Danh sách thành viên tham gia nghiên cứu đề tài và đơn vị phối hợp chính

1 DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI VÀ ĐƠN VỊ PHỐI HỢP CHÍNH 1. DANH SÁCH THÀNH VIÊN ThS. Trần Thị Thanh Thư – Chủ nhiệm đề tài ThS. Quách Khả Quang – Người phối hợp 2. ĐƠN VỊ PHỐI HỢP CHÍNH Khoa Vật lý – Trường Đại học Đồng Tháp 2 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................................10 PHẦN NỘI DUNG....................................................................................................... 15 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC TỰ HỌC THEO NHÓM TRONG SINH VIÊN 1.1. Một số khái niệm ................................................................................................... 15 1.1.1. Phương pháp ........................................................................................................ 15 1.1.2. Học tập ................................................................................................................ 15 1.1.3. Nhóm................................................................................................................... 16 1.1.4. Tự học.................................................................................................................. 16 1.1.5. Học theo nhóm.................................................................................................... 16 1.2. Đặc trưng của hoạt động học của sinh viên ở các trường Đại học............................ 16 1.3. Những vấn đề cơ bản về tự học theo nhóm.............................................................. 17 1.3.1. Đặc điểm của học theo nhóm ............................................................................. 18 1.3.2. Ưu thế của việc tự học theo nhóm ........................................................................ 18 1.3.3. Phân loại .............................................................................................................. 19 1.3.4. Nguyên tắc học tập theo nhóm ............................................................................. 21 1.3.5. Một số kĩ năng cần phải có trong khi làm việc theo nhóm ................................... 22 1.3.6. Thành lập nhóm ................................................................................................... 24 1.3.7. Cách làm việc theo nhóm ..................................................................................... 25 1.3.8. Các yêu cầu đối với một buổi làm việc theo nhóm ............................................... 26 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TỰ HỌC THEO NHÓM TRONG SINH VIÊN KHOA VẬT LÝ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP 2.1. Đặc điểm học tập của sinh viên Khoa Vật lý ........................................................... 28 2.2. Phương pháp học tập được sử dụng trong sinh viên Khoa Vật lý............................. 29 2.3. Thực trạng tự học theo nhóm của sinh viên Khoa Vật lý ......................................... 32 2.3.1. Tình hình chung của việc tự học theo nhóm của sinh viên Khoa Vật lý ................ 32 3 2.3.1.1. Quan niệm của sinh viên trong Khoa về hoạt động tự học theo nhóm................ 33 2.3.1.2. Cơ cấu tổ chức nhóm......................................................................................... 34 2.3.1.3. Kỹ năng làm việc nhóm.................................................................................... 34 2.3.1.4. Ý thức của thành viên nhóm ............................................................................. 41 2.3.1.5. Phương pháp tiến hành hoạt động nhóm........................................................... 41 2.3.1.6. Các điều kiện khác ........................................................................................... 42 2.3.2. Đánh giá tổng quát thực trạng ............................................................................ 43 2.4. Nguyên nhân của thực trạng trên............................................................................. 44 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC TỰ HỌC THEO NHÓM TRONG SINH VIÊN KHOA VẬT LÝ – TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP 3.1. Các giải pháp .......................................................................................................... 46 3.1.1. Hình thành động cơ hoạt động nhóm.................................................................... 46 3.1.2. Tổ chức và quản lý hoạt động nhóm .................................................................... 47 3.1.3. Tăng cường rèn luyện các kỹ năng học tập theo nhóm ......................................... 48 3.1.4. Phát huy vai trò của đội ngũ nhóm trưởng ............................................................ 52 3.1.5. Tăng cường ứng dụng CNTT vào hoạt động tự học theo nhóm ............................ 53 3.1.6. Lựa chọn, sử dụng kết hợp các hình thức tự học theo nhóm ................................. 54 3.1.6.1. Chuẩn bị bài thuyết trình mang tính tổng hợp lý thuyết .................................... 54 3.1.6.2. Giải bài tập vật lý trong giáo trình bài giảng...................................................... 56 3.1.6.3. Thảo luận về các thí nghiệm và dụng cụ dạy học............................................... 57 3.1.6.4. Trao đổi về rèn luyện nghiệp vụ sư phạm, soạn giáo án, tập giảng .................... 58 3.1.7. Đánh giá hoạt động nhóm .................................................................................... 58 3.2. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các giải pháp............................. 59 PHẦN KẾT LUẬN ...................................................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 64 PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 66 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: Bảng tổng hợp lấy ý kiến về mức độ cần thiết thực hiện các kỹ năng của sinh viên Khoa Vật lý – Trường Đại học Đồng Tháp. Bảng 2: Bảng tổng hợp đánh giá mức độ thực hiện các kỹ năng của sinh viên Khoa Vật lý – Trường Đại học Đồng Tháp. Bảng 3: Bảng kết quả khảo sát mức độ cần thiết và tính khả thi của các giải pháp nâng cao hiệu quả tự học theo nhóm của sinh viên Khoa Vật lý – Trường Đại học Đồng Tháp. 5 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT GV : Giảng viên SV : Sinh viên ĐHSP : Đại học sư phạm NXB : Nhà xuất bản BT : Bình thường CT : Cần thiết KT : Khả thi ĐH : Đại học CNTT : Công nghệ thông tin NCKH : Nghiên cứu khoa học HN : Hà Nội 6 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Độc lập - Tự do - Hạnh phúc Cao lãnh, ngày 30 tháng 05 năm 2012 TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI KH&CN CẤP CƠ SỞ Tên đề tài: Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả học nhóm của sinh viên khoa Vật lý Trường Đại học Đồng Tháp. Mã số: CS2011.01.59 Chủ nhiệm đề tài: ThS. Trần Thị Thanh Thư Tel.: 0919870206 ; E-mail: thudhdt@gmail.com Cơ quan chủ trì đề tài: Trường Đại học Đồng Tháp Cá nhân phối hợp thực hiện: ThS. Quách Khả Quang Thời gian thực hiện:Từ 06/2011 đến 05/2012 1) Mục tiêu + Tìm hiểu thực trạng tự học theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý – Trường Đại học Đồng tháp. + Đề ra một số giải pháp để nâng cao hiệu quả việc tự học theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý. + Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các giải pháp thông qua phiếu điều tra. 2) Nội dung chính Chương 1: Cơ sở lý luận của việc tổ chức học nhóm trong sinh viên Chương 2:Thực trạng học nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý, Trường ĐH Đồng Tháp 7 Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả học nhóm và khảo nghiệm mức khả thi của các giải pháp 3) Kết quả chính đạt được Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể tóm lược như sau : 1) Hệ thống hóa và góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận của phương pháp tự học theo nhóm trong sinh viên. 2) Phân tích thực trạng về phương pháp học tập theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý – Trường Đại học Đồng, từ đó tìm ra nguyên nhân của thực trạng trên. 3) Đề xuất và lý giải một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả tự học theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý. 4) Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các giải pháp. 5) Đề tài có bài báo được nhận đăng ở tạp chí chuyên ngành. Chủ nhiệm đề tài Trần Thị Thanh Thư 8 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP Độc lập - Tự do - Hạnh phúc Cao lãnh, ngày 30 tháng 05 năm 2012 SUMMARY Project Title: Status and solutions to improve efficiency of group study of students in Physics Department of Dong Thap university. Code number: CS2011.01.59 Coordinator: Master Tran Thi Thanh Thu Implementing Institution: DongThap University Cooperating Institution(s): Master Quach Kha Quang Duration: from 06/ 2011 to 05/ 2012 1. Objectives - Find out the status self group study of students in Physics department of Dong Thap university. - Proposed some solutions to improve the self-study groups of physics students - Inspected the necessary and the feasibility of the methods. 2. Main contents Chapter 1: Theoretical foundation of the group study organization of student. Chapter 2: Status group study of physics student in Dog Thap university. Chapter 3: The solutions to improve efficiency of group study of students in Physics Department of Dong Thap university. 3. Results obtained Summary of research 9 1. Systematized and contributed more clearly the theoretical of the self group study method. 2. Analysized the situations of selt group study of the students in Physics Department in Dong Thap university and found the causes of those situations. 3. Promoded and explained the methods to improve the efficiency of selt group study. 4. Inspected the necessary and the feasibility of the method. 5. Published one paper in major journal. Author Tran Thi Thanh Thu 10 PHẦN MỞ ĐẦU 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về lĩnh vực tổ chức nhóm trong dạy học và cũng đạt được nhiều thành tựu đáng kể, như tác giả Lê Ngọc Diệp “Thiết kế phương án dạy học theo hình thức tổ chức các hoạt động nhóm phần “dòng điện trong các môi trường” trong chương trình điện học dành cho hệ ĐHSP Lý nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ của sinh viên trong học tập”, Luận văn cao học. ĐHSP HN, 2010, tác giả đã nghiên cứu về hình thức tổ chức nhóm trong giảng dạy học phần điện học nhằm phát huy tính tích cực, nâng cao tính tích cực, tự chủ trong SV [6]. Tác giả Hồ Thị Bạch Phương với đề tài “Nâng cao hiệu quả dạy học Vật lý ở trường trung học phổ thông thông qua các biện pháp tổ chức hoạt động học hợp tác nhóm” đã nghiên cứu cách tổ chức dạy học theo nhóm ở trường phổ thông nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông [12]. Một số tác giả: Đỗ Thiết Thạch, Đặng Thành Hưng, Trần Thị Ngọc Lan, Vũ Thị Hằng, Nguyễn Thị Kim Dung, Đỗ Thị Kim Liên, Vũ Thị Sơn, Đoàn Thị Thanh Phương.. .cũng chỉ dừng lại ở mức độ nghiên cứu cách hướng dẫn cũng như định hướng cho HS tự lực học tập để chiếm lĩnh tri thức [7], [14], [15], [16], [18]. Với đề tài nghiên cứu khoa học của các sinh viên Trần Văn Ba (Chủ nhiệm ĐT), Đậu Thị Hồng Thắm, Đinh Thanh Tâm, Nguyễn Thị Phương Thúy, Phan Văn Thắng Khoa Quản lý, Học viện Quản lý giáo dục “Học tập theo nhóm trong sinh viên khoa Quản lý, Học viện Quản lý giáo dục: thực trạng và giải pháp” đã tìm hiểu về thực trạng tự học trong sinh viên của Khoa Quản lý và cũng đề ra một số giải pháp có hiệu quả và phù hợp với tình hình học tập của SV [5]. Các bài báo khoa học của các tác giả Nguyễn Thành Hải, Dịp Thị Thanh và Đoàn Thanh Hà, Hoàng Thị Huệ An v.v... trên các tạp chí khoa học cũng đề cập đến phương pháp học tập theo nhóm của SV đại học. Đến nay, chưa có tác giả nào nghiên cứu cụ thể về phương pháp tự học theo nhóm trong SV sư phạm ngành Vật lý [9], [10]. 11 2. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Chỉ thị 40CT/TW ngày 15/06/2004 của Ban Bí Thư khóa IX về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ Nhà giáo và Cán bộ quản lí giáo dục đã xác định: “đổi mới mạnh mẽ và cơ bản phương pháp giáo dục nhằm khắc phục kiểu truyền thụ một chiều, nặng lí thuyết, ít khuyến khích tư duy sáng tạo; bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu, tự giải quyết vấn đề, phát triển năng lực thực hành sáng tạo cho người học, đặc biệt cho sinh viên các trường đại học và cao đẳng ”. Trích dẫn văn bảng trên cho thấy sự quyết tâm đổi mới ngành giáo dục của Đảng và Nhà nước ta nhằm mục đích đào tạo cho sinh viên năng lực tự học, tự nghiên cứu, phát triển tư duy sáng tạo, năng lực thực hành để họ có thể nhanh chóng giải quyết các tình huống thuộc chuyên ngành đào tạo của mình [2], [3]. Mục tiêu và ý nghĩa của việc sử dụng phương pháp dạy học phù hợp với phương thức đào tạo theo tín chỉ: + Nâng cao ý thức tự giác trong học tập, năng lực tự học, tự nghiên cứu; phát triển tư duy sáng tạo, rèn luyện kỹ năng thực hành, nâng cao kỹ năng làm việc với người khác, kỹ năng tìm kiếm và xử lý thông tin, kỹ năng trình bày, thảo luận cho sinh viên; + Tăng cường vai trò tổ chức, hướng dẫn, định hướng, điều khiển của giảng viên đối với hoạt động học, hoạt động tư duy sáng tạo và rèn luyện kỹ năng của sinh viên; + Thúc đẩy và tăng cường mối liên kết giữa đào tạo và nghiên cứu khoa học; nâng cao chất lượng đào tạo nói chung, dạy học nói riêng. Mục tiêu đào tạo sinh viên của Trường Đại học Đồng Tháp là: học lực bền vững, tự tin, giàu cá tính. Bên cạnh đó, việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của sinh viên đã và đang được thực hiện ở hầu hết các trường đại học trong và ngoài nước. Trong đó, sinh viên đóng vai trò chủ động trong việc tìm kiếm, xử lí và tiếp thu kiến thức nhằm mở rộng và nâng cao kiến thức. Để đạt được kết quả học tập tốt, đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của nhà trường và nhu cầu của xã hội thì phương pháp tự học theo nhóm được các sinh viên áp dụng ngày 12 càng rộng rãi và phổ biến. Tuy nhiên, làm thế nào để tổ chức tự học theo nhóm một cách hợp lí, khoa học và đạt hiệu quả tốt nhất vẫn còn là một câu hỏi khó đối với nhiều sinh viên. Mặt khác, từ thực tế cho thấy thông qua tổ chức làm việc theo nhóm, các bạn sinh viên sẽ rèn luyện được cho mình lối tư duy tích cực cũng như khả năng nội suy, phản biện, tranh luận, tự học, tự đào tạo biết phát biểu, biết lắng nghe ý kiến của người khác, những trải nghiệm này sẽ là hành trang giúp các bạn sinh viên tự tin hơn trong cuộc sống xã hội sau này. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi quyết định nghiên cứu đề tài: “Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả học nhóm của sinh viên khoa Vật lý Trường Đại học Đồng Tháp". 3. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI + Tìm hiểu thực trạng tự học theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý – Trường Đại học Đồng tháp. + Đề ra một số giải pháp để nâng cao hiệu quả việc tự học theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý. + Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các giải pháp thông qua phiếu điều tra. 4. CÁCH TIẾP CẬN Tiếp cận thực tiễn để tìm hiểu hoạt động học tập trong sinh viên khoa Vật lý để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động nhóm và những kỹ năng cần thiết trong học tập theo nhóm, để từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả tự học theo nhóm trong sinh viên khoa Vật lý, Trường Đại học Đồng Tháp. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: * Phương pháp nghiên cứu lí thuyết 13 Sưu tầm, đọc, tra cứu, nghiên cứu tài liệu, sách báo có liên quan đến vấn đề nghiên cứu, từ đó phân tích và tổng hợp lại một cách hệ thống. * Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát Theo dõi quá trình học tập trên lớp, ngoài giờ lên lớp, đặc biệt là theo dõi các buổi học tập và thảo luận nhóm của sinh viên nhằm đánh giá thực trạng, tìm nguyên nhân và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả học tập nhóm của sinh viên. - Phương pháp điều tra + Tiến hành xây dựng phiếu điều tra dành cho đối tượng là sinh viên nhằm thu thập những thông tin cần thiết phục vụ cho cho việc phân tích, đánh giá thực trạng tự học theo nhóm trong sinh viên và tính khả thi của các giải pháp + Thăm dò ý kiến của giảng viên trong Khoa để khẳng định tính khả thi của các giải pháp đề ra. * Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học nhằm phân tích các số liệu thông qua điều tra về thực trạng vấn đề nghiên cứu và phân tích các số liệu để đưa ra tính khả thi của các giải pháp. 6. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động tự học theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý, Trường Đại học Đồng Tháp. - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc tự học theo nhóm trong sinh viên cả 3 khóa (2008, 2009, 2010) Khoa Vật lý, Trường Đại học Đồng Tháp. 14 7. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU - Nghiên cứu cơ sở lý luận của phương pháp học tập theo nhóm - Phân tích thực trạng của phương pháp tự học theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý, Trường Đại học Đồng Tháp. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phương pháp tự học theo nhóm trong sinh viên Khoa Vật lý. 15 PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC TỰ HỌC THEO NHÓM TRONG SINH VIÊN 1.1. Một số khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Phương pháp Theo Lexicon der Padagogik: “Phương pháp giúp để trình bày có lý lẽ vững vàng một chân lý đã xác định rồi hoặc để vạch ra một con đường tìm tòi một chân lý mới”. Theo Hegel: “Phương pháp là ý thức về hình thức của sự vận động bên trong của nội dung”. Như vậy có thể hiểu: Phương pháp là cách thức, con đường, phương tiện để đạt tới mục đích nhất định trong nhận thức và trong thực tiễn. 1.1.2. Học tập Theo GS Nguyễn Ngọc Quang, nghiên cứu dạy học theo quan điểm quá trình: “Học là quá trình tự điều khiển tối ưu sự chiếm lĩnh khái niệm khoa học, bằng cách đó hình thành cấu trúc tâm lý mới, phát triển nhân cách toàn diện. Vai trò tự điều khiển của quá trình học thể hiện ở sự tự giác, tích cực, tự lực và sáng tạo dưới sự điều khiển của thầy, nhằm chiếm lĩnh khái niệm khoa học. Học có 2 chức năng kép là lĩnh hội và tự điều khiển” [17]. Theo từ điển Tiếng Việt của Viện khoa học xã hội Việt Nam - Viện ngôn ngữ học: “Học tập là học và luyện tập để hiểu biết và có kỹ năng” [4]. Như vậy: Học tập là một loại hình hoạt động được thực hiện trong mối quan hệ chặt chẽ với hoạt động dạy, giúp người học lĩnh hội tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, những phương thức hành vi nhằm phát triển nhân cách toàn diện. 16 1.1.3. Nhóm Theo từ điển Tiếng Việt: “Nhóm là tập hợp một số ít người hoặc sự vật được hình thành theo những nguyên tắc nhất định” [4]. Theo chúng tôi, nhóm là tập hợp những người có tổ chức, hoạt động theo những nguyên tắc nhất định, nhằm đạt tới mục tiêu và lợi ích chung. 1.1.4. Tự học Trong quá trình học tập bao giờ cũng có tự học, nghĩa là tự mình lao động trí óc để chiếm lĩnh tri thức. Trong tự học, bước đầu thường có nhiều lung túng nhưng chính những lúng túng đó lại là động lực thúc đẩy sinh viên tư duy thoát khỏi những lúng túng, nhờ vậy mà thành thạo hơn, khi đã thành thạo thì hay đặt câu hỏi, phát hiện câu hỏi và đi đến có đề tài nghiên cứu. Phương pháp tự học có tác dụng bồi dưỡng năng lực tự học, kĩ năng tự học làm cầu nối giữa học tập và nghiên cứu khoa học của sinh viên [5]. 1.1.5. Học theo nhóm Học theo nhóm bao gồm: bài tập nhóm, thảo luận nhóm, làm việc theo nhóm v.v , có thể hiểu: Học theo nhóm (trong quá trình học tập) là một trong những hình thức cộng tác làm việc giữa các thành viên trong nhóm, để cùng nhau giải quyết một vài vấn đề nào đó (do giáo viên nêu ra hoặc do các thành viê