Văn hóa đọc và phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng dân cư

NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI ăn hóa đọc là một khái niệm có hai nói: “Vô sư, vô sách/Quỷ thần bất trách” nghĩa, một nghĩa rộng và một nghĩa (Không thầy, không sách thì quỷ thần cũng Vhẹp. Ở nghĩa rộng, đó là ứng xử đọc, không trách phạt được), tức là chỉ trích một xã giá trị đọc và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân, hội mông muội vì không có giáo dục, không có của cộng đồng xã hội, của các nhà quản lý và sách vở, thư tịch. V.I.Lê-nin cũng đã nói: cơ quan quản lý Nhà nước. Như vậy, văn hóa “Không có sách thì không có tri thức, không có đọc ở nghĩa rộng là sự hợp thành của ba yếu tố, tri thức thì không có chủ nghĩa cộng sản”. Bác hay chính xác hơn là ba lớp như ba vòng tròn Hồ đã viết: “Sách đã góp phần nâng cao dân trí, không đồng tâm, ba vòng tròn giao nhau. Còn sách đã bổ ích tinh thần”. Bác còn nhấn mạnh: ở nghĩa hẹp, đó là ứng xử, giá trị và chuẩn mực “Sách là thuốc chữa tội ngu”, “Một dân tộc dốt đọc của mỗi cá nhân. Ứng xử, giá trị và chuẩn là một dân tộc yếu, dốt thì dại, dại thì hèn”. mực này cũng gồm ba thành phần: thói quen Nhớ những ngày đầu học vỡ lòng, ai đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc. Ba thành cũng được dạy bằng chữ cái để có thể đọc. Đó phần này cũng là ba lớp, ba vòng tròn không là cách truyền thống và không bao giờ cũ để đồng tâm, ba vòng tròn giao nhau. trang bị những kiến thức cơ bản và từ đó mở Để thấy rõ giá trị đó, ta hãy nhìn lại một rộng tầm mắt trước bầu trời tri thức bao la của chút vào đầu thế kỷ XV, khi đã giành được độc nhân loại. Một điều không thể phủ nhận, đọc lập từ tay bọn xâm lược nhà Minh; bọn cường sách đã trở thành một thứ văn hóa, hình thành quyền đã tìm cách tịch thu và hủy diệt gần như và phát triển cùng những bước đi của xã hội cạn kiệt thư tịch, di tích của nền văn hóa Đại Rõ ràng đọc sách đã, đang và sẽ luôn hiện diện, Việt mà ông cha ta đã xây dựng trong 4 thế kỷ bất chấp mọi “xâm lấn” ồ ạt và mạnh mẽ của đầu của kỷ nguyên độc lập. Nguyễn Trãi đã các hình thức truyền thông mới mẻ, hiện đại viết trong Bình Ngô đại cáo: “Duy ngã Đại nhất. Bởi vì khi bạn cầm trên tay một cuốn Việt chi quốc/Thực vi văn hiến chi bang” (Như sách, một tờ báo in còn thơm mùi mực thì nước Việt Nam ta/Thực là một nước văn hiến) hình như những con chữ bỗng trở nên có hồn tức một nước có văn hóa và hiền tài chẳng kém hơn bao giờ hết, vì đi liền với đọc là suy gì Trung Hoa. Để kiến tạo, giữ gìn và phát huy nghĩ, suy ngẫm, tra cứu, tìm tòi... nhằm nền văn hóa ấy, các bậc hiền tài trước đã soạn nâng cao tri thức, hiểu biết như đã nói trên. sách đặt lời để lưu truyền cho con cháu mai sau Và chính đó cũng là một nét đặc thù của văn và đã răn dạy hậu thế rằng: “Vạn ban giai hạ hóa đọc mà các dạng truyền thông khác phẩm/Duy hữu độc thư cao” (Vạn nghề đều không thể có được. thấp hèn/Chỉ có đọc sách là cao quý). Lời dạy Tất nhiên đọc như thế nào và đọc sách gì đó đã nói lên đầy đủ sâu sắc giá trị tích cực của là vấn đề lớn phải đề cập đến bởi vì nhiều sách sách vở, thư tịch cũng như việc đọc sách. và đọc nhiều không phải bao giờ cũng đồng Ở một góc độ khác, người xưa cũng từng nghĩa với hàm lượng văn hóa lớn! Một triết gia VĂN HÓA ĐỌC VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC TRONG CỘNG ĐỒNG DÂN CƯ VĂN LẠC TAÏP CHÍ THOÂNG TIN KHOA HOÏC & COÂNG NGHEÄ QUAÛNG BÌNH - SOÁ 4/2015 79 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI Pháp - Francis Bacon đã đúc kết: “Đọc sách sáng tác, xuất bản, in, phát hành, lưu giữ, làm cho con người hoàn bị, đàm luận tạo nên quảng bá sách. con người sẵn sàng và viết lách tạo thành con Rõ ràng chúng ta thấy rằng; đã đến lúc người chính xác”. Ở một chừng mực nhất định Nhà nước phải đặc biệt quan tâm văn hóa đọc việc đọc sách được coi như một phương thức vì trong điều kiện văn hóa đọc đã bị các hữu hiệu để đánh thức và duy trì tính nhân bản phương tiện nghe nhìn hiện đại nặng về tính của mỗi người. thông tin và giải trí lấn át làm mất đi tính ưu Trong một thế giới mà sự “xâm thực” và việt riêng có của văn hóa đọc. Đó là tính giáo giao lưu văn hóa ngày càng sâu rộng thì việc dục và tri thức. Điều đó càng nói rõ hơn vai trò, xây dựng và phát triển “văn hóa đọc” để có vị trí cực kỳ quan trọng của văn hóa đọc. thể củng cố vững chắc hơn “bản lĩnh tâm Để đạt được mục đích cao cả là giáo dục hồn” cũng như “bản lĩnh trí tuệ” là điều hết và tri thức thì phải có phương tiện sách. Như sức cần thiết. V.I.Lê-nin đã nói: “Không có sách thì không Chính vì những lẽ đó mà từ năm 1995, có tri thức, không có tri thức thì không có chủ UNESCO đã lấy ngày 23/4 hàng năm là Ngày nghĩa cộng sản”. Liên hệ các dân tộc trên thế Sách và Bản quyền thế giới nhằm nâng cao giới phải nói rằng, người Do Thái là dân tộc nhận thức về sách và văn hóa đọc. Ở nước ta, quý sách vở nhất. Khi đứa trẻ trong gia đình đã sau khi Ban Chấp hành Trung ương Đảng có có chút hiểu biết nào đó, người mẹ mở cuốn nghị quyết về xây dựng nền văn hóa tiên tiến, kinh thánh ra nhỏ vào đó vài giọt mật ong, sau đậm đà bản sắc dân tộc, năm 2011 Bộ Văn hóa đó bảo con hôn lên. Ý nói sách vở bao giờ cũng Thể thao và Du lịch đã có kế hoạch tổ chức các ngọt ngào. hoạt động xây dựng và phát triển văn hóa đọc Theo một báo cáo điều tra năm 1988 của trong cộng đồng, góp phần đáng kể trong việc UNESCO, ở Israel - nơi người Do Thái chiếm nâng cao dân trí, phục vụ tốt hơn công cuộc số đông dân nhất, người từ 14 tuổi trở lên bình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. quân 1 tháng đọc 1 cuốn sách, cả nước có hơn Ngày 28/2/2014, Thủ tướng Chính phủ 1.000 thư viện, bình quân 4.500 người có 1 thư đã có Quyết định số 284/2014/QĐ-TTg lấy viện, cứ 4.500.000 người thì có 1.000.000 ngày 21/4 hàng năm là Ngày Sách Việt Nam. người có thẻ đọc sách ở thư viện. Tỷ lệ dân số Là “Ngày Sách” nhưng không chỉ đơn thuần là với lượng sách vở và nhà xuất bản thì Israel “sách” mà đề cập toàn diện các vấn đề liên vượt qua bất kỳ quốc gia nào trên thế giới. Có lẽ quan đến “sách”. Qua “Ngày Sách” nhằm vì thế mà không lạ gì người Do Thái chiếm khuyến khích và phát triển phong trào đọc nhiều giải Nobel đến thế ! trong cộng đồng, nâng cao nhận thức của nhân Ở Việt Nam ta, Bác Hồ là một tấm gương dân về ý nghĩa to lớn và tầm quan trọng của sáng về đọc sách. Bác không qua bất cứ một việc đọc sách đối với việc nâng cao kiến thức trường đại học nào nhưng Bác đã đọc sách, tự và kỹ năng phát triển tư duy, giáo dục và rèn học để sử dụng thông thạo 12 ngoại ngữ. Bác luyện nhân cách con người. Mặt khác còn tôn đã viết nhiều sách bằng nhiều ngôn ngữ, hàng vinh giá trị của sách, khẳng định vai trò vị trí, nghìn bài báo với 88 bút danh. Khi Bác mất, tầm quan trọng của sách trong đời sống xã hội, con cháu dọn dưới gối của Bác, còn thấy một tôn vinh người đọc và những người sưu tầm, cuốn từ điển Việt Nam - Tây Ban Nha, cây bút TAÏP CHÍ THOÂNG TIN KHOA HOÏC & COÂNG NGHEÄ QUAÛNG BÌNH - SOÁ 4/201580 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI chì và một cuốn sổ ghi từ mới. Dù ốm đau, Trước không khí hưởng ứng sôi nổi đó, bệnh tật, Bác vẫn âm thầm học thêm một ngoại các ban, ngành cũng vào cuộc. Trung tâm Văn ngữ. Sở dĩ Bác viết được bản hùng văn thứ 3 - hóa Thể thao huyện đã gửi tặng 80 cuốn sách, Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 (sau Lý Thư viện Quốc gia tặng 518 cuốn, Thư viện Thường Kiệt và Nguyễn Trãi) vì trước đó Bác tỉnh tặng một số sách trị giá 11 triệu đồng, Bộ đã đọc 6 bản tuyên ngôn của các dân tộc khác: Tư pháp đã tặng một tủ sách đầy đủ các sách về Tuyên ngôn Tôn giáo (1515), Tuyên ngôn độc pháp luật. lập của Mĩ (1776), Tuyên ngôn của Đảng Cộng Giờ đây sau gần 13 năm hoạt động, thư sản (1948), Tuyên ngôn giải phóng của Mĩ viện làng Quảng Xá đã có trên 2.000 đầu sách, (1862),Tuyên ngôn hòa bình của Ấn Độ với 4.500 cuốn gồm đủ cá loại tiểu thuyết, thơ, (1920). Gương đó đáng để cho con cháu muôn sách thiếu nhi, sức khỏe, khoa học nông đời học tập. nghiệp, danh nhân trong nước và thế giới, báo Nhìn lại thực trạng văn hóa đọc ở Quảng và tạp chí có trên 10 loại. Điều đáng nói nữa gọi Bình so với yêu cầu tuy còn nhiều bất cập, là thư viện làng nhưng lại có một số sách quý nhưng trên thực tế ở nhiều phường xã, nhà mà chắc rằng nhiều thư viện cấp trên cũng chưa trường đã có những điểm sáng văn hóa đọc là có như Bách khoa tri thức, Đại Nam quốc âm tự những điển hình về văn hóa đọc, có thể nhân vị, Anh hùng giải phóng dân tộc và danh nhân rộng thành phong trào rộng rãi trong cộng văn hóa thế giới, Bản Tăng gô cuối cùng... đồng dân cư. Ở đây có thể nêu 2 dẫn chứng Quản lý thư viện đầu tiên là 3 cụ trong sau đây: “ban sáng lập”. Về sau khi 3 cụ qua đời, Chi Làng Quảng Xá (xã Tân Ninh - huyện hội Cựu giáo chức đảm nhận mở cửa hàng tuần Quảng Ninh): Từ ý tưởng ban đầu thành lập thư vào ngày chủ nhật. Thư viện có nội quy, tất cả viện làng của 3 cụ Nguyễn Mân, Dương Viết sách đều có mã số, có cấp thẻ đọc cho độc giả Khen và Nguyễn Thị Ngọc Châu, nay đã thành (mỗi thẻ chỉ trả chi phí 2.000 đồng/năm). Với hiện thực. Tuy với lứa tuổi ngoài 70 nhưng rất cách quản lý đó nên đã thu hút đông đảo độc day dứt trước nhu cầu đọc sách của dân làng giả ở mọi lứa tuổi, mọi thành phần. Mỗi đối nên đã dành dụm từ tiền lương hưu trí, tự thuê tượng đến thư viện đều có một mục đích riêng: thợ đóng tủ, kệ sách, bàn ghế. Để thư viện có các cụ cao tuổi với mong muốn nâng cao hiểu nhiều sách, các cụ đã viết thư gửi đi mọi miền biết để giáo dục cho con cháu, độc giả là nông đất nước kêu gọi con em trong làng sống xa dân thì tìm hiểu thêm những điều mới về khoa quê hương ủng hộ sách. Lời kêu gọi đã cảm học kỹ thuật để áp dụng vào sản xuất, chăn phục được tâm huyết của đông đảo mọi nuôi, các em học sinh thì đọc đủ các loại sách người, từ con gái, con trai, dâu rể, cháu chắt để nâng cao tầm hiểu biết. đều có sách gửi về ủng hộ như cụ: Nguyễn Đến nay, sau 13 năm hoạt động đã có Hải ở Quy Nhơn gửi 200 cuốn sách các loại trên 10.000 lượt bạn đọc; ngoài độc giả và hàng tháng gửi các loại báo chí về tặng, thường xuyên đến đọc còn có trên 200 thẻ chị Phước Thuận – con gái làng từ Hà Nội mượn sách, nhiều người dân, hưu trí ở các gửi tặng 100 cuốn sách. Ông Hoàng Nhân - làng xã lân cận như Xuân Ninh, Hiền Ninh con rể làng gửi tặng 300 cuốn. Hội đồng cũng về đây đọc sách. hương Quảng Xá ở các nơi liên tục gửi về rất Kết quả đó cùng một số kết quả hoạt nhiều sách... động khác trong phong trào toàn dân đoàn kết TAÏP CHÍ THOÂNG TIN KHOA HOÏC & COÂNG NGHEÄ QUAÛNG BÌNH - SOÁ 4/2015 81 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, làng Tuy thời gian hoạt động chưa dài nhưng Quảng Xá đã 3 lần đạt danh hiệu làng văn hóa thư viện quả là người bạn đồng hành, thân thiện cấp tỉnh, xứng đáng là một làng văn hóa kiểu của trò và thầy, đem lại niềm vui phấn chấn, sự mẫu ở tỉnh Quảng Bình. sáng tạo và cung cấp cho các em những kiến Điển hình thứ hai cần nói đến là: mô hình thức mới nên số lượng học sinh đến thư viện thư viện thân thiện của Trường Tiểu học số 2 ngày càng đông (kể cả những ngày hè). Ban Tân Thủy và Trường Tiểu học số 2 Phong lãnh đạo nhà trường đã có đánh giá những tác Thủy (Lệ Thủy). Bằng sự cố gắng chủ quan dụng tích cực của thư viện: nhiều năng khiếu của nhà trường cùng với sự hỗ trợ của Dự án của các em được bộc lộ như năng khiếu thẩm Zhi_shan Foundation*, sự giúp đỡ của Quỹ thấu nhanh sách đã đọc thể hiện qua tóm tắt Bảo trợ trẻ em tỉnh, của phụ huynh học sinh, hay kể chuyện, đặc biệt là kể chuyện về Bác mô hình thư viện thân thiện của hai trường này Hồ, những gương người tốt việc tốt. Qua học được xây dựng từ đầu năm 2013 và đến tháng tập hàng ngày đã minh chứng rõ: vốn ngôn ngữ 11/2013 đã đi vào hoạt động, bước đầu đã có cũng như sự diễn đạt qua làm văn hay phát âm hiệu quả rõ rệt. được nâng lên rõ rệt, từng bước tiến tới độ Thư viện được trang bị cơ sở vật chất kỹ chuẩn xác của tiếng Việt. Cái được lớn nhất thể thuật tương đối đầy đủ như: tủ, giá sách, bàn hiện ở chổ thư viện thân thiện là một môi ghế, máy vi tính, hệ thống bảng biểu, khẩu trường tốt đưa sách đến với học sinh, thu hút hiệu. Với kỹ thuật phân loại sắp xếp sách rất được cán bộ, giáo viên và học sinh đến đọc khoa học nên dễ tìm, dễ thấy, dễ lấy, thỏa mãn sách góp phần quan trong nâng cao chất được yêu cầu tìm hiểu học tập của học sinh. lượng giảng dạy và học tập. Đây được xem là Thư viện được thiết kế với yêu cầu đa dạng hóa điểm sáng của ngành Giáo dục và Đào tạo loại hình hoạt động với không gian đa chức huyện Lệ Thủy. năng nên có nhiều nhiều góc: góc đọc sách, Với hai mô hình “Thư viện làng” và góc viết, góc sáng tạo nghệ thuật, góc lịch sử “Thư viện thân thiện” như trên hiện nay còn rất văn hóa địa phương, góc trò chơi, góc thầy cô hiếm. Nhưng rõ ràng đó là những điểm sáng đã kể chuyện... Mỗi góc đều có một yêu cầu riêng đưa sách - tri thức đến cho mọi tầng lớp nhân biệt như góc đọc: được cán bộ thư viện giúp rèn dân, học sinh. Nếu tất cả chúng ta đề cao trách luyện kỹ năng đọc bằng cách giới thiệu sách, nhiệm mọi ngành, mọi cấp, mọi tổ chức xã hội cách chọn sách; góc viết: sau khi đọc xong một vào cuộc nhân rộng mô hình đó thì tin chắc cuốn sách, các em tập tóm tắt nội dung mình phong trào văn hóa đọc sẽ phát triển thành tiếp thu hay có thể viết bất cứ một cảm xúc hay phong trào sôi nổi trong cộng động dân cư. Hy một cảm nhận nào đó về cuộc sống, về quê vọng văn hóa đọc ở Quảng Bình sẽ có bước hương, về nhà trường vào một cuốn sổ tay. chuyển biến mạnh mẽ, mở rộng và nâng tầm Mỗi tuần nhà trường tổ chức 2 tiết đọc hiểu biết của mỗi người dân, góp phần đáng kể sách tại thư viện. Hai tiết đó đã được cán bộ thư trong sự nghiệp tiếp tục xây dựng quê hương viện hay cô giáo chủ nhiệm đọc cho nghe Quảng Bình giàu đẹp những cuốn sách hay, giới thiệu những tác Ghi chú: phẩm mới nổi tiếng. Để kiểm chứng kết quả, * Do một tổ chức phi chính phủ trong và hàng năm nhà trường tổ chức các cuộc thi theo ngoài Đài Loan. chuyên đề đó. TAÏP CHÍ THOÂNG TIN KHOA HOÏC & COÂNG NGHEÄ QUAÛNG BÌNH - SOÁ 4/201582