Bài giảng Kinh tế môi trường - Chương 3: Nguyên nhân các vấn đề môi trường: Mô hình hóa thất bại thị trường - Hoàng Văn Long

KINH TẾ MÔI TRƯỜNG(Dành cho chương trình sau đại học)TS. Hoàng Văn LongChương trình họcChương 1: (5 Tiết) Giới thiệu về Kinh tế môi trườngChương 2: (5 Tiết) Mối liên hệ giữa môi trường và Kinh tếChương 3: (5 Tiết) Nguyên nhân các vấn đề môi trườngChương 4: (5 Tiết) Kinh tế Ô nhiễmChương 5: (3 Tiết) Phân tích lợi ích chi PhíBài tập (2 tiết)Chương 6: (5 Tiết) Định giá Tài nguyên và Môi trườngChương 7:(3 Tiết) Kinh tế Tài nguyên, Chất thải và Đa dạnh sinh họcBài tập (2 tiết)Chương 8: (5 Tiết) Quản lý nhà nước về môi trườngChương 9: Kinh tế Xanh, Tăng trưởng Xanh và BĐKH ở Việt Nam (2 tiết)Chương 10: Seminar Kinh tế Môi trường (2 tiết) - Ôn tập Môn học (1 tiết)NGUYÊN NHÂN CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG: MÔ HÌNH HÓA THẤT BẠI THỊ TRƯỜNGChương 3Nội dung Chương 33.1. Chất lượng môi trường và sự thất bại thị trường (Chương 14 - EEPSEA)3.2. Thất bại của thị trường (Chương 14- EEPSEA) (Chủ đề 2) 3.3.1. Hàng hóa công 3.3.2. Ngoại ứng 3.3.3. Thiệt hại môi trường là một ngoại ứng tiêu cực3.3. Quyền tài sản (Chủ đề 3)3.4. Thất bại chính sách (SÁCH: Định giá môi trường) (Chủ đề 4)3.5. Giải pháp kiểm soát suy thoái môi trường và sự can thiệp của chính phủ3.6. Thảo luận3.7. Câu hỏi ôn tập chương3.8. Tài liệu tham khảo3.1. Chất lượng môi trường và sự thất bại thị trường (Chương 14- EEPSEA)Nếu thị trường được xác định như là “chất lượng môi trường” thì nguồn gốc của thất bại thị trường là Hàng hóa côngNếu thị trường được xác định như là “hàng hóa” mà quá trình sản xuất và tiêu dùng hàng hóa đó gây ra thiệt hại môi trường thì đó là ngoại ứng.3.3. Thất bại thị trường (Chương 14- EEPSEA Chủ đề 2)3.3.1. Hàng hóa công cộng3.3.2. Ngoại ứng3.3.3. Thiệt hại môi trường là một ngoại ứng tiêu cựcHàng hóa công cộng là những loại hàng hóa mà việc một cá nhân này đang hưởng thụ lợi ích do hàng hóa đó tạo ra không ngăn cản những người khác cùng đồng thời hưởng thụ lợi ích của nó.3.3.1. Hàng hóa công cộngChất lượng môi trường là một loại hàng hóa công có các đặc điểm: Không cạnh tranh: mỗi cá nhân sử dụng không cạnh tranh với các cá nhân khácKhông loại trừ: mỗi cá nhân tiếp cận không phân chia lợi ích với các cá nhân khácKhông cạnh tranh có nghĩa là sự phân chia hàng hóa là Không cần thiết. Không loại trừ có nghĩa là việc phân chia hàng hóa là Không khả thi.VD: Không khí, nước sinh hoạt, đường đi3.3.2. Ngoại ứng (Ngoại tác)Khái niệm: Khi hành động của một đối tượng (có thể là cá nhân hoặc hãng) có ảnh hưởng trực tiếp đến phúc lợi của một đối tượng khác, nhưng những ảnh hưởng đó lại không được phản ánh trong giá cả thị trường thì ảnh hưởng đó được gọi là các ngoại ứng.Các vấn đề môi trường là ngoại ứng: Sản xuất và tiêu dùng gây ra thiệt hại môi trường bên ngoài giao dịch thị trường. VD: Chúng ta mua 1 chai nước lọc để uống nhưng khi uống xong chúng ta không phải trả tiền cho việc xả thải chai nước sau khi uống. 3.3.3. Thiệt hại môi trường là một ngoại ứng tiêu cựcXác định thị trường thích hợpMô hình hóa thị trường tư nhân về lọc dầuKhông hiệu quả của cân bằng cạnh tranhMô hình chi phí ngoại tácMô hình hóa chi phí xã hội biên và lợi ích xã hội biênCân bằng hiệu quảĐo lường phúc lợi xã hộiPhân tích thất bại thị trường1) Xác định thị trường thích hợpBước đầu tiên trong việc xây dựng thị trường là xác định thị trường phù hợp. Ở đây chúng ta xác định thị trường lọc dầu, bởi vì nhà máy lọc dầu là nguồn gây ô nhiễm của yếu. Theo EPA, ước lượng khoảng 4,1 triệu pound chất hóa học độc hại được thải ra nước mặt từ ngày công nghiệp dầu khí trong năm 1995.2) Mô hình hóa thị trường tư nhân về lọc dầuCung: P = 10 + 0.075QCầu: P = 42 – 0.125QHàm chí phí tư nhân biên (MPC) và hàm lợi ích tư nhân biên (MPB) được viết lại như sau:MPC: P = 10 + 0.075QMPB: P = 42 – 0.125Q3) Không hiệu quả của cân bằng cạnh tranhP = 22$ và Qc = 160Vấn đề với điểm cân bằng này không tính đến các chi phí ngoại tác đối với xã hội do qua trình khai thác dầu gây ô nhiễm nguồn nước4) Mô hình chi phí ngoại tácChi phí ngoại tác biên được giả định như sau:MEC = 0.05 Q5) Mô hình hóa chi phí xã hội biên và lợi ích xã hội biênMSC = MPC + MEC = 10 + 0.075 Q + 0.05 Q = 10 + 0.125 QMPB= MSBMSB = MSC Pe = 26$ và Qe = 1286) Cân bằng hiệu quả Cân bằng cạnh tranh:MPB = MPCCân bằng hiệu quả:MSB = MSCMPB + MEB = MPC + MECMPB-MPC = MEC (vì MEB = 0)M* = MEC = MPB-MPC = 42-0.125 (128) – [10 + 0.075 (128) = 6.4$7) Đo lường phúc lợi xã hội Nếu việc sản xuất ra hàng hóa gây ra ngoại tác tiêu cực, thì thị trường sẽ không đưa ra giải pháp hiệu quả khi có quá nhiều nguồn lực được phân bổ cho sản xuất. Nếu ngoại tác được tính trong giao dịch của thì trường thì xã hội sẽ có lợi. Dĩ nhiên là vấn đề ngoại tác được tính như thế nào để đạt hiệu quả.8) Phân tích thất bại thị trường Các doanh nghiệp thường theo đuổi lợi ích tư nhân chứ không phải lợi ích xã hội. Nếu chúng ta xem xét cả vấn đề hàng hóa công và mô hình ngoại tác, một yếu tố quan trọng để tìm ra nguồn gốc của tất cả vấn đề môi trường: Đó là không xác định quyền sở hữu.3.4. Quyền sở hữu tài sản (Chương 14: EEPSEA Chủ đề 3)Quyền pháp lýQuyền sở hữu chungQuyền sở hữu cá nhânSự chuyển nhượngQuyền sở hữu cá nhân hay sở hữu tập thểTập hợp quyềnQuyền sở hữu và môi trườngQuyền sở hữu so với quyền xã hội và con người(Chương 4. Sách Luật MT và Chính sách KT Nâng cao)3.4.1. Quyền pháp lýQuyền và nghĩa vụ pháp lý có thể được cho là tồn tại nếu chúng được tìm thấy trong pháp luật hiện hành và nếu chúng được quy định về xử phạt trong hệ thống tư pháp công cộng.Ví dụ: Quyền sở hữu đất đai được quy định theo pháp luật. Nếu cá quyền bị vi phạm sẽ được xử lý theo pháp luật.3.4.2. Quyền sở hữu chungVD: Làng cổ đại cho thấy Sở hữu chung không được quan tâm nhiều vì tài nguyên không “khan hiếm” vào thời gian đó.3.4.3. Quyền sở hữu cá nhânQuyền sở hữu cá nhân là gì? Ai quy định quyền sở hữu cá nhân? Ví dụ?Chức năng chính của quyền lực nhà nước là duy trì quyền sở hữu. Tranh chấp và xung đột giữa các công dân được kiểm soát thông qua các biện pháp pháp lý về tội phạm tài sản và thiệt hại khi vi phạm xảy ra. Vì thế, pháp luật nên bảo vệ tài sản tư nhân.3.4.4. Sự chuyển nhượngSự chuyển nhượng về mặt kinh tế là chuyển nhượng các quyền: Ví dụ: bằng quà tặng, bằng hợp đồng hoặc thừa kế3.4.5. Sở hữu cá nhân hay sở hữu tập thểVD: Săn bắt nai sừng tấm ở Thụy Điển.Vì các thợ săn có quyền tự do như nhau dẫn đến sự sản bắt quá mức. Vì vậy cần quy định khu vực sản bắn và quyền hạn được săn bắt cho các thợ sản về số lượng.3.4.6. Tập hợp quyền Quyền vứt bỏ và sử dụngQuyền thặng dư: là quyền hưởng lợi nhuận hoặc nghĩa vụ phải trả những khoản thua lỗQuyền được bồi thường khi tài sản bị xâm hạiQuyền tự do hợp đồng bao gồm quyền chuyển nhượng theo hợp đồng hoặc làm quà tặng.3.4.7. Quyền sở hữu và môi trườngQuyền sử dụng, ví dụ, đất bị giới hạn với luật quy hoạch và phân vùng cấp quốc gia, khu vực và địa phương. Săn bắt, nuôi trồng, phát thải và xử lý chất thải được quy định giới hạn các quyền của chủ sở hữuQuyền đòi hỏi thặng dư được giới hạn bởi các loại thuếQuyền thương mại thường bị giới hạn đối với bảo vệ các loài quý hiếm3.4.8. Quyền sở hữu so với quyền xã hội và con ngườiTuyên bố Rio 1992 bắt đầu bằng 2 nguyên tắcCon người đượchưởng một cuộc sống lành mạnh và hữu ích, hài hòa với thiên nhiênCác nước có quyền chủ quyền khai khác các nguồn lực riêng của mìnhvà trách nhiệmkhông gây thiệt hại cho môi trường của nước khácTrích dẫn về Quyền tài sản ở Việt NamĐiều 53, Hiến pháp 2013 ghi: “Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện sở hữu và thống nhất quản lý”. Thực tiễn cho thấy, có quá nhiều bất cập, yếu kém và cả sự lạc hậu trong mô thức quản trị tài sản công dẫn đến hậu quả “cha chung không ai khóc” trước đây và bây giờ là “bi kịch của chung”. (í dụ minh họaChúng ta có quyền sở hữu gì?Hiện nay Giấy phép sử dụng đất (Sổ đỏ) Gồm có những quyền nào?5 Quyền của Sổ đỏChuyển đổiChuyển nhượngCho thuêThừa kếThế chấp3.5. Thất bại chính sách3.5.1. Thất bại chính sách là gì?3.5.2. Thất bại chính sách liên quan đến dự án (Projects)3.5.3. Thất bại chính sách ngành (Sectorial Policies)3.5.4. Thất bại chính sách vĩ mô (Macro-economic Policies)Taïi sao chính phuû can thieäp vaøo caùc vaán ñeà moâi tröôøng?Thaát baïi thò tröôøng trong vieäc phaân boá vaø söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân vaø moâi tröôøng.Vieäc can thieäp cuûa chính phuû phaûi ñaùp öùng hai ñieàu kieän khaùc nöõa: Vieäc can thieäp cuûa chính phuû phaûi coù taùc duïng toát hôn thò tröôøng hoaëc caûi thieän vai troø cuûa thò tröôøng. Caùc lôïi ích töø söï can thieäp phaûi lôùn hôn chi phí hoaïch ñònh, thöïc hieän, vaø caùc chi phí khaùc. 3.5.1. Thaát baïi chính saùch laø gì?Caùc chính saùch cuûa chính phuû coù khuynh höôùng taïo theâm caùc bieán daïng trong thò tröôøng taøi nguyeân thieân nhieân hôn laø söûa chöõa chuùng.Taïi sao?Hieám khi chính quyeàn xem ñoù laø muïc tieâu duy nhaát hoaëc thaäm chí khoâng laø muïc tieâu chuû yeáu cuûa söï can thieäp.Do khoâng ñaùnh giaù ñaày ñuû caùc taùc ñoäng phuï.Trôï giaù vaø baûo hoä thöôøng taïo ra caùc ñaëc quyeàn.Laøm bieán daïng nhöõng khuyeán khích tö nhaân.Nhöõng chính saùch khoâng lieân quan ñeán taøi nguyeân moâi tröôøng coù taùc ñoâng nhieàu hôn chính saùch moâi tröôøng.3.5.1. Thaát baïi chính saùch laø gì?Phaân loaïi thaát baïi chính saùch:Bieán daïng nhöõng thò tröôøng leõ ra ñang hoaït ñoäng toát (thöôøng ñoái vôùi caùc xí nghieäp quoác doanh keùm hieäu quaû) => Söûa chöõa nhöõng thöù khoâng ñoå vôõ).Thaát baïi trong vieäc xem xeùt vaø noäi hoùa caùc aûnh höôûng phuï ñaùng keå veà moâi tröôøng leõ ra laø xaùc ñaùng.Can thieäp cuûa chính quyeàn nhaèm söûa chöûa hoaëc giaûm bôùt thaát baïi thò tröôøng, nhöng keát cuoäc laïi gaây ra keát quaû toài teä hôn. Thieáu söï can thieäp ôû caùc thò tröôøng ñang thaát baïi khi maø söï can thieäp roõ raøng laø caàn thieát.3.5.1. Thaát baïi chính saùch laø gì?Xaûy ra khi caùc döï aùn ñöôïc choïn treân cô sôû ñaùnh giaù taøi chính hoaëc phaân tích kinh teá haïn heïp maø khoâng tính ñeán vieäc noäi hoùa ngoaïi taùc moâi tröôøng.Döï aùn coâng laø coâng cuï can thieäp coù hieäu quaû cuûa chính quyeàn nhaèm giaûm nhöõng thaát baïi cuûa thò tröôøng baèng caùch cung caáp haøng hoùa coâng, nhöng neáu söû duïng khoâng hôïp lyù seõ laø nguyeân nhaân chính cuûa söï bieán daïng thò tröôøng:3.5.2. Thaát baïi chính saùch lieân quan ñeán döï aùnDo haàu heát caùc döï aùn coâng ñöôïc taøi trôï töø tieàn thueá, chuùng coù khuynh höôùng laán aùt ñaàu tö tö nhaân cuõng nhö söï taùi phaân boá nguoàn löïc. Ñieàu naøy chæ ñuùng khi vaø coù ích khi caùc döï aùn coâng ñem laïi möùc sinh lôïi cao hôn veà maët kinh teá vaø xaõ hoäi cao hôn so vôùi caùc döï aùn tö nhaân.Caùc döï aùn coâng thöôøng coù quy moâ raát lôùn, neân chuùng coù taùc ñoäng maïnh vaøo neàn kinh teá vaø moâi tröôøng. Cho neân khoâng söû duïng giaù kinh teá vaø lôø ñi taùc ñoäng moâi tröôøng daãn ñeán thaát baïi (trong phaân tích lôïi ích chi phí ñaày ñuû). 3.5.2. Thaát baïi chính saùch lieân quan ñeán döï aùnThaát baïi chính saùch ngaønh laø nhöõng chính saùch boû qua nhö chi phí daøi haïn, nhöõng lieân keát, vaø ngoaïi taùc khu vöïc. Chính saùch röøng:Ña soá dòch vuï vaø saûn phaåm röøng khoâng coù giaù, hoaëc ñöôïc ñònh giaù döôùi möùc giaù khan hieám do taøi trôï vaø nhöõng thaát baïi veà ñònh cheá. Caùch ñaùnh thueá (thöôøng treân cô sôû khoái löôïng goã) khuyeán khích phaù röøng.Nhöôïng ñaát röøng ñeå khai thaùc thöôøng quaù ngaén khoâng khuyeán khích baûo veä vaø troàng laïi.3.5.3. Thaát baïi chính saùch ngaønhChính saùch röøng:Khoâng ñaùnh giaù ñöôïc caùc maët haøng laâm saûn khoâng phaûi goã vaø caùc dòch vuï cuûa röøng ñaõ daãn ñeán vieäc phaù röøng quaù möùc. Coå ñoäng cheá bieán goã ñòa phöông thöôøng daãn ñeán vieäc xaây döïng caùc nhaø maùy keùm hieäu quaû, laõng phí, thaát thoaùt nguoàn thu cuûa chính quyeàn. Taøi trôï vieäc troàng caây cuoái cuøng trôû thaønh vieäc taøi trôï cho vieäc bieán moät khu röøng thieân nhieân coù giaù trò thaønh nhöõng khu ñoàn ñieàn vôùi loaïi caây coù giaù trò thaáp, keøm theo giaûm ña daïng sinh hoïc.3.5.3. Thaát baïi chính saùch ngaønhChính saùch ñaát ñai:Thieáu baûo ñaûm veà quyeàn sôû höõu ñaát ñai laø moät thaát baïi chính saùch nghieâm troïng nhaát ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån.Quyeàn sôû höõu chung.Chính saùch nöôùc:Trôï giaù nöôùc cho coâng taùc thuûy lôïi vaø caùc söû duïng khaùc => giaù caû khoâng phaûn aùnh ñuùng söï khan hieám ngaøy caøng taêng.3.5.3. Thaát baïi chính saùch ngaønhÑoâ thò hoùa vaø coâng nghieäp hoùa:Coâng nghieäp thöôøng taäp trung ôû trong hoaëc gaàn trung taâm thaønh thò do vaán ñeà leäch laïc cô sôû haï taàng.Moâi tröôøng ñoâ thò vaãn ñöôïc xem nhö moät nguoàn taøi nguyeân chung khoâng ñöôïc ñònh giaù.Thaát baïi veà caùc chính saùch giao thoâng ôû caùc ñoâ thò lôùn.Chính saùch coâng nghieäp vaø thöông maïi:3.5.3. Thaát baïi chính saùch ngaønhCaùc chính saùch kinh teá vó moâ thaát baïi khi chuùng thieáu neàn taûng kinh teá vi moâ hoaëc laøm ngô ñi caùc haäu quaû ñaùng keå veà moâi tröôøng.Caùc chính saùch tieàn teä, taøi chính, ngoaïi hoái, löông toái thieåu, cuõng coù nhöõng taùc ñoäng maïnh meõ vaøo caùch phaân phoái vaø söû duïng taøi nguyeân hôn laø caùc chính saùch kinh teá vi moâ vaø khu vöïc. 3.5.4. Thaát baïi chính saùch kinh teá vó moâ 3.5. Giải pháp kiểm soát suy thoái môi trường và sự can thiệp của chính phủHàng hóa công: Sự can thiệp của chính phủKhông xác định quyền sở hữu tài sản: Sự can thiệp của chính phủ3.6. Thảo luận chương 3Nguyên nhân của suy thoái môi trường là gì?Hàng hóa công là gìThất bại thị trường là gìQuyền tài sản bao gồm những quyền nào?Thất bại chính sách là gì?3.7. Câu hỏi Thị trường là gì? Thị trường vận hành theo quy luật nào? Thất bại thị trường là gì?Ngoại ứng môi trường là gì?Hàng hóa công là gì?Quyền sở hữu là gì?Thất bại chính sách là gì? Có những loại thất bại chính sách nào?Nhà nước làm gì để can thiệp vào các vấn đề môi trường?Vì sao các vấn đề môi trường ở các nước đang phát triển lại trở nên nghiêm trọng hơn các nước phát triển?3.8. Tài liệu tham khảoBài giảng Kinh tế Môi trường Bài giảng 3: Nguyên nhân của suy thoái môi trường. ĐHKT TPHCMKinh Tế và Quản Lý Môi trường. Nguyễn Thế Chinh. Chương 2: Kinh tế học chất lượng môi trườngEEPSEA. Chương 5: Kinh tế học chất lượng môi trườngKinh tế môi trường nâng cao: Quyền tài sản