Các phương phápp chọn mẫu nghiên cứu trong Khoa học môi trường

Cáùc phương pháùp chọïn mẫuã nghiênâ cứùu trong Khoa họïc Môiâ trườøng TS. Lê Quốc Tuấn Khoa Môi trường và Tài nguyên Đại học Nông Lâm Tp. HCM Các phân tích ban đầu Phát triển kế hoạch phỏng vấn Thiết kế khảo sát Cáùc bướùc thiếát kếá mộät nghiênâ cứùu Thiết kế và phát triển các công cụ khảo sát Chọn mẫu Thu thập số liệu Phân tích Các kết quả Phát triển bảng câu hỏi Định lượng Các nguồn dữ liệu Định tính Phân tích dữ liệu Thảo luận và phát triển mô hình Chọïn mẫuã khảûo sáùt „ Chọïn địa điểåm khảûo sáùt trong tiếán trình điềàu tra tàøi nguyên⠄ Chọïn cáùc nhóùm xãõ hộäi đểå điềàu tra dư luậän xãõ hộäi „ Chọïn mẫuã vậät liệäu đểå khảûo nghiệäm tính chấát cơ, lýù, hóùa trong NC vậät liệäu „ Chọïn mẫuã nướùc, đấát, khôngâ khítrong nghiênâ cứùu môiâ trườøng Việc chọn mẫu có ảnh hưởng quyết định tới độ tin cậy của kết quả NC và chi phí các nguồn lực Chọïn mẫuã khảûo sáùt „ Việäc chọïn mẫuã phảûi đảûm bảûo tính ngẫuã nhiên⠄ Mẫuã phảûi mang tính đạïi diệän „ Khôngâ chọïn mẫuã theo định hướùng chủû quan củûa ngườøi nghiênâ cứùu „ Cóù 2 cáùch tiếáp cậän chọïn mẫuã : „ Phi xáùc xuấát: Khôngâ quan tâmâ đếán cơ cấáu vàø tỉ lệä % mẫuã so vớùi kháùch thểå nghiênâ cứùu „ Xáùc xuấát: Quan tâmâ đếán cơ cấáu mẫuã theo nhiềàu tiêuâ chí như Cơ cấáu xãõ hộäi, Cơ cấáu giớùi, Cơ cấáu họïc vấán, Cơ cấáu nghềà nghiệäp Mộät sốá cáùch chọïn mẫuã xáùc xuấát thôngâ dụïng „ Lấáy mẫuã ngẫuã nhiênâ 9Mỗiã đơn vị lấáy mẫuã cóù cơ hộäi hiệän diệän trong mẫuã bằèng nhau „ Lấáy mẫuã hệä thốáng 9Mộät đốái tượïng gồàm nhiềàu đơn vị cóù sốá thứù tựï 9Chọïn mộät đơn vị ngẫuã nhiênâ cóù sốá thứù tựï bấát kỳø 9Lấáy mộät sốá bấát kỳø làøm khoảûng cáùch mẫuã , cộäng vàøo sốá thứù tựï củûa mẫuã đầàu tiênâ Lấáy mẫuã ngẫuã nhiênâ Lấáy mẫuã hệä thốáng Mộät sốá cáùch mẫuã xáùc xuấát thôngâ dụïng „ Lấáy mẫuã ngẫuã nhiênâ phânâ tầàng 9Đốái tượïng đượïc chia thàønh nhiềàu lớùp 9Mỗiã lớùp cóù nhữngõ đặëc trưng đồàng nhấát 9Cóù thểå thựïc hiệän kỹõ thuậät lấáy mẫuã ngẫuã nhiênâ từø mỗiã lớùp Ví dụ trong cuộc điều tra về tình hình học tập của SV, người ta phân theo các lớp như: SV năm 1, năm 2, năm 3, năm 4. Sau đó phát phiếu ngẫu nhiên theo từng loại lớp. Lấáy mẫuã ngẫuã nhiênâ phânâ tầàng Mộät sốá cáùch mẫuã xáùc xuấát thôngâ dụïng „ Lấáy mẫuã hệä thốáng phânâ tầàng 9Đốái tượïng gồàm nhiềàu tậäp hợïp khôngâ đồàng nhấát liênâ quan đếán nhữngõ thuộäc tính cầàn nghiênâ cứùu 9Phânâ chia đốái tượïng thàønh nhiềàu lớùp, mỗiã lớùp cóù nhữngõ đặëc trưng đồàng nhấát 9Đốái vớùi mỗiã lớùp, thựïc hiệän kỹõ thuậät lấáy mẫuã hệä thốáng Mộät sốá cáùch mẫuã xáùc xuấát thôngâ dụïng „ Lấáy mẫuã từøng cụïm 9Đốái tượïng đượïc chia thàønh nhiềàu cụïm 9Mỗiã cụïm khôngâ chứùa đựïng đơn vị đồàng nhấát, màø dị biệät Ví dụ trong cuộc điều tra về sử dụng thời gian rỗi của SV, người ta không lấy mẫu theo lớp, mà chọn ở câu lạc bộ, nhà ăn, sân bóng Lấáy mẫuã từøng cụïm Chọïn phương pháùp tiếáp cậän khảûo sáùt „ Tiếáp cậän làø chọïn chỗã đứùng đểå quan sáùt, làø bướùc khởûi đầàu củûa NCKH „ Tiếáp cậän làø sựï lựïa chọïn chỗã đứùng đểå quan sáùt đốái tượïng khảûo sáùt, xem xéùt đốái tượïng nghiênâ cứùu Mộät sốá phương pháùp tiếáp cậän thôngâ dụïng „ Tiếáp cậän nộäi quan vàø ngoạïi quan „ Tiếáp cậän quan sáùt hoặëc thựïc nghiệäm „ Tiếáp cậän cáù biệät vàø so sáùnh „ Tiếáp cậän phânâ tích vàø tổång hợïp „ Tiếáp cậän định tính vàø định lượïng „ Tiếáp cậän thốáng kêâ vàø xáùc xuấát „ Tiếáp cậän nộäi quan vàø ngoạïi quan 9Tiếáp cậän nộäi quan làø nghĩ theo ýù mình 9Tiếáp cậän ngoạïi quan làø nghĩ theo ýù ngườøi kháùc „ Tiếáp cậän quan sáùt hoặëc thựïc nghiệäm 9Quan sáùt hoặëc thựïc nghiệäm đểå thu thậäp thôngâ tin 9Tiếáp cậän quan sáùt sửû dụïng cho nhiềàu loạïi hình NC: Môâ tảû, giảûi thích vàø giảûi pháùp 9Tiếáp cậän thựïc nghiệäm đượïc sửû dụïng trong: KHTN, KHXH vàø NC Côngâ nghệä „Tiếáp cậän cáù biệät vàø so sáùnh 9Tiếáp cậän cáù biệät cho phéùp quan sáùt sựï vậät mộät cáùch côâ lậäp vớùi cáùc sựï vậät kháùc 9Tiếáp cậän so sáùnh cho phéùp quan sáùt sựï vậät trong tương quan 9Tiếáp cậän nàøy giúùp ngườøi NC chọïn sựï vậät hoặëc thiếát kếá thí nghiệäm đốái chứùng „Tiếáp cậän phânâ tích vàø tổång hợïp 9Phânâ tích làø sựï phânâ chia sựï vậät thàønh nhữngõ cấáu thàønh cóù bảûn chấát kháùc biệät nhau 9Tổång hợïp làø xáùc lậäp mốái liênâ hệä tấát yếáu giữã cáùc cấáu thàønh 9Tiếáp cậän nàøy giúùp ngườøi NC đưa ra mộät đáùnh giáù tổång hợïp đốái vớùi sựï vậät đượïc xem xéùt „ Tiếáp cậän định tính vàø định lượïng 9Thôngâ tin thu thậäp luônâ tồàn tạïi dướùi dạïng định tính vàø định lượïng 9Đốái tượïng khảûo sáùt luônâ đượïc xem xéùt ởû cảû 2 khía cạïnh nàøy 9Mụïc tiêuâ cuốái cùøng làø nhậän thứùc bảûn chấát định tính củûa sựï vậät „Tiếáp cậän thốáng kêâ vàø xáùc xuấát 9Tiếáp cậän thốáng kêâ vàø xáùc xuấát làø hai cáùch tiếáp cậän trong nghiênâ cứùu quan hệä giữã định tính vàø định lượïng 9Trong thốáng kêâ, ngườøi ta xem xéùt toàøn bộä cáùc sựï vậät hiệän hữũ đểå đưa kếát luậän vềà bảûn chấát sựï vậät 9Trong xáùc suấát, ngườøi ta xem xéùt mộät cáùch cóù lựïa chọïn theo mẫuã đểå qua đóù đáùnh giáù bảûn chấát sựï vậät Đặët giảû thiếát nghiênâ cứùu „ Làø điềàu kiệän giảû định củûa nghiênâ cứùu „ Làø nhữngõ tình huốáng giảû định do ngườøi NC đặët ra đểå lýù tưởûng hóùa điềàu kiệän thựïc nghiệäm „Quan hệä giữã giảû thuyếát vàø giảû thiếát trong nghiênâ cứùu 9Giảû thuyếát làø nhậän định sơ bộä, làø kếát luậän giảû định củûa nghiênâ cứùu, làø luậän điểåm khoa họïc màø ngườøi NC đặët ra. Giảû thuyếát cầàn đượïc chứùng minh hoặëc báùc bỏû. 9Giảû thiếát làø điềàu kiệän giảû định. Giảû thiếát khôngâ cầàn phảûi chứùng minh, cóù thểå bị báùc bỏû nếáu điềàu kiệän giảû định quáù lýù tưởûng „Đặët giảû thiếát nghiênâ cứùu 9Giảû thiếát làø điềàu kiệän giảû định nhằèm lýù tưởûng hóùa cáùc điềàu kiệän đểå chứùng minh giảû thuyếát 9Giảû thiếát NC đượïc hình thàønh bằèng cáùch loạïi bỏû mộät sốá điềàu kiệän (biếán) khôngâ cóù hoặëc cóù ít mốái liênâ hệä trựïc tiếáp vớùi nhữngõ luậän cứù đểå chứùng minh giảû thuyếát NC. 9Lựïa chọïn điềàu kiệän nàøo hoặëc biếán nàøo đểå đặët giảû thiếát, tứùc làø đềà lýù tưởûng hóùa, làø do yêuâ cầàu củûa ngườøi NC quyếát định Cáùch lấáy mẫuã vàø bảûo quảûn mẫuã Dụïng cụï chứùa mẫuã nướùc • Mẫu lấy trong các chai vơ trùng cĩ nấp đậy. Nên sử dụng chai nhựa để lấy mẫu. • Nếu mẫu nước cĩ chứa nhiều Chlorin, bình chứa phải cho thêm Na2S2O3 (sodium thiosulfate) trước khi khử trùng • Nếu mẫu chứa nhiều kim loại nặng: bình chứa phải cho thêm EDTA trước khi khử trùng. • Cĩ thể kết hợp Na2S2O3 và EDTA trongcùng một chai chứa mẫu. Cáùch lấáy mẫuã nướùc „ Vịi nước: • Mở lớn vịi nước để chảy trong 2 – 3 phút • Giảm vịi để lấy mẫu vào bình chứa • Khơng lấy các tia nước chảy tràn bên ngồi vịi • Cĩ thể khử trùng vịi nước trước khi lấy mẫu. Khử trùng bằng cồn, nước nĩng. „ Nước giếng đào: buộc vật nặng vào bình chứa để lấy mẫu. „ Nước sơng, suối: • Cho bình chứa ngập vào trong lịng nước • Hướng miệng bình ngược dịng chảy. „ Nước hồ tĩnh: đẩy bình nước về trước để tạo dịng chảy nhân tạo. Một số cách lấy mẫu nước thông dụng Vị trí lấáy mẫu㠄 Nước uống hay nước sinh hoạt: Lấy mẫu ở cuối quá trình xử lý. „ Nước cấp: Lấy mẫu gần nơi đặt vịi bơm „ Nước sơng hồ: lấy ở giữa dịng hay cách xa bờ, khơng lấy mẫu quá gần bờ, khơng lấy sát mặt nước hay quá gần đáy. Bảûo quảûn mẫu㠄 Tốt nhất mẫu được phân tích ngay khi lấy „ Nếu khơng thể phân tích ngay trong vịng 1 giờ, phải bảo quản mẫu ở 4oC khơng quá 24 giờ. „ Nếu bảo quản trong thời gian dài nên đơng lạnh ở -200C . Xem thêm TCVN – Hướng dẫn lấy mẫu nước Phânâ tích mẫuã vàø xửû lýù mẫuã Một số thiết bị phân tích nước Mộät sốá phương pháùp phânâ tích chấát lượïng nướùc „ Phânâ tích COD (Chemical Oxygen Demand) „ Phânâ tích BOD (Biochemical Oxygen Demand) Mộät sốá tiêuâ chuẩån nướùc Tiêu chuẩn nước mặt Tiêu chuẩn nước thải công nghiệp Tàøi liệäu tham khảûo Chương IV: Thu thậäp vàø xửû lýù thôngâ tin Vũõ Cao Đàøm, Giáùo trình phương pháùp luậän nghiênâ cứùu khoa họïc Webpage: d=523&ur=quoctuan