Xã hội học - Từ thế giới nhìn về công tác xã hội học đường ở Việt Nam

1 TỪ THẾ GIỚI NHÌN VỀ CÔNG TÁC XÃ HỘI HỌC ĐƯỜNG Ở VIỆT NAM ThS. Lê Chí An Trưởng Bộ môn CTXH Khoa XHH & CTXH Đại Học Mở Tp Hồ Chí Minh Không riêng Việt Nam mà các nước đang phải đối diện và giải quyết nhiều vấn đề trong trường học. Có thể thấy đó là vấn đề học sinh bỏ học, bạo lực trong học đường, vấn đề sức khỏe, nạn bắt nạt trong học sinh, bảo vệ học sinh, giúp học sinh thoát khỏi những thương tổn, mối quan hệ gia đình-học đường, vấn đề học sinh nhút nhát, ngăn ngừa học sinh bị gạt ra rìa, vấn đề tự tử, tham vấn nhóm đồng đẳng, những hành vi không thích nghi, học sinh hiếu động, trẻ em dễ bị thương tổn, đưa trẻ đường phố vào học chính quy, bạo lực gia đình và trẻ em nghèo đói. Bản thân tôi được tham dự hội nghị quốc tế Công tác xã hội học đường lần thứ 3 năm 2006 ở Busan, Hàn Quốc nhận thấy lĩnh vực CTXH ở trường học đã phát triển từ lâu và khá mạnh ở một số nước trên thế giới. Các nước đã giới thiệu cách làm của họ bài bản và yêu cầu nhân sự CTXH trong lĩnh vực nầy cũng rất cao. Nhìn chung các vấn đề của học sinh trong trường học mà nhân viên xã hội học đường các nước thường giải quyết là các nhóm vấn đề : học sinh đi học thường xuyên hay không, vấn đề cảm xúc, hành vi, vật chất, động cơ học tập, giáo dục đặc biệt cho học sinh khuyết tật, bảo vệ trẻ emNhân viên xã hội học đường triển khai các phương pháp CTXH như CTXH cá nhân, CTXH nhóm, hoạt động phòng ngừa, vãng gia, tham vấn, tham khảo ý kiến giáo viên, lượng giá Ở Hoa Kỳ ngay từ đầu CTXH học đường đã chú trọng cải thiện việc đến lớp của trẻ và mối quan hệ giữa gia đình và nhà trường. Trải qua nhiều giai đoạn phát triển ngày nay CTXH học đường bao gồm các dạng dịch vụ toàn diện cho dù trọng tâm có thay đổi tùy theo trường học. Nhân viên xã hội học đường còn làm việc với trẻ khuyết tật, những học sinh vô gia cư hoặc đóng vai trò là chuyên gia phòng ngừa. Có khoảng 20.000 nhân viên xã hội học đường làm việc ở Hoa Kỳ, tập trung nhiều nhất ở vùng Trung Tây của nước nầy. Ngày nay hầu hết nhân viên xã hội học đường được các trường cấp quận tuyển dụng. Với trình độ Thạc sĩ CTXH, nhân viên xã hội học đường làm việc trong các đội nhóm đa ngành gồm nhân viên giáo dục và ngành khác. Ở Việt Nam, CTXH học đường được giới thiệu trong chương trình đào tạo cử nhân CTXH ở Đại học Mở TP.HCM như là một lĩnh vực ứng dụng của công tác xã hội và sắp tới sẽ xây dựng chuyên ngành CTXH học đường cũng như CTXH trong lĩnh vực HIV/AIDS. Để thúc đNy việc đưa CTXH vào trường học, Khoa Xã hội học-Đại học Mở TP.HCM với sự tài trợ của Tổ chức Cứu trợ trẻ em Thụy Điển (SCS-Save the Children Sweden) và sự đồng ý của Sở Giáo dục TP.HCM đã triển khai dự án thí điểm CTXH học đường ở 2 trường Chu Văn An (Quận 1) và Hưng Phú (Quận 8) từ năm 1999-2001. Tại mỗi trường có một nữ nhân viên xã hội làm việc thường xuyên với học sinh. Học sinh gặp bất kỳ vấn đề gì về học hành, tình cảm, tâm sinh lý, mối quan hệ thầy cô, vấn đề ở gia đình đều có thể 2 gặp NVXH để bộc lộ nhằm được giúp đỡ. NVXH học đường áp dụng các phương pháp chuyên nghiệp của CTXH cá nhân, CTXH nhóm, tham vấn để giải quyết vấn đề của trẻ. Trước khi kết thúc dự án thí điểm, một cuộc lượng giá đã chỉ ra những thành công của việc đưa công tác xã hội vào trường học như cải thiện mối quan hệ giữa học sinh-học sinh, học sinh-thầy cô, giải quyết được một số vấn đề cá nhân học sinh Tiếc rằng sau đó đã không có được sự thỏa thuận tiếp tục triển khai nhân rộng ra các trường học khác trong thành phố. Một trong các lý do đó là nhận thức của một số người cho rằng không cần thiết phải có NVXH học đường ở trường học vì đã có giáo viên chủ nhiệm. Trong nỗ lực đưa CTXH vào trường học, tổ chức SCS đã phối hợp hỗ trợ ngành Dân số Gia đình và Trẻ em TP.HCM xây dựng 8 điểm tư vấn học đường tại 8 trường thuộc các quận 3, 8, 10, Tân Bình và Gò Vấp nhưng cũng gặp không ít khó khăn, thể hiện rõ nét nhất là cụm từ “CTXH học đường” không được sử dụng trong dự án nầy.1 Nhìn ra thế giới rồi nhìn lại nước ta thấy rằng trong lĩnh vực CTXH trong đó có CTXH ở trường học còn quá nhiều vấn đề đang chờ đợi các cấp lãnh đạo nhà nước giải quyết. Việt Nam là nước đầu tiên ở châu Á ký vào Công ước Quốc tế Quyền Trẻ Em. Chúng ta có Luật Bảo vệ, Chăm sóc và Giáo dục Trẻ em và các văn bản khác quy định những chính sách đối với trẻ em nhất là trẻ em trong lứa tuổi đi học. Nhưng trong thực tế trẻ em là học sinh đang bị đối xử không tương xứng với những gì các em đáng được hưởng. Nhiều vụ việc tiêu cực đã xảy ra trong nhà trường như thầy cô đánh học sinh, bắt học sinh chịu những hình phạt mang tính hạ thấp nhân phNm, làm tổn hại sức khỏe, tâm lýcủa trẻ. Chúng ta có thể làm gì để giảm bớt những rắc rối nNy sinh trong khuôn viên học đường? Thê giới đã có kinh nghiệm ứng dụng kỹ năng của khoa học CTXH vào giải quyết những vấn đề nNy sinh không chỉ trong trường học mà còn ở bệnh viện, cộng đồng, lĩnh vực tội phạm, nghiện ngập Hiện nay ở TPHCM đã có một số trường học phổ thông có tổ chức tham vấn học đường như là biện pháp giúp học sinh “hạ nhiệt” những vấn đề thuộc tâm lý nhưng chỉ trong khuôn khổ tâm lý chứ chưa thực sự là công tác xã hội. Theo Mạng lưới công tác xã hội học đường thế giới thì nhân viên xã hội học đường là những người được huấn luyện đặc biệt để làm việc với trẻ em trong trường học. Nhân viên xã hội học đường giúp học sinh : - giải quyết những vấn đề ny sinh trong trường học - giải quyết những vấn đề trong mối quan hệ với gia đình - giải quyết những vấn đề có liên quan tới cộng đồng Vì vậy nhân viên xã hội học đường cần làm việc với : - học sinh ( ở độ tuổi trẻ em và thiếu niên) - cha mẹ học sinh - thầy cô giáo và những nhân viên khác trong trường học Nhân viên công tác xã hội học đường : 1 Theo Đỗ Hải Đăng, cán bộ của SCS - Văn phòng tại TP.HCM 3 - giúp học sinh các vấn đề học tập và các mối giao tiếp xã hội với bạn bè - đóng vai trò liên kết giữa gia đình và trường học - chuyển tuyến (học sinh) tới các cơ sở dịch vụ có liên quan trong cộng đồng - can thiệp lúc khủng hoảng - xây dựng các chương trình mang tính phòng ngừa trong trường học và ngoài cộng đồng Hiện Mạng lưới quốc tế CTXH học đường có thông tin từ 43 quốc gia sau đây : Argentina, Australia, Austria, Bahamas, Canada, China, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Ghana, Hong Kong (Special Administrative Region of China), Hungary, Iceland, India, Japan, Korea, Latvia, Liechtenstein, Lithuania, Luxembourg, Macedonia, Malta, Mauritius, Mongolia, The Netherlands, New Zealand, Norway, Pakistan, Poland, Russia, Saudi Arabia, Singapore, Slovakia, Sri Lanka, Sweden, Switzerland, Taiwan, United Arab Emirates, United Kingdom, United States, Vietnam2. Mỗi nước đều có những tiêu chuNn riêng tuyển chọn nhân viên xã hội vào làm việc ở trường học, thí dụ : Ở Hoa Kỳ nhân viên xã hội học đường có học vị thạc sĩ CTXH, nhưng ở Úc và Canada thì chỉ cần cử nhân. Còn tên gọi cũng khác, có nước như Hàn Quốc thì có hai chức danh : nhân viên xã hội học đường (tiếng Anh), nhân viên an sinh xã hội học đường hoặc nhân viên an sinh giáo dục cộng đồng (tiếng Hàn). Tuy nhiên đại đa số các nước đều chọn chức danh “nhân viên xã hội học đường” (school social worker). Thông qua hội thảo này, những người làm công tác xã hội chuyên nghiệp mong mỏi các cơ quan nhà nước có trách nhiệm, các đoàn thể, tổ chức xã hội cùng lên tiếng và có kế hoạch đưa CTXH học đường vào trường học; đây là hoạt động phù hợp với nội dung Đề án phát triển nghề CTXH ở Việt Nam đã được Thủ tướng phê duyệt tháng 3 năm 2010. Xin tham khảo bảng sau đây để thấy số liệu của một số nước có triển khai dịch vụ CTXH học đường. TT QUỐC GIA TRÌNH ĐỘ CẦN CÓ CỦA NHÂN VIÊN XÃ HỘI HỌC ĐƯỜNG CHỨC DANH NĂM BẮT ĐẦU HOẠT ĐỘNG CTXH HỌC ĐƯỜNG SỐ LƯỢNG NVXH HỌC ĐƯỜNG ĐƯỢC TUYỂN DỤNG 1 Australia Cử nhân CTXH hoặc Cử nhân CTXH có 2 năm sau đại học; hội viên Hội NVXH Úc Nhân viên xã hội học đường hoặc NVXH 1940 150 2 Theo Mạng lưới quốc tế CTXH học đường 4 2 Canada Cử nhân CTXH hoặc Thạc sĩ CTXH Nhân viên xã hội học đường 1900 nhưng sau năm 1940 mới được nhìn nhận 750 3 Finland Thạc sĩ CTXH Nhân viên xã hội học đường (koulukuraattori) 1966 400 4 Ghana Giáo viên được đào tạo thêm về CTXH học đường
Nhân viên an sinh
Nhân viên tư vấn hướng đạo 1967 320 5 Ấn Độ - Thạc sĩ - Sinh viên sau đại học CTXH
Nhân viên xã hội học đường
Giáo viên giáo dục đặc biệt 1970 20.000 6 Nhật Bản Chưa rõ
Nhân viên xã hội học đường 1986 30 7 Hàn Quốc - Cử nhân hoặc trên cử nhân về lĩnh vực an sinh xã hội - Thạc sĩ về an sinh xã hội
Nhân viên xã hội học đường (tiếng Anh)
Nhân viên an sinh xã hội học đường hoặc nhân viên an sinh giáo dục cộng đồng (tiếng Hàn) 1993 230 8 Mông Cổ - Nhân viên có trình độ CTXH, nhà tâm lý, giáo viên
Nhân viên xã hội học đường 1997 524 9 New Zealand - Nhân viên có trình độ trung cấp hay Cử nhân CTXH
NVXH hay NVXH ở trường học 1994 150 10 Singapore - Cử nhân CTXH
NVXH học đường 1965 Chưa có số liệu nhưng đã có 100 cơ sở an sinh tình nguyện cung cấp dịch vụ CTXH học đường 11 Sri Lanka - NV tốt nghiệp trung cấp 2 năm ở Viện phát triển xã hội quốc gia
NVXH học đường 1997 17 NVXH làm việc ở 24 trường 12 Thụy Điển - Cử nhân CTXH
NVXH học 1950 1500-2000 5 đường
Skolkurator (tiếng Thụy Điển) 13 Đài Loan (TQ) - Cử nhân CTXH
NVXH học đường 1977 58 14 Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) - Cử nhân CTXH
NVXH học đường 1972 813 15 Anh quốc và Bắc Ailen - NVXH trung cấp - NV các ngành gần
NVXH giáo dục
Nhân viên an sinh giáo dục 1871 3.000 16 Hoa Kỳ - Thạc sĩ CTXH
NVXH học đường 1906 20.000 __________________________ TÀI LIỆU THAM KHẢO - Các báo cáo tham luận tại hội nghị CTXH học đường ở Busan, Hàn Quốc năm 2006 của Lê Chí An và đại biểu các nước khác - Mạng lưới quốc tế công tác xã hội học đường: website: - Newsletter hàng tháng của International Network for School Social Work từ 2006 đến 2011.