai cÊp kh¸c nhau muèn n¾m gi÷ ®­îc vÞ trÝ thèng trÞ trong x· héi buéc ph¶i cñng cè vai trß cña m×nh trong nÒn kinh tÕ. ChÝnh v× vËy mµ bÊt cø giai cÊp nµo n¾m vÞ trÝ thèng trÞ ®Òu ®Æt ra nhµ n­íc cña m×nh ®Ó cñng cè vÞ trÝ vai trß trong nÒn kinh tÕ nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ ®· ®Þnh tr­íc. +, Do mèi quan hÖ biÖn chøng c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng. NÒn kinh tÕ lµ mét bé phËn chñ yÕu h×nh thµnh nªn c¬ së cña x· héi. Cßn nhµ n­íc l¹i lµ mét trong c¸c yÕu tè thuéc kiÕn tróc th­îng tÇng cña x· héi. Nªn mèi quan hÖ biÖn chøng ë ®©y lµ c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng. C¬ së h¹ tÇng nµo th× sinh ra kiÕn tróc th­îng tÇng Êy, giai cÊp nµo chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ kinh tÕ th× còng chiÕm ®Þa vÞ trong ®êi sèng tinh thÇn. Ng­îc l¹i kiÕn tróc th­îng tÇng cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi c¬ së h¹ tÇng thÓ hiÖn ë chøc n¨ng x· héi cña kiÕn tróc th­îng tÇng lµ b¶o vÖ, duy tr× vµ cñng cè c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã. Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, kiÕn tróc th­îng tÇng b¶o ®¶m sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vµ t­ t­ëng cña giai cÊp gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ. +, Do sù ph¸t triÓn cña tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn kÐo theo quan hÖ x· héi còng ph¸t triÓn t­¬ng øng phï hîp víi tÝnh chÊt tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. NÒn s¶n xuÊt cµng ®­îc x· héi ho¸ th× cµng ®ßi hái ph¶i cñng cè h¬n n÷a vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc. §èi víi nhµ n­íc ta th× t­ t­ëng nhµ n­íc can thiÖp vµo kinh tÕ còng ®­îc h×nh thµnh tõ rÊt sím. NhiÒu t­ liÖu lÞch sö ®· cho thÊy r»ng ngay tõ buæi ®Çu nhµ n­íc phong kiÕn ViÖt Nam ®· can thiÖp vµo kinh tÕ víi t­ c¸ch lµ t­ liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt cña nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp. §Æc biÖt lµ c¸c nhµ n­íc ®· ý thøc ®­îc rÊt s©u s¾c vÒ quyÒn së h÷u ruéng ®Êt vµ ra søc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó duy tr× cñng cè quyÒn lùc cña nhµ n­íc trung ­¬ng, kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña c¸c quan l¹i, ®Þa chñ . . . 2. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn vai trß kinh tÕ nhµ n­íc qua lÞch sö c¸c häc thuyÕt cña c¸c tr­êng ph¸i. ë môc trªn nÕu ta nh×n trªn ph­¬ng diÖn lÞch sö ph¸t triÓn, h×nh thµnh vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc chØ mang tÝnh chÊt béc ph¸t, ch¾p v¸ cïng víi sù ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh cña nhµ n­íc. Tuy nhiªn d­íi con m¾t cña nh÷ng nhµ khoa häc nh÷ng «ng tæ cña tr­êng ph¸i kinh tÕ chÝnh trÞ th× sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc l¹i mang tÝnh quy luËt vµ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. §Ó thÊy râ ®iÒu kh¼ng ®Þnh nµy chóng ta h·y cïng nghiªn cøu lÞch sö c¸c häc thuyÕt cña c¸c tr­êng ph¸i. Më ®Çu lµ t­ t­ëng nhµ n­íc kh«ng can thiÖp vµo kinh tÕ, tÊt c¶ mäi ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ ®Òu do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh. T­ t­ëng nµy thÓ hiÖn râ nÐt trong thuyÕt bµn tay v« h×nh cña A®amSmith. §èi ng­îc l¹i víi luång t­ t­ëng nµy ®ã lµ t­ t­ëng nhµ n­íc can thiÖp vµo tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ mét c¸chÝnh trÞ s©u réng c¶ ë tÇm vi m« lÉn tÇm vÜ m«. T­ t­ëng nµy thÓ hiÖn trong quan ®iÒm cña chñ nghÜa träng th­¬ng vµ ®Æc biÖt lµ quan ®iÒm cña nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh John MerneyKeneys. -T­ t­ëng nhµ n­íc vµ thÞ tr­êng cïng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ lµm cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng mét c¸ch hoµn h¶o. T­ t­ëng nµy thÓ hiÖn trong thuyÕt hai bµn tay cña Samuelson vµ häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ cña Mac-Lªnin. Adamsmith lµ nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn ng­êi Anh lµ ®¹i diÖn tiªu biÓu ë thÕ kû 18. Häc thuyÕt bµn tay v« h×nh vµ nguyªn lý nhµ n­íc kh«ng can thiÖp vµo kinh tÕ cña «ng cho r»ng viÖc tæ chøc nÒn kinh tÕ cÇn theo nguyªn t¾c tù do vµ “dÇu nhên cña lîi Ých c¸ nh©n sÏ lµm cho c¸c b¸nh xe kinh tÕ ho¹t ®éng mét c¸ch gÇn nh­ kú diÖu”. MÆc dï coi träng bµn tay v« h×nh song «ng còng cho r»ng ®«i khi nhµ n­íc còng cã nhiÖm vô kinh tÕ nhÊt ®Þnh, ®ã lµ trong nh÷ng tr­êng hîp mµ nhiÖm vô kinh tÕ v­ît ra ngoµi kh¶ n¨ng cña mét doanh nghiÖp nh­ lµm ®­êng, bÕn c¶ng, lµm kªnh. . . Adamsmith chØ nh×n nhËn mét sè nhiÖm vô kinh tÕ nhÊt ®Þnh cña nhµ n­íc chø kh«ng kh¼ng ®Þnh tÝnh quan träng trong vai trß ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ cña nhµ n­íc. NªnlÞch sö ®· sím cho ta thÊy ®­îc tÝnh thiÕu sãt trong häc thuyÕt cña «ng do: NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng muèn ph¸t triÓn nhanh ®ßi hái ph¶i cã mét c¬ së h¹ tÇng phôc vô cho s¶n xuÊt vµ lèi sèng hiÖn ®¹i. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn x· héi ho¸ s¶n xuÊt cµng më réng, thÞ tr­êng cµng ph¸t triÓn cµng cÇn cã sù quyÕt ®Þnh cña nhµ n­íc. T­ t­ëng nhµ n­íc can thiÖp vµo kinh tÕ ®· sím xuÊt hiÖn trong t­ t­ëng cña tr­êng ph¸i träng th­¬ng. Vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc rÊt ®­îc coi träng hä cho r»ng kh«ng dùa vµo nhµ n­íc th× kinh tÕ kh«ng ph¸t triÓn ®­îc, nhµ n­íc ph¶i can thiÖp vµo kinh tÕ. Nhµ n­íc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t tiÒn tÖ mét c¸ch nghiªm ngÆt h¹n chÕ hµng ngo¹i nhËp qui ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i b¾t buéc, thùc hiÖn chÕ ®é thuÕ quan b¶o hé... Sau giai ®o¹n chñ nghÜa träng th­¬ng vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc kh«ng cßn ®­îc coi träng nh­ tr­íc, mµ bao trïm lªn toµn bé nÒn kinh tÕ lµ t­ t­ëng do kinh tÕ Adamsmith. ChØ ®Õn khi c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ kÐo dµi b¾t ®Çu t¸c ®éng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ mµ ®Æc biÖt lµ cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ n¨m 1929- 1933, 1972 – 1975 ®· chøng tá r»ng “bµn tay v« h×nh” kh«ng cßn b¶o ®¶m sù æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c, tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt ph¸t triÓn ngµy cµng cao ®· chØ cho c¸c nhµ kinh tÕ thÊy r»ng: CÇn ph¶I cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ, ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh John MerneyKeneys mét ®¹i diÖn tiªu biÓu cho chñ nghÜa träng th­¬ng giai ®o¹n cuèi thÕ kû 19. ¤ng ®· ®­a ra lý thuyÕt nhµ n­íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Mµ theo «ng nhµ n­íc can thiÖp vµo kinh tÕ c¶ tÇm vi m« lÉn vÜ m«. ë tÇm vÜ m« nhµ n­íc sö dông c«ng cô lµ l·i suÊt, chÝnh s¸ch tÝn dông, ®iÒu tiÕt l­u th«ng tiÒn tÖ, l¹m ph¸t, thuÕ, b¶o hiÓm . . .ë tÇm vi m« nhµ n­íc trùc tiÕp ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô lao ®éng. ¤ng cho r»ng chØ nh­ vËy míi cã thÓ kh¾c phôc ®­¬c khñng ho¶ng vµ thÊt nghiÖp t¹o sù æn ®Þnh cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn ngay c¶ ®èi víi m« h×nh nÒn kinh tÕ tù do cña Adamsmith hay m« h×nh nÒn kinh tÕ nhµ n­íc cña John MerneyKeneys th× khñng ho¶ng vµ thÊt nghiÖp vÉn xÈy ra trÇm träng. ChÝnh v× vËy mµ t­ t­ëng cã sù kÕt hîp c¶ thÞ tr­êng vµ nhµ n­íc ra ®êi mµ tiªu biÓu lµ häc thuyÕt kinh tÕ hçn hîp cña Samuelson nhµ kinh tÕ häc ng­êi Mü. Theo «ng “®iÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã c¶ chÝnh phñ lÉn thÞ tr­êng th× còng nh­ vç tay b»ng mét bµn tay”. C¬ chÕ thÞ tr­êng x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l­îng trong nhiÒu lÜnh vùc trong khi chÝnh phñ ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng b»ng c¸c ch­¬ng tr×nh thuÕ, chØ tiªu vµ luËt thuÕ. C¶ hai bªn thÞ tr­êng vµ chÝnh phñ ®Òu cã tÝnh thiÕt yÕu. Sù ph¸t triÓn vµ ra ®êi cña c¸c häc thuyÕt ngµy cµng ph¶n ¸nh mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n víi c¸c quy luËt cña kinh tÕ vµ kh¼ng ®Þnh tÇm cao cña tri thøc. Vµ häc thuyÕt ®­îc coi lµ hoµn thiÖn vµ ®Çy dñ nhÊt ®ã lµ häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin. Quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin cho r»ng nhµ n­íc lµ chñ së h÷u hîp ph¸p ®èi víi toµn bé cña c¶i x· héi. Ph©n bæ mét c¸ch hîp lý c¸c nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña m×nh th«ng qua c¸c c«ng cô kÕ haäch ho¸ nÒn kinh tÕ, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ tµi chÝn, tÝn dông c¸c c«ng cô ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch h¹ch to¸n kinh tÕ…®i s©u vµo t×m hiÓu häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c Lªnin ta sÏ thÊy râ h¬n vai trß cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ rÊt quan träng. Vai trß nµy ®­îc thùc hiÖn bëi c¸c chøc n¨ng kinh tÕ cña nã. + Mét lµ, ®¶m b¶o sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, x· héi vµ thiÕt lËp khu«n khæ ph¸p luËt ®Ó t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng kinh tÕ. VÒ nhiÒu mÆt chøc n¨ng nµy v­ît ra ngoµi lÜnh vùc kinh tÕ ®¬n thuÇn. Nhµ n­íc t¹o ra hµnh lang ph¸p luËt cho ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng c¸ch ®Æt ra nh÷ng ®iÒu luËt c¬ b¶n vÒ quyÒn së h÷u tµi vµ sù ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng, ®Æt ra nh÷ng quy ®Þnh chi tiÕt cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Khu«n khæ ph¸p luËt mµ nhµ n­íc ®Æt ra cã t¸c dông s©u s¾c tíi c¸c hµnh vi kinh tÕ cña con ng­êi vµ c¶ b¶n th©n chÝnh phñ còng ph¶i tu©n theo. + Hai lµ, ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn æn ®Þnh. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng khã tr¸nh khái nh÷ng trÊn ®éng g©y ra c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, ®Òu ph¶i tr¶i qua c¸c chu kú kinh doanh tøc lµ giao ®éng lªn xuèng cña GNP hay GDP, kÌm theo lµ giao ®éng vÒ møc ®é thÊt nghiÖp l¹m ph¸t. Nhµ n­íc cÇn cè g»ng lµm dÞu nh÷ng giao ®éng lªn xuèng chu kú kinh doanh th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh ho¸ kinh tÕ, chÝnh s¸ch tµi chÝnh, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Ch¼ng h¹n chÝnh phñ cã thÓ lµm gi¶m thuÕ trong c¬n suy tho¸i víi hy väng t¨ng chi tiªu cña d©n chóng, nhê ®ã sÏ t¨ng GDP. Ng©n hµng Trung ­¬ng lµ ng­êi kiÓm so¸t chÕ ®é tiÒn tÖ cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p “nèi láng tiÒn tÖ” trong c¬n suy tho¸i. Khi l¹m ph¸t cao ng©n hµng Trung ­¬ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p “th¾t chÆt tiÒn tÖ” nh»m gi¶m l¹m ph¸p. Nh­ vËy th«ng qua chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ nhµ n­íc cè g¾ng æn ®Þnh nÒn kinh tÕ, duy tr× nÒn kinh tÕ lu«n ë trong t×nh tr¹ng ®Çy ®ñ viÖc lµm vµ l¹m ph¸t thÊp. + Ba lµ, nhµ n­íc kh«ng thÓ kiÓm so¸t nÒn kinh tÕ mét c¸ch hoµn th¶o nÕu kh«ng ta sÏ kh«ng ph¶i chøng kiÕn nh÷ng suy tho¸i vµ l¹m ph¸t trÇm träng, bëi vËy ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ nhµ n­íc cÇn ph¶i ®Æt c¸c nhiÖm vô quan träng lªn trªn hÕt. Nh­ ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng t¸c ®éng bªn ngoµi g©y ra (« nhiÔm m«i tr­êng sèng) chÝnh phñ cã thÓ b¾t buéc nh÷ng doanh nghiÖp ph¶i nép ph¹t nh÷ng thiÖt h¹i do « nhiÔm mµ c¸c doanh nghiÖp g©y ra. ChÝnh sù can thiÖp nµy cña chÝnh phñ sÏ lµm cho thÞ tr­êng ho¹t ®éng ®­îc hiÖu qu¶ h¬n. Mét nguyªn nh©n kh¸c n÷a còng lµm gi¶m tÝnh ho¹t ®éng hiÖu qña cña thÞ tr­êng ®ã lµ sù xuÊt hiÖn ®éc quyÒn. C¸c tæ chøc ®éc quyÒn th­êng th× ®Ó t¨ng doanh thu hä th­êng t¨ng gi¸ dÉn ®Õn lîi nhuËn cña hä th× cao lªn cßn lîi Ých cña ng­êi tiªu dïng bÞ gi¶m xuèng. Mét nÒn kinh tÕ ®­îc thóc ®Èy bëi sù c¹nh tranh nh­ng cã c¹nh tranh sÏ lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®¹t lîi nhuËn ®éc quyÒn cho nªn c¸c doanh nghiÖp th­êng gi¶m bít c¹nh tranh. V× vËy nhµ n­íc cã mét nhiÖm vô rÊt c¬ b¶n ®ã lµ b¶o vÖ c¹nh tranh, chèng ®éc quyÒn ®Ó n©ng cao tÝnh ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña thÞ tr­êng. + Bèn lµ: ®ång thêi ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ th× nhµ n­íc ph¶i s¶n xuÊt ra hµng ho¸ c«ng céng, ®¶m b¶o x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng cho nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. Sù ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng cã thÓ lµm cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cao h¬n. Nh­ng c¬ chÕ thÞ tr­êng ho¹t ®éng phi nh©n tÝnh, nã kh«ng tÝnh ®Õn c¸c khÝa c¹nh nh©n ®¹o vµ x· héi, kh«ng mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ mµ x· héi cè g¾ng v­¬n tíi. ViÖc ph©n phèi vµ sö dông tèi ­u c¸c nguån lùc kh«ng tù ®éng m¹ng l¹i mét sù ph©n phèi thu nhá tèi ­u. Qua quan ®iÓm chñ ®¹o cña chñ nghÜa M¸c Lªnin vµ chi tiÕt vai trß ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña nhµ n­íc, ta thÊy víi chiÒu dµi lÞch sö th× c¸c häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn h¬n vµ ph¶n ¸nh mét c¸ch kh¸ch quan h¬n c¸c quy luËt kinh tÕ. Vµ kh¼ng ®Þnh muèn vËn hµnh ®­îc nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th× cÇn ph¶i cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc khi ®ã sÏ võa t¹o ®­îc sù æn ®Þnh, võa ph¸t huy ®­îc sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. II. Sù h×nh thµnh c¬ chÕ qu¶n lý míi cña ViÖt Nam C¬ chÕ qu¶n lý cò Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi n­íc ta ®· tr¶i qua nhiÒu thêi kú ph¸t triÓn kh¸c nhau kÕ tiÕp tõ thÊp ®Õn cao. T­¬ng víi mçi giai ®o¹n lÞch sö lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Trong bÊt cø mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh tÕ nµo ®Òu cã vai trß chñ quan cña con ng­êi ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh kinh tÕ ®ã ho¹t ®éng theo mét c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nhÊt ®Þnh, ®ã lµ tæng thÓ c¸c ph­¬ng ph¸p, c¸c h×nh thøc kinh tÕ, c¸c c«ng cô kinh tÕ mµ ng­êi ta t¸c ®éngvµo nÒn kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho nã ho¹t ®éng theo mét ph­¬ng h­íng nhÊt ®Þnh. N­íc ta ®i lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa do vËy nÒn kinh tÕ thiÕu “cèt vËt chÊt” ®Ó ph¸t triÓn, ®i lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt thÊp l¹i chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña chiÕn tranh, c¬ cÊu h¹ tÇng vËt chÊt cña toµn bé x· héi thÊp kÐm, tr×nh ®é qu¶n lý còng nh­ c«ng nghÖ cßn l¹c hËu, ph©n t¸n, chñ yÕu lµ s¶n xuÊt nhá, kü thuËt thñ c«ng,manh nÆng tÝnh b¶o thñ, tr× trÖ, ph©n c«ng lao ®éng ch­a hîp lý dÉn ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm hµng hãa s¶n xuÊt ra khã tiªu thô. Bªn c¹nh c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ch­a ph¸t triÓn, thu nhËp còng nh­ søc mua cña ng­êi d©n cßn thÊp,nhu cÇu t¨ng chËm dÉn ®Õn s¶n xuÊt ®×nh trÖ kh«ng cã c¬ héi t¸i ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Tr­íc khi §¶ng vµ n ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn nÒn kinh tÕ vµo n¨m 1986, dï thùc tÕ vÉn thõa nhËn s¶n xuÊt hµng hãa, thõa nhËn mèi quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ, nh­ng thùc chÊt ®ã chØ lµ kinh tÕ hµng hãa mét thµnh phÇn ®ã lµ thµnh phÇn x· héi chñ nghÜa víi tªn gäi “kinh tÕ hµng hãa x· héi chñ nghÜa”. Thùc chÊt ®©y lµ h×nh th¸i kinh tÕ chØ huy ®· lµm cho c¸c ph¹m trï kinh tÕ hµng hãa vèn rÊt sèng ®éng, nh¹y c¶m nh­ gÝa trÞ gi¸ c¶, lîi nhuËn bÞ h×nh th¸i hãa ®Õn cao ®ä kh«ng ph¶n ¸nh ®óng c¸c quy luËt cña thÞ tr­êng. Trong thêi gian nµy, n­íc ta thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý theo m« h×nh x· héi chñ nghÜa cæ ®iÓn, ®©y lµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, quan liªu bao cÊp trong Nhµ n­íc chñ yÕu qu¶n lý, ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ b»ng mÑnh lÖnh hµnh chÝnh, ®iÒu bµy ®­îc thÓ hiÖn b»ng sù chi tiÕt ho¸ c¸c kÕ ho¹ch, nhiÖm vô do trung ­¬ng ®Ò ra giao xuèng xho c¸c ®¬n vÞ cÊp d­íi thùc hiÖn b»ng mét hÖ thèng chØ tiªu, ph¸p lÖnh, do vËy c¬ chÕ qu¶n lý nµy chi phèi sù vËn ®éng cña kinh tÕ hµng hãa x· héi chñ nghÜa, vµ quy luËt ph¸t triÓn co kÕ ho¹ch, c©n ®èi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ biÕn nÒn kinh tÕ thùc tÕ lµ “kinh tÕ chØ huy”. Môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng nh­ c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ x· héi kh¸c kh«ng tu©n theo quy luËt tù nhiªn cña kinh tÕ hµng hãa lµ kinh doanh v× lîi nhuËn mµ tu©n thñ theo mét c¸ch nghiªm ngÆt hÖ thèng chØ huy tõ mét trung t©m. Bªn c¹nh ®ã cã c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp can thiÖp qu¸ sau vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, lµm chËm tèc ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh­ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ mÆt vËt chÊt ®èi víi nh÷ng quyÕt ®Þnh cña m×nh. Thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý chØ huy, Nhµ n­íc ta ®· bá qua quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ, c¸c quan hÖ mang l¹i hiÖu qu¶ cho nÒn kinh tÕ mµ qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng c¸ch kÕ ho¹ch hãa th«ng qua chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu, do vËy h¹ch to¸n kinh tÕ chØ mang tÝnh h×nh thøc, chÕ ®é bao cÊp ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c h×nh thøc nh­ bao cÊp qua gi¸, bao cÊp qua tiÒn l­¬ng, qua hiÖn vËt (chÕ ®é tem phiÕu) vµ bao cÊp qua cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc mµ kh«ng r»ng buéc tr¸ch nhiÖm vËt chÊt ®èi víi ng­êi ®­îc cÊp ph¸t sö dông vèn. Nh­îc ®iÓm: víi viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý chØ huy trong thêi gian dµi nã ®· dÉn ®Õn h×nh thµnh mét bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh cña Nhµ n­íc ®èi víi nhiÒu cÊp ngµnh, ®¬n vÞ trung gian ho¹t ®éng trång chÐo lªn nhau, hiÖu qña kÐm, tõ ®ã ph¸t snh ra mét ®éi ngò c¸n bé cã n¨ng lùc qu¶n lý, n¨ng lùc chuyªn m«n nh­ng kh«ng ®­îc sö dông, ph¸t huy cã hiÖu qu¶ nh­ng phong c¸ch ho¹t ®éng rÊt quan liªu cöa quyÒn dÉn ®Õn tr× trÖ, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi trong mét thêi gian dµi, ®©y lµ g¸nh nÆng lín cho ®Êt n­íc trong giai ®o¹n ®æi míi hiÖn nay. 2. C¬ chÕ thi tr­êng vµ sù vËn dông vµo ViÖt Nam a. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ tæng thÓ h÷u c¬ cña nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ biÓu hiÖn ë